Szalotka jest cebulą powszechnie uprawianą w różnych strefach klimatycznych. W wielu krajach Dalekiego Wschodu i Afryki zajmuje wiodącą pozycję wśród warzyw cebulowych. W porównaniu z cebulą zwyczajną ma krótszy okres wegetacji, lepiej się przechowuje, ale wytwarza mniejsze główki (zwykle o średnicy 40–50 mm). Jednak na wielkość cebul szalotki można wpływać przez dobór odmiany, a także metody i warunków uprawy.
W Polsce na skalę amatorską uprawia się dość powszechnie lokalne populacje szalotki (nazywane także odmianami miejscowymi), prawie wyłącznie z sadzenia cebul, pochodzących z rozdzielenia gniazda uformowanego przez jedną roślinę. Populacje lokalne zwykle nie wytwarzają pędów nasiennych, a jeśli sporadycznie się pojawiają, to nie zawiązują nasion o pożądanej zdolności kiełkowania. Kilkanaście lat temu zaczęły pojawiać się w obrocie handlowym w naszym kraju odmiany hodowlane szalotki – heterozyjne i ustalone. Te z powodzeniem wykorzystywane są w uprawie towarowej. Z rodzimej hodowli dostępna jest obecnie na rynku odmiana ustalona Toto firmy PlantiCo, natomiast z hodowli zagranicznej mieszańce: Ambition F1, Conservor F1, Matador F1, (Bejo Zaden). Zaletą odmian hodowlanych jest możliwość uprawy z siewu, rozsady i cebul. Należy jednak brać pod uwagę wysoki koszt nasion, zwłaszcza odmian heterozyjnych.
Przy wieloletnim rozmnażaniu wegetatywnym z sadzenia cebul istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo nasilonego pojawiania się chorób wirusowych. Konieczne jest wtedy, już na początku wegetacji, usuwanie roślin z obawami tych chorób, tj. ze skręconym i odbarwionym szczypiorem (zwykle z żółtymi przebarwieniami) oraz mocno zahamowanym wzrostem. Z wieloletnich obserwacji wynika, że przy rozmnażaniu z sadzenia cebul u lokalnych populacji nasilenie chorób wirusowych jest mniejsze niż u odmian hodowlanych. Jest to rezultat naturalnej selekcji i dobrego przystosowania się populacji do lokalnych warunków klimatyczno-glebowych.
Niezależnie od odmiany, szalotkę podobnie jak cebulę zwyczajną, można uprawiać na wczesny zbiór pęczkowy i na późniejszy zbiór z uformowaną cebulą w różnej fazie jej dojrzałości.
Uprawa z cebul na wczesny zbiór pęczkowy
Spośród warzyw cebulowych szalotka wykazuje szczególną przydatność do uprawy na zbiór pęczkowy w różnej fazie wzrostu szczypioru, który wyróżnia się delikatnym smakiem, soczystością i dość długą trwałością po zbiorze. Ta szczególna przydatność szalotki do uprawy na pęczki wynika z wytwarzania licznych wierzchołków wzrostu, widocznych na przekroju poprzecznym cebul, które dają początek samodzielnym odrostom formującego się szczypioru, a w późniejszym czasie oddzielnym cebulkom umiejscowionym na wspólnej piętce.
Do uprawy na zbiór pęczkowy przydatne są cebule szalotki o różnej wielkości; im są większe, tym wcześniej po posadzeniu rozpoczynają wzrost i wytwarzają większą liczbę liści w obrębie jednej rośliny. Cebula o średnicy ok. 4 cm tworzy 5–8 odrostów i łącznie nawet 20 liści, stanowiących samodzielny pęczek. W praktyce z uzyskanego plonu cebul duże użytkuje się do bezpośredniego spożycia, a drobniejsze do rozmnożenia.
Szalotka wytwarza bardzo dużą liczbę liści, dlatego dobrze sprawdza się w uprawie na zbiór pęczkowy
Szalotka uprawiana z sadzenia cebul ma zdecydowanie mniejsze wymagania glebowe niż ta uprawiana z siewu nasion wprost na pole lub z rozsady. Najlepsze efekty plonowania można osiągać na żyznych glebach, zasobnych w materię organiczną i dobrze zatrzymujących wodę. Sposób uprawy przy tej metodzie produkcji jest taki sam, jak dla cebuli zwyczajnej uprawianej z dymki. Z uwagi na krótki okres wegetacji w uprawie na zbiór pęczkowy należy ograniczyć nawożenie mineralne azotem i nie stosować nawożenia pogłównego tym składnikiem.
