Uprawa warzyw w Chinach

Struktura gospodarstw i sprzedaży

Produkcja warzyw w Chinach prowadzona jest przede wszystkim w dużych gospodarstwach zarządzanych przez firmy państwowe lub prywatne, uprawą zajmują się także drobni producenci indywidualni (cała ziemia w Chinach należy do państwa, a firmy i osoby prywatne mogą posiadać ją tylko w wieczystym użytkowaniu — średnia wielkość prywatnego gospodarstwa rolnego to 5 mu, czyli 0,3 ha).

Duzi producenci przygotowujący odpowiedniej wielkości, jednorodne partie warzyw (fot. 1) dostarczają ich bezpośrednio na giełdy hurtowe w wielkich miastach (fot. 2) lub do przetwórni, albo przetwarzają je w swoich gospodarstwach, bądź eksportują towar sami czy współpracując z pośrednikami. W coraz większym stopniu również zaopatrują oni w warzywa sieci detalicznych sklepów wielkopowierzchniowych (fot. 3) rozwijające się ostatnio w tym kraju. Natomiast mniejsi producenci samodzielnie dostarczają i sprzedają swoje produkty w pobliskich miastach na targowiskach (fot. 4) lub na ulicy (fot. 5) czy z roweru albo samochodu (fot. 6). Pośrednicy zaopatrujący detaliczne punkty sprzedaży odbierają także warzywa wprost z gospodarstwa (fot. 7). Indywidualni ogrodnicy mają również możliwość ich sprzedaży w punktach skupu, które są ogniwem dobrze zorganizowanego i rozbudowanego systemu dystrybucji płodów rolnych. Warzywa te przewozi się na duże giełdy hurtowe (największe są w Pekinie i Shenzhen* koło Hongkongu) i dalej rozsyła się je na cały kraj. Wiele warzyw transportuje się samolotami za granicę lub na bogate południe Chin.

Fot. 1. Przygotowywanie warzyw do sprzedaży

Fot. 2. Hurtowa giełda warzywna w mieście Shouguang

Fot. 3. Stoisko w hipermarkecie

Fot. 4. Targ — miejsce sprzedaży warzyw przez ogrodników indywidualnych

Fot. 5. Uliczna sprzedaż warzyw

Fot. 6. Często warzywa sprzedawane są bezpośrednio z samochodu

Fot. 7. Punkt skupu selera naciowego w Mongolii Wewnętrznej

Rejony i terminy produkcji

Najlepsze tereny są zajmowane przez uprawy rolnicze, a dla warzyw przeznaczane są zwykle gleby nieco gorsze. Jedna trzecia całej produkcji warzyw pochodzi z 4 spośród 22 prowincji. Najwięcej uprawia się ich na Nizinie Chińskiej pomiędzy rzekami Żółtą i Jangcy, w Mandżurii oraz w Kotlinie Seczuańskiej. Na terenach tych występują bardzo żyzne gleby oraz wystarczające ilości wody dobrej jakości. Warunki klimatyczne panujące w tych rejonach umożliwiają prowadzenie uprawy w 2 cyklach, a na południu (w prowincjach Guandong i Yunan) nawet w 3 w ciągu roku. Od listopada do lutego warzywa produkuje się na południu kraju, gdyż prawie nie ma tam zimy. Od kwietnia do czerwca i od września do listopada — gdy na południu trwają upały — głównie w Chinach Środkowych (prowincje Hubei i Hebei), z kolei w lipcu i sierpniu, gdy upały nastają w Chinach Środkowych, produkcja warzyw koncentruje się na północy kraju (prowincje Jilin i Heilongjiang).

Co się uprawia?

Ustalenie listy gatunków warzyw uprawianych w Chinach nie jest łatwe, gdyż wiele z nich występuje pod kilkoma nazwami chińskimi, bądź znane są tylko regionalnie (tab. 1). Ten sam gatunek może ponadto należeć do dwóch różnych grup użytkowych — np. fasola jest warzywem strączkowym, gdy spożywa się jej strąki i nasiona, lub liściowym — ponieważ jej młode liście są uważane za przysmak. To samo dotyczy rzodkiewki — spożywa się zarówno zgrubienia, jak i liście. Znaczenie warzyw z danej grupy zależy też od rejonu, np. w prowincji Shandong (90 mln mieszkańców) najważniejszym gatunkiem psiankowatym jest papryka słodka, ale już dalej na południe kraju — w prowincji Sichuan (160 mln mieszkańców) — najważniejsza jest papryka ostra, stanowiąca podstawę kuchni seczuańskiej znanej z bardzo ostrych potraw. Z kolei na północy kraju, w Mandżurii, w prowincji Heilongjiang (60 mln mieszkańców) najważniejszym warzywem psiankowatym jest pomidor. W sumie w Chinach w uprawie znajduje się ponad 100 gatunków warzyw, a znaczenie w produkcji towarowej ma co najmniej 50 z nich, w tym wiele nie jest szerzej znanych poza samymi Chinami. Do warzyw zalicza się tam również grzyby, spośród których 17 gatunków jest produkowane na skalę towarową.

