Kiełkowanie nasion zależy od wielu czynników, m.in. od wilgotności, temperatury oraz dostępu światła i tlenu. Czynniki te zmieniają się wraz z głębokością w profilu gleby. Im bliżej powierzchni znajdą się nasiona, tym wyższą będą miały temperaturę, lepszy dostęp tlenu i światła, a gleba lub podłoże będą stawiały mniejszy opór podczas kiełkowania, zwykle niższa jednak będzie wilgotność. W wielu badaniach stwierdzono, że utrudniona wymiana gazowa, zmniejszenie zawartości tlenu oraz wzrost zawartości dwutlenku węgla, które następują wraz ze zwiększeniem głębokości siewu, wpływają negatywnie na kiełkowanie nasion. Za optymalną dla procesu kiełkowania nasion uznano wilgotność wynoszącą 50–60% pełnej pojemności wodnej.
Warto pamiętać, że na głębokość siewu wpływają przede wszystkim – wielkość nasion i sposób ich kiełkowania oraz rodzaj i wilgotność gleby, a także termin siewu. Zwykle przyjmuje się, że grubość warstwy okrywającej nasiona powinna być 3–4-krotnie większa od ich średnicy. Mniejsze nasiona, takich gatunków, jak marchew, pietruszka, czy cebula należy umieszczać na głębokości 1–3 cm, natomiast większe, np. dyni, na głębokości 3–4 cm, grochu – 2–6 cm, a bobu – 4–6 cm. Zalecana głębokość siewu wybranych gatunków warzyw przedstawiona jest w tabeli.
Głębokość siewu a typ gleby
Zalecane głębokości siewu nasion mieszczą się w pewnych przedziałach. Związane jest to z typem gleby, tj. jej składem mechanicznym oraz czynnikami zmiennymi takimi, jak: wilgotność, temperatura i stopień spulchnienia. Na glebach cięższych, zwykle zasobniejszych w wodę w wierzchnich warstwach, nasiona zaleca się siać płycej, natomiast na glebach lżejszych, w celu zapewnienia odpowiedniej wilgotności, głębiej. Głębszy siew nasion należy też zastosować na narażonych na silną erozję glebach torfowych.
Warunki panujące w glebie zależą nie tylko od jej rodzaju, ale także od sposobu jej przygotowania. Wszelkie zabiegi uprawowe powinny być tak przeprowadzone, aby zapewnić kiełkującym nasionom przede wszystkim odpowiednią ilość powietrza i wody. Głębokość uprawy przedsiewnej powinna być zgodna z zasadą; „tak głęboko, jak to konieczne i tak płytko, jak to możliwe”. Ma to przede wszystkim zapobiec przesuszeniu oraz zaskorupianiu się gleby, które mogłyby utrudniać kiełkowanie i wschody nasion. Na glebach lekkich zabiegi uprawowe należy ograniczyć do minimum w celu uniknięcia zbędnego ugniatania gleby, ograniczenia strat wody i zmniejszenia tempa rozkładu materii organicznej. Szczególnego traktowania wymagają gleby torfowe, ze względu na specyficzną, włóknistą strukturę, która zwiększa podatność na przesuszenie i rozpylenie.
Termin siewu, sposób kiełkowania, chemiczne zwalczanie chwastów
Głębokość siewu nasion, jak już wcześniej zostało zaznaczone, zależy również od terminu siewu. Wczesną wiosną, gdy wierzchnia warstwa gleby jest zazwyczaj dostatecznie wilgotna, nasiona można wysiewać płycej. Natomiast w późniejszych terminach, kiedy temperatura powietrza rośnie, a z nią również ryzyko przesuszenia wierzchniej warstwy gleby nasiona należy siać głębiej. Ponadto głębokość siewu związana jest także ze sposobem kiełkowania nasion. Część roślin warzywnych (fasola zwykła, ogórek, rzodkiewka) kiełkuje epigeicznie, czyli ich liścienie w czasie kiełkowania wydostają się nad powierzchnię gleby, natomiast inne gatunki (groch, fasola wielokwiatowa, bób) kiełkują hypogeicznie, zostawiając liścienie w glebie lub podłożu. W związku z tym siew nasion kiełkujących epigeicznie powinien być płytszy niż, zbliżonych pod względem wielkości, nasion kiełkujących hypogeicznie.
Należy także pamiętać, iż przy prowadzeniu chemicznej ochrony roślin warzywnych przed chwastami, w przypadku wielu herbicydów zastosowanych przed lub tuż po siewie, konieczne jest wykonanie siewu nieznacznie głębiej. Szczególną uwagę należy zwrócić na głębokość siewu nasion cebuli. Drobne nasiona tego gatunku wysiewa się dość płytko, tj. na głębokość 1–3 cm. Jednak w produkcji towarowej zaleca się siew na głębokość minimum 2 cm. Jest to związane z ochroną siewek cebuli przed ewentualnymi uszkodzeniami spowodowanymi przez zastosowane przed wschodami roślin herbicydy, do których mogłoby dojść zwłaszcza na glebach lżejszych. Zbyt płytki siew cebuli może także niekiedy doprowadzić do uszkodzenia siewek. Gdy kolankowato zgięty liścień wyciąga zbyt wcześnie swój krótszy koniec, na którym znajduje się nasienie, ponad powierzchnię gleby. Prowadzi to do szybkiego wysychania nasienia i zatrzymania przewodzenia substancji odżywczych z nasienia do zarodka, zanim jeszcze nastąpi całkowite wykorzystanie materiałów zapasowych.