Średnia masa cebul przeznaczonych do sadzenia może wynosić 6–12 g, co daje 80–160 szt. cebul w 1 kg. Zagęszczenie roślin przy tym sposobie uprawy może być duże, gdyż wegetacja trwa krótko, a rośliny nie osiągają zbyt dużych rozmiarów. Ich obsada może wynosić 30–40 szt./m2.
W większości rejonów kraju szalotkę można sadzić już na początku kwietnia, a opóźnienie sadzenia do pierwszych dni maja nie powoduje istotnej obniżki plonowania. Czasami, ze względu na bardziej sprzyjające warunki pogodowe, może nawet sprzyjać dobremu ukorzenieniu się cebul oraz szybkiemu przyrostowi masy ukazującego się szczypioru. Zbiór roślin z dobrze uformowanym szczypiorem długości około 20–25 cm z sadzenia cebul w pierwszej dekadzie kwietnia może przypadać na okres od 15 do 30 maja. Zależy to od lokalnych warunków glebowo-klimatycznych i czynników atmosferycznych. Znaczne przyspieszenie zbioru można osiągać w uprawie pod osłonami z folii perforowanej lub lekkiej włókniny ułożonych na konstrukcji. Płaskie okrycie powoduje deformację szczypioru, a często też zasychanie jego końców.
W klimacie naszego kraju możliwa jest uprawa szalotki z jesiennego sadzenia cebul (na początku października). Przezimowanie roślin zwykle jest bardzo dobre, a efektem może być przyspieszenie zbioru pęczkowego nawet o 2 tygodnie.
[NEW_PAGE]
Uprawa na zbiór cebul
Uprawa szalotki z siewu nasion wprost do gruntu jest najbardziej zawodnym sposobem jej produkcji. Jednak plantatorzy, którzy od wielu lat uprawiają cebulę zwyczajną z siewu na dużym areale, w podobny sposób mogą podejmować produkcję szalotki. Zadowalające rezultaty uprawy szalotki z siewu można osiągać tylko na bardzo dobrych glebach, stosując siew precyzyjny i prowadząc bardzo staranną pielęgnację roślin w ciągu całego okresu wegetacji. Podobnie jak cebula zwyczajna, szalotka ma długi okres wschodów i powolny wzrost po skiełkowaniu, co sprzyja zachwaszczeniu plantacji. Chociaż jest rośliną blisko spokrewnioną z cebulą zwyczajną, w programach ochrony przed chwastami brak jest odrębnych zaleceń odnośnie stosowania herbicydów w uprawach szalotki.
Zaletą uprawy z siewu jest jednak zdecydowanie mniejsza pracochłonność w porównaniu z pozostałymi metodami uprawy oraz możliwość uzyskania cebul o zbliżonej wielkości. W zależności od odmiany oraz warunków uprawy ich średnica wynosi 4–5 cm. Wyniki doświadczeń przeprowadzonych na Lubelszczyźnie, a także za granicą, wskazują, że uprawiając szalotkę z siewu uzyskany plon (przy tym samym zagęszczeniu roślin) może być zdecydowanie mniejszy niż z sadzenia rozsady i cebul. Ponadto należy brać pod uwagę cenę nasion szalotki, która jest wielokrotnie wyższa w porównaniu z ceną nasion cebuli zwyczajnej. Koszt nasion niektórych odmian heterozyjnych dostępnych w obrocie handlowym w opakowaniach po 10 000 szt. ( ok. 0,04 kg) wynosi ponad 200 zł. Zdecydowanie tańsze są nasiona odmian ustalonych, np. odmiany Toto – za 1 kg około 1000 zł. Przy zalecanej normie wysiewu 1,5–2 mln nasion na powierzchnię 1 ha, zużycie materiału siewnego wynosi 6–8 kg, w przypadku nasion o dużej zdolności kiełkowania można je zmniejszyć do 5,2–6 kg.
Na mniejszych powierzchniach bardzo dobre efekty plonowania osiąga się uprawiając szalotkę z rozsady produkowanej w warunkach analogicznych do rozsady cebuli zwyczajnej, siedmiolatki i pora. Z siewu w drugiej dekadzie marca rośliny pod koniec kwietnia powinny osiągać fazę 2–3 liści właściwych, co jest odpowiednim momentem ich sadzenia w polu. Gęstość sadzenia powinna wynosić 30 roślin/m2. Wówczas zużycie materiału siewnego wynosi ok. 2 kg/ha. Duża rozbieżność zużycia materiału siewnego przy uprawie z siewu wprost na pole i przy uprawie z rozsady wynika przede wszystkim ze znacznie słabszych wschodów w warunkach polowych w porównaniu z tymi pod osłonami. Należy także pamiętać, że nasiona dopuszczone do obrotu handlowego mają zdolność kiełkowania w granicach 80–90%, a ich polowa zdolność wschodów jest mniejsza – niż wskazują oznaczenia laboratoryjne.
