Od 10 do 50% mogą wynosić straty podczas długotrwałego przechowywania cebuli. Jednym z najprostszych sposobów pozwalających na zachowanie jej wysokiej jakości jest zastosowanie regulatorów wzrostu hamujących procesy wyrastania szczypioru i korzeni. Co roku wielu producentów cebuli zastanawia się, czy warto zastosować regulator hamujący procesy wyrastania szczypioru i korzeni. Warto wiedzieć, że nakłady na opryskiwanie 1 ha cebuli stanowią równowartość ok 1200–1500 kg cebuli, natomiast efekt końcowy jest znacznie wyższy i kilkakrotni przekracza wartość zabiegu.
Największe straty podczas długotrwałego przechowywania cebuli, gdy składuje się ją w przechowalniach schładzanych tylko powietrzem zewnętrznym, następują wskutek wyrastania szczypioru i korzeni. Mogą one wynosić od 10% do 50% (wykres), zależnie od roku, jakości cebuli przeznaczonej do przechowania, okresu składowania i warunków panujących w przechowalni (temperatury i wilgotności względnej powietrza). Następuje również znaczne pogorszenie jakości i wartości handlowej tego warzywa z powodu spękania suchej łuski okrywającej, zmian kształtu (wydłużanie się cebul) oraz zmniejszenia twardości. Okres transportu i obrotu takiej cebuli, po wyjęciu z przechowalni, jest znacznie krótszy niż świeżej, ze względu na bardzo szybkie wyrastanie szczypioru, szczególnie po przeniesieniu do wyższej temperatury.
Stosuj regulator w polu z myślą o przechowywaniu
Wysoką jakość cebuli, bez dużych strat, można uzyskać, przechowując ją w optymalnych warunkach, tj. w temperaturze 0°C i wilgotności względnej powietrza w granicach 70–75%. Takie warunki można zapewnić jedynie w komorach chłodniczych lub w komorach z kontrolowaną atmosferą. Nadal jednak w praktyce stosowana jest niewystarczająca pojemność chłodnicza do przechowywania cebuli i duża ilość towaru corocznie jest magazynowana w zwykłych przechowalniach schładzanych chłodnym powietrzem zewnętrznym. W takich warunkach można przechować cebulę bez większych strat jedynie do marca. Dłuższe przechowywanie (do maja) jest nieopłacalne, ze względu na powstające duże straty wskutek wyrastania oraz pogorszenia wartości handlowej tego warzywa.
Jednym z najprostszych sposobów pozwalających na zachowanie wysokiej jakości przechowywanej cebuli jest zastosowanie regulatorów wzrostu hamujących procesy wyrastania szczypioru i korzeni. Powszechnie stosowanym regulatorem jest Fazor 80 SG – środek zawierający hydrazyd kwasu maleinowego w postaci soli potasowej (80%) mający rejestrację do 2022 r. Jest sprzedawany w formie granulatu rozpuszczalnego w wodzie. Działa on destrukcyjnie na najmłodsze komórki wierzchołka wzrostu, hamując ich podział, co uniemożliwia różnicowanie się tkanek i wyrastanie nowego szczypioru wewnątrz cebuli, powodując zmniejszenie intensywności oddychania cebuli oraz ubytków masy podczas przechowania. Jest pobierany tylko przez zielony szczypior i transportowany do główki cebuli, aż do samego wierzchołka wzrostu. Jeśli liczba pozostających zielonych liści na roślinie będzie niewielka, a większość z nich zaschnięta, wówczas efekt zabiegu będzie znikomy lub go w ogóle nie będzie, gdyż nie zostanie on pobrany w wystarczającej ilości i dostarczony do wierzchołka wzrostu cebuli.
W praktyce niekiedy obserwuje się taki efekt, gdyż pomimo opryskiwania plantacji regulatorem wzrostu i rozwoju, po przechowaniu część cebul wyrasta w szczypior i korzenie. Produktami na bazie hydrazydu kwasu maleinowego dostępnymi i polecanymi także do cebuli w Polsce są Himalaya 80 SG (dawka: 3,75 kg/ha/300–550 l wody) oraz Itcan 60 SP (dawka: 4 kg/ha/500–600 l wody).
W celu uzyskania dobrego efektu działania hydrazydu kwasu maleinowego plantację cebuli należy jednorazowo opryskać danym preparatem wówczas, gdy około 50% roślin ma załamany szczypior, ale liście są jeszcze zielone i aktywne. Przypada to zwykle na 2 tygodnie przed planowanym zbiorem cebuli. Fazor 80 SG stosuje się w dawce 4 kg/1 ha/300 l wody.
Zbyt wczesne wykonanie zabiegu, gdy zaledwie ok. 10% roślin ma plantacji ma załamany szczypior, może spowodować nieznaczne obniżenie plonu oraz pogorszenie jakości cebuli – tworzenie się miękkich cebul z gąbczastymi mięsistymi łuskami w okolicy stożka wzrostu. Podobne objawy występują także podczas przechowywania cebuli opryskiwanej hydrazydem kwasu maleinowego w warunkach niskiej wilgotności względnej powietrza (około 50%) i wysokiej temperaturze 10–15st.C. Późniejsze opryskiwanie plantacji, gdy większość roślin ma załamany i zaschnięty szczypior, zdecydowanie mniejsza skuteczność działania regulatora wzrostu. Zastosowanie wyższej dawki, praktykowane niekiedy przez producentów, nie daje lepszych efektów i jest niecelowe.