Głębszy siew sprawdza się też w rejonach i okresach o niedostatecznej ilości opadów. Zapewnia bowiem znacznie lepsze warunki wilgotnościowe do kiełkowania nasion. Ponadto warunki wilgotnościowe i temperaturowe, panujące w głębszych warstwach gleby, są bardziej stabilne, co pozytywnie wpływa na kiełkowanie i rozwój siewek. Umieszczenie nasion na większej głębokości zapobiega również wymyciu ich przez ulewne deszcze. Przy głębszym siewie obserwuje się też intensywniejszy wzrost korzeni i lepsze umocowanie roślin w glebie, które zwiększa ich wytrzymałość na wiatr. Jednak głębszy siew to między innymi gorsza wymiana gazowa i większa zawartość dwutlenku węgla w stosunku do tlenu w strefie kiełkowania nasion. Warunki te powodują, że nasiona znacznie dłużej wschodzą, siewki mają mniejszy wigor oraz większą podatność na infekcje, co w wielu przypadkach prowadzi do gnicia i obumarcia, a w efekcie końcowym do zmniejszenia obsady roślin na polu. Ponadto, siewki wyrastające z większej głębokości tracą więcej substancji zapasowych zgromadzonych w nasionach na przebicie się przez glebę i wydostanie na powierzchnię. W związku z tym są też zwykle mniejsze, mają mniej liści o mniejszej powierzchni, co z kolei osłabia proces fotosyntezy i hamuje dalszy ich rozwój. Osłabione siewki są w większym stopniu podatne na porażenie przez choroby i szkodniki w porównaniu z roślinami rozwijającymi się prawidłowo oraz narażone na zacienienie przez rozwijające się bardziej intensywnie od nich chwasty.
[NEW_PAGE]Nie za płytko
Z kolei płytszy siew nasion na ogół przyspiesza ich kiełkowanie, polepsza wschody i zwiększa przeżywalność siewek. Rośliny są szybciej zdolne do fotosyntezy, co sprzyja ich rozwojowi i ma istotny wpływ na plonowanie. Płytszy siew zaleca się stosować przede wszystkim na glebach cięższych i wilgotnych. Niebezpieczny może być zbyt płytki siew na glebach lekkich, szczególnie tych narażonych na silne wiatry, gdyż może dojść do przemieszczania się wierzchniej warstwy gleby i odkrywania nasion. Przy zbyt płytkim siewie nasiona nie są też dostatecznie chronione przed zbyt wysokimi lub niskimi temperaturami, a także wahaniami temperatury, co wywołuje u nich stres i może prowadzić do zaburzeń rozwojowych. Natomiast niewystarczająca ilość wody, na skutek zbyt płytkiego siewu, prowadzi do opóźnienia kiełkowania lub wysychania nasion oraz bardzo słabego rozwoju korzeni.
Odpowiednia głębokość siewu i staranne przykrycie nasion zapewniają nie tylko dobre warunki do kiełkowania i wschodów, ale także pozwalają uzyskać silne i zdrowe siewki, co zmniejsza ryzyko ich obumierania. Dzięki temu nie zmienia się liczebność roślin na jednostce powierzchni uprawnej, producent nie ponosi więc strat finansowych, a rośliny mając podobne warunki do rozwoju są bardziej wyrównane. W przypadku siewu ozimego, np. cebuli, głębokość siewu wpływa również na efekty przezimowania roślin.
Ważne jest też, aby siew na całym polu był wykonany na tę samą głębokość. Pozwala to uzyskać szybkie i równomierne wschody, a także wyrównany dalszy wzrost i rozwój wszystkich roślin. W przypadku warzyw korzeniowych stała głębokość siewu zapewnia wyrównane i niewystające zbytnio ponad powierzchnię gleby części użytkowe.
Zagęszczenie gleby
Stwierdzono, że na głębokość siewu nasion istotny wpływ ma stan gleby (zagęszczenie). Zbyt luźna gleba sprzyja wysychaniu nasion, natomiast zbyt zbita utrudnia ich kiełkowanie.
Aby osiągnąć odpowiednią jakość siewu, trzeba jednak nie tylko starannie przygotować glebę, ale i dobrze ustawić siewnik. Podczas wykonywania siewu nasion nie należy zbytnio się śpieszyć, aby uniknąć tzw. podskakiwania redlic, co przy stosunkowo małym zakresie głębokości siewu jest bardzo ważne.
Aby osiągnąć odpowiednią jakość siewu, trzeba jednak nie tylko starannie przygotować glebę, ale i dobrze ustawić siewnik.
Dr inż. Jolanta Lisiecka
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Fot. M. Bartczak
Artykuł pochodzi z numeru 3/2013 „Warzyw”