Tabela 1. Charakterystyka najważniejszych grup warzyw uprawianych w Chinach

Zaliczanie tego samego gatunku do różnych grup, zależnie od sposobu użytkowania, powoduje, że dane dotyczące powierzchni upraw są w Chinach podawane w różny sposób (tab. 2 i 3). Niezależnie od sposobu przedstawiania danych w uprawie dominują tam rośliny kapustne, które uprawia się prawie na mniej więcej 1/3 areału zajętego pod uprawę warzyw. Pierwsze miejsce zajmuje wśród nich kapusta pekińska i inne mniej znane u nas gatunki liściowe (czyt. też HO 7/2005), następne — warzywa korzeniowe, psiankowate i dyniowate. Oczekiwania w stosunku do odmian są inne niż w Europie: np. pomidory powinny być różowe z zielonymi przebarwieniami, a ogórki mieć grubą skórkę i brodawki (czyt. HO 8/2006). Warzywa są również inaczej przyrządzane niż w Europie, np. ogórki i pomidory spożywa się — zwykle po ugotowaniu — z cukrem, szalotkę na surowo w całości, warzywa korzen iowe są zwykle kwaszone, a warzywa podawane na ciepło — zwykle blanszowane, a nie gotowane.

Tabela 2. Struktura upraw najważniejszych (według powierzchni) grup warzyw
w Chinach w roku 2003 — według chińskiego ministerstwa rolnictwa

* arbuz, melon oraz truskawka

Tabela 3. Struktura upraw najważniejszych (według powierzchni) grup
i poszczególnych warzyw w Chinach w roku 2003 —
według chińskiego ministerstwa rolnictwa

Sposoby uprawy

Z powodu małej powierzchni gospodarstw indywidualnych przeznaczana pod uprawę warzyw jest każda możliwa wolna przestrzeń. Standardem jest prowadzenie upraw współrzędnych oraz czasowe nakładanie się na siebie upraw następujących po sobie. Niemal wszystko, co urośnie, jest wykorzystywane — spożywane są nawet siewki chwastów, a pozostałości produkcji stanowią paszę dla zwierząt, resztki roślin także suszy się i wykorzystuje jako opał (fot. 8). Infrastruktura większości gospodarstw jest bardzo prymitywna (fot. 9) i zabiegi uprawowe wykonuje się ręcznie (fot. 10). Część prac jest zmechanizowana tylko
w dużych gospodarstwach, w których dominują uprawy monokulturowe.

Fot. 8. Resztki roślinne pozostałe po produkcji ogrodnicy wykorzystują jako opał

Fot. 9. Prymitywny tunel foliowy charakterystyczny dla małych gospodarstw prywatnych

Fot. 10. Odchwaszczanie cebuli w małym gospodarstwie indywidualnym

Nasiona Chińczycy pozyskują głównie we własnym zakresie, z samorozmnożeń (dotyczy to prawie wszystkich małych producentów prywatnych) — jest to możliwe, ponieważ uprawiane są głównie hodowane w kraju odmiany ustalone, które w kolejnych pokoleniach powtarzają cechy. Pojawiły się odmiany mieszańcowe jedynie kapusty pekińskiej uprawianej w polu oraz papryki, pomidorów i ogórków pod osłony. W niewielkim stopniu pochodzą one z firm chińskich, a większość jest importowana głównie z Francji, Japonii, Korei, Izraela i USA. Zagraniczne firmy hodowlane przed wprowadzeniem na chiński rynek odmiany badają jej przydatność do uprawy i spożycia w tym kraju.

Prawie nie używa się tam nawozów mineralnych. Powszechnie wykorzystuje się obornik — jeśli jest on dostępny — oraz (mimo oficjalnego zakazu) kompostowane fekalia (fot. 11). Rozsadę producenci przygotowują zwykle we własnym zakresie, a w rejonach o dużej koncentracji produkcji (np. powiat Shouguan w prowincji Shandong) funkcjonują specjalistyczne zakłady produkujące rozsadę (fot. 12). Ochronę chemiczną upraw ogranicza się do niezbędnego minimum i polega ona zwykle na zabiegach interwencyjnych. W większości upraw szkodniki zbiera się ręcznie i pali bądź… spożywa — dotyczy to zarówno dorosłych owadów, jak i ich larw czy bobówek.