Gąbczastość cebuli w środkowej części spowodowana zbyt wczesnym zastosowaniem hydrazydu kwasu maleinowego
Opryskiwania nie należy wykonywać na 24 godziny przed spodziewanymi opadami deszczu. Jeśli natomiast wystąpią one wcześniej, skuteczność hydrazydu kwasu maleinowego będzie znacznie zmniejsza. Nie należy opryskiwać plantacji, gdy temperatura powietrza przekracza 26 st. C, gdyż preparat będzie gorzej pobierany przez roślinę. Gorszy efekt działania hydrazydu kwasu maleinowego można zaobserwować podczas występującej suszy i panujących wysokich temperatur. Aktywność fizjologiczna liści cebuli jest wówczas znacznie mniejsza, pobieranie i przemieszczanie preparatu będzie utrudnione, a w następstwie gorsza będzie także skuteczność w zahamowaniu wyrastania szczypioru podczas przechowywania.
Hydrazyd na zdrowe rośliny
Należy pamiętać, że hydrazyd kwasu maleinowego powinien być stosowany tylko w uprawie odmian odznaczających się dobrą trwałością przechowalniczą przeznaczonych do długiego przechowywania. Cebula na plantacji przeznaczonej do opryskiwania środkiem z grupy regulatorów wzrostu hamujących procesy wyrastania szczypioru i korzeni powinna być wyrównana pod względem dojrzałości, a szczypior powinien być zielony i nieporażony przez mączniaka rzekomego. Wszystkie egzemplarze cebul z załamanym i częściowo zaschniętym szczypiorem nie pobiorą wystarczającej ilości preparatu lub też jego transport w liściach będzie utrudniony i nie dotrze do wierzchołka wzrostu znajdującego się w środkowej części cebuli w okolicach piętki. Takie cebule będą wyrastały w szczypior i korzenie i często stanowią dosyć duży udział w masie przechowywanego towaru.
Pozostałość hydrazydu maleinowego w cebuli przeznaczonej do spożycia nie powinna przekraczać 10 ppm. Należy podkreślić, że tylko około 30% tej ilości znajduje się w mięsistych łuskach cebuli, natomiast 70% w wierzchołku wzrostu, w okolicy piętki cebuli, która jest najczęściej usuwana podczas przygotowania cebuli do spożycia.
Efekt działania Fazoru 80 SG po okresie przechowania
Sporo korzyści
Dzięki zastosowaniu hydrazydu kwasu maleinowego wzrasta nie tylko trwałość przechowalnicza cebuli, lecz również jej jakość podczas dalszego transportu i składowania w warunkach sprzedaży detalicznej. Cebula nieopryskiwana po wyjęciu z przechowalni i przeniesieniu do temperatury pokojowej zaczyna szybko wyrastać w szczypior i traci wartość handlową. Jest to szczególnie widoczne wówczas, gdy okres składowania w wyższej temperaturze jest dłuższy niż wskazany. Po 21 dniach składowania w temperaturze pokojowej ponad 60% cebul wyrasta w szczypior, podczas gdy cebula opryskiwana np. Fazorem 80 SG nie wyrasta w ogóle. Taka cebula jest przydatna do dłuższego transportu, co jest szczególnie ważne w obrocie międzynarodowym.
Zastosowanie etylenu
Ograniczenie lub rezygnacja ze stosowania hydrazydu kwasu maleinowego w niektórych krajach zmusiła do poszukiwania nowych bezpiecznych dla środowiska i człowieka środków zabezpieczających przed wyrastaniem cebuli podczas długotrwałego przechowywania. Jednym z nich jest etylen – naturalny regulator wzrostu wytwarzany przez wiele roślin i mający wpływ na procesy fizjologiczne związane ze wzrostem, rozwojem, dojrzewaniem i starzeniem się warzyw. W Polsce pierwsze badania nad zastosowaniem etylenu w przechowalnictwie cebuli, a głównie dla przedłużenia okresu spoczynku, ograniczenia wyrastania szczypioru podczas przechowywania oraz podczas imitowanego obrotu towarowego rozpoczęto w 2004 r.
Na podstawie przeprowadzonych badań nad zastosowaniem niskich koncentracji etylenu (15–25 ppm) podczas długotrwałego przechowywania cebuli stwierdzono, że lepszy efekt działania etylenu uzyskuje się przy przechowywaniu cebuli w temperaturze 5–8°C, gdzie uzyskano więcej cebuli handlowej, jak również znaczne zahamowanie wyrastanie szczypioru wewnętrznego. Wyższa koncentracja etylenu może natomiast przyspieszać wyrastania cebuli i dlatego jako optymalną poleca się obecnie w praktyce ok. 15 ppm etylenu.
Podczas przechowywania cebuli w optymalnej temperaturze (0°C) korzystny wpływ etylenu był znacznie mniejszy zarówno pod względem jej trwałości przechowalniczej, jak i wyrastania szczypioru wewnętrznego. Zastosowanie kontrolowanej atmosfery dało podobny efekt jak dodatek etylenu przy przechowywaniu cebuli w normalnej atmosferze, a wpływ tego gazu na trwałość przechowalniczą i wyrastanie szczypioru wewnętrznego był zależny od odmiany cebuli. Należy podkreślić, że etylen musi być dostarczany do przechowalni w sposób ciągły przez cały okres składowania. Wymaga to odpowiedniej wytwornicy etylenu jak i sensorów rejestrujących jego poziom w atmosferze. Metoda ta od kilku lat, jako alternatywna do hydrazydu kwasu maleinowego, jest już stosowana w niektórych krajach (Kanada, Wielka Brytania, Holandia) do zahamowania wyrastania szczypioru u cebuli i kiełków u ziemniaka.
Tekst i zdjęcia: prof. dr hab. Franciszek Adamicki, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach
Artykuł pochodzi z numeru 7/2016 miesięcznika „Warzywa”