Największe cebule uzyskuje się przy uprawie szalotki z rozsady
Rozsadę szalotki można produkować z siewu do wielodoniczek lub skrzynek wysiewnych. Wielodoniczki o pojemności poszczególnych komórek 54–70 cm3 i wydłużonym kształcie są odpowiednie dla prawidłowego rozwoju systemu korzeniowego roślin szalotki. Do jednej komórki wypełnionej standardowym podłożem do produkcji rozsad można wysiewać 1–2 nasion, natomiast do skrzynek wysiewnych (rzędowo lub rzutowo) około 20 g nasion na 1 m2. W zależności od warunków w mnożarce wschody pojawiają się po 7–10 dni. Po wschodach nie powinno się utrzymywać temperatury przekraczającej 18–20°C w dzień, gdyż może to skutkować wytwarzaniem wiotkiego i nadmiernie wydłużonego szczypioru. Umiarkowana wilgotność podłoża i powietrza zapewnia prawidłowy wzrost rozsady. System korzeniowy w doniczkach łatwo się przesusza, dlatego czasami dorodniejszą rozsadę udaje się wyprodukować w skrzynkach wysiewnych.
Przygotowanie pola i sposób sadzenia rozsady są takie same jak u cebuli uprawianej tą metodą. W odróżnieniu od wielu innych gatunków warzyw sadzenie rozsady szalotki trudno zmechanizować, dlatego jest to najbardziej pracochłonna czynność w całym cyklu produkcyjnym.
Najpopularniejszym sposobem uprawy szalotki jest nadal sadzenie cebul pozyskiwanych z rozdzielenia tzw. „gniazd” roślin matecznych uzyskanych na drodze rozmnożenia wegetatywnego. Podobnie jak w uprawie na zbiór pęczkowy w celu uzyskania plonu dobrze uformowanych cebul odpowiedni termin sadzenia przypada na pierwszą lub drugą dekadę kwietnia, ale może być nawet późniejszy – do końca tego miesiąca. Z sadzenia dużych cebul o średnicy 4–5 cm można uzyskać gniazda o większej liczbie cebul, w zależności od odmiany 5–15 szt., a z mniejszych cebul uformują się mniej liczne „gniazda”, lecz pojedyncze cebule będą wtedy większe.
Wzrost roślin szalotki z siewu nasion wprost na pole i rozsady przebiega inaczej niż z sadzenia cebul. Rośliny tworzą mniej liści i tylko niekiedy pojawiają się odrosty dające początek cebulom przybyszowym. Przy uprawie z sadzenia cebul jedna roślina może wytworzyć 25–40 liści i kilka do kilkunastu cebul potomnych, natomiast z siewu nasion średnio 7–10 liści, a z rozsady 8–12 liści. Największe cebule można uzyskać przy uprawie z sadzenia rozsady, osiągają niekiedy średnicę 6–8 cm i masę 90 g, nieco mniejsze z siewu wprost na pole – o masie ok. 70 g (z przewagą w plonie cebul o średnicy 4–6 cm), a najmniejsze z sadzenia cebul – o masie ok. 30 g (z przewagą w plonie cebul o średnicy 4 cm). Jednak największy plon ogólny dojrzałych cebul zapewnia uprawa z sadzenia rozsady lub cebul.
W sytuacji, gdy w gospodarstwie podejmowana jest wieloletnia produkcja szalotki korzystnym rozwiązaniem jest – w pierwszym roku uprawa z siewu nasion lub rozsady, a w kolejnych dwóch, trzech latach – rozmnażanie wegetatywne z sadzenia pozyskanych cebul. Do sadzenia należałoby przeznaczać mniejsze cebule, np. o średnicy 2–3 cm, gdyż z takich roślina wytworzy gniazda cebul o większej średnicy. Dalsze rozmnażanie wegetatywne może prowadzić do pojawienia się dużej liczby roślin z oznakami zawirusowania.
Prof. dr hab. Maria Tendaj, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
Artykuł pochodzi z numeru 4/2014 miesięcznika „Warzywa”