Fot. 11. Kompostowanie fekaliów używanych do nawożenia

Fot. 12. Ręczne napełnianie wielodoniczek w firmie produkującej rozsadę warzyw

Rozwój ogrodnictwa

Jest on wspierany przez wiele państwowych oraz prywatnych instytucji naukowo-badawczych i doradczych, a także przez firmy produkcyjne i handlowe zainteresowane rozwojem tej gałęzi rolnictwa. Szczególny wzrost produkcji warzyw nastąpił w Chinach na początku lat 90. XX wieku i trwa nadal. Na przykład, zbiory niektórych warzyw w roku 2001, w stosunku do danych z lat 1989–1991, wzrosły o kilkaset procent: kapusty o 257,2%, cebuli o 429,0%, a pomidorów o 258,6%. Wsparcie rozwoju produkcji warzyw w Chinach obejmuje na przykład prowadzenie na wielką skalę doświadczeń uprawowych (fot. 13) przez państwowe jednostki badawcze, tworzenie pokazowych stref zaawansowanych technologii rolniczych i ogrodniczych oraz zachęcanie do uprawy warzyw poprzez różne działania dydaktyczne, a także kreowanie popytu. Przykładem takich działań jest Strefa Zaawansowanej Technologii Rolniczej — Transfarland w rejonie Hangzhou (prowincja Zhejiang). Ma ona powierzchnię ponad 300 ha, z czego przeszło 10 ha zajmują uprawy pod osłonami (fot. 14), w tym nowoczesne szklarnie typu Venlo i tunele zblokowane francuskiej firmy Richel.
W obiektach tych wykorzystuje się najnowsze rozwiązania techniczne związane z uprawą warzyw pod osłonami: w pełni zautomatyzowane i skomputeryzowane systemy nawadniania oraz nawożenia, a także sterowania klimatem, w tym poziomem CO₂. Poza tym produkcja warzyw prowadzona jest tam w tunelach typowych dla rejonu, a także w gruncie. Transfarland pełni głównie funkcję edukacyjną i szkoleniową, poza tym uprawiane są tam warzywa, a także rośliny ozdobne na skalę produkcyjną. Przykładem obiektu typowo pokazowego i dydaktycznego jest natomiast International Vegetable Sci-Tech Fair w Shouguang — siódma tego typu inwestycja w Chinach sfinansowana i utrzymywana przez władze prowincji. Obiekt składa się z kilku zblokowanych nowoczesnych szklarni typu Venlo o powierzchni 10 tys. m² każda, w których rosną warzywa pochodzące z całego świata (fot. 15). Jest to ekspozycja nie tylko różnych roślin, ale także ich odmiennych typów i odmian, wraz z opisami i sposobem ich użytkowania. Ekspozycja warzyw (na którą wstęp jest odpłatny), jest odwiedzana przez cały rok przez wycieczki szkolne, zakładowe, a także indywidualnych gości. Funkcje dydaktyczne spełniają również ogrody botaniczne, w których organizowane są szkolenia, pokazy i wystawy.

Fot. 13. Odmiany kapust w badaniach w stacji doświadczalnej pod Pekinem

Fot. 14. Nowoczesne obiekty ogrodnicze w Transfarland

Fot. 15. Ekspozycja warzyw na International Vegetable Sci-Tech Fair

* wszystkie nazwy chińskie w artykule podano zgodnie z międzynarodową transkrypcją pinyin

Już wkrótce Chiny mogą stać się ważnym eksporterem przetworzonych warzyw. Powstają tam małe, prywatne zakłady przetwórcze, w których wykorzystuje się najnowsze, licencjonowane technologie i przygotowuje się warzywa, a także ich mieszanki do mrożenia. Duży zakres inwestycji oraz rozmach i upór w tych działaniach pozwalają przypuszczać, że po ekspansji przemysłowej na światowych rynkach nastąpić może wkrótce ekspansja produktów chińskiego rolnictwa, między innymi przetworów warzywnych. Takiemu kierunkowi rozwoju sprzyjać może corocznie powiększająca się produkcja warzyw, której nie jest w stanie wchłonąć rynek krajowy oraz wysoka dochodowość eksportu przetworzonych warzyw.