W polowej uprawie ogórka występuje wiele chorób pochodzenia infekcyjnego. Na początku wegetacji rośliny te są często porażane przez organizm grzybopodobny Pseudoperonospora cubensis, sprawcę mączniaka rzekomego dyniowatych, a w drugiej połowie wegetacji wzrasta ryzyko wystąpienia mączniaka prawdziwego, którego sprawcą są dwa grzyby – Erysiphe cichoracearum oraz Sphaerotheca fuliginea. Mączniak rzekomy dyniowatych to choroba stosunkowo łatwa do zdiagnozowania, ponieważ objawia się charakterystycznymi żółtymi plamami na górnej stronie blaszki liściowej. Na dolnej stronie liści występuje szarawy nalot złożony z trzonków konidialnych z zarodnikami. Niestety w warunkach polowych objawy choroby nie zawsze są „podręcznikowe”. Nalot najczęściej widoczny jest w godzinach rannych, podczas wysokiej wilgotności powietrza, później jest mniej widoczny z uwagi na prądy powietrza powodujące odrywanie się zarodnikujących organów grzybni oraz mniejszą wilgotność.
Przed ochroną chemiczną
P. cubensis prawdopodobnie nie zimuje w naszych warunkach klimatycznych, ale przypuszcza się, że jest w stanie przetrwać na ogórkach uprawianych w całorocznych cyklach produkcji pod osłonami. W początkowym okresie ujawniania się patogenu na liściach na dolnej ich stronie tworzą się jakby tłuste plamy, często mylone z kanciastą plamistością bakteryjną. Diagnoza choroby jest bardzo ważna, ponieważ trzeba mieć pewność co do właściwego sprawcy choroby. Podstawą skutecznej ochrony ogórka jest precyzyjne dobranie fungicydów.
Drugim aspektem skutecznej ochrony ogórka przed mączniakiem rzekomym dyniowatych jest znajomość patogenezy choroby, która zależy od patogeniczności agrofaga, wpływu warunków środowiska oraz wrażliwości ogórków na kontakt z patogenem. Są również odmiany o różnym stopniu odporności na tę chorobę. Najbardziej intensywna infekcja zachodzi, gdy sprawca mączniaka rzekomego dyniowatych zakaża roślinę podatną na chorobę przy sprzyjających warunkach zewnętrznych. Następuje wówczas szybkie uszkodzenie lub zamieranie roślin.
Plantatorzy poznali niektóre odmiany wrażliwe, chociaż wykazujące bardzo dobre cechy użytkowe, jak smak, kształt czy odpowiednia struktura powierzchni owoców. Oczywiście każdy z nich wybiera taką odmianę, która przyniesie określony zysk, a więc jeśli wybór padnie na odmianę podatną na tę chorobę i jednocześnie o smacznych i wyrównanych owocach, to należy zwrócić w okresie uprawy szczególną uwagę na zabezpieczenie roślin przed mączniakiem rzekomym dyniowatych. Na odmianie odpornej patogen w początkowej fazie nie rozwija się tak dynamicznie. Powoduje to niski poziom zakłóceń funkcji fizjologicznych roślin i zwykle nie wpływa ujemnie na rozwój roślin i na wysokość plonów.
Porównanie odporności odmian na mączniaka rzekomego dyniowatych – z lewej strony odmiany podatne; z prawej – odporne.
Objawy mączniaka rzekomego dyniowatych na młodych roślinach ogórka.
Pierwsze objawy mączniaka rzekomego dyniowatych na ogórkach.
Warto pamiętać, że w warunkach wysokiej wilgotności sprawca mączniaka rzekomego dyniowatych rozwija się szybko, tak że w ciągu tygodnia może dojść do zamarcia porażonej rośliny. Dzieje się to dlatego, że organizmy z rodziny Peronosporaceae przystosowane są do środowiska wodnego, czego dowodem są zarodniki pływkowe. Niekorzystnym zjawiskiem jest dosyć mała ich wrażliwość na stosowane fungicydy. Dlatego ważne jest, aby zabiegi wykonywać w odpowiednim terminie zgodnym z sygnalizacją.
W ochronie ogórka przed mączniakiem rzekomym dyniowatych stosuje się głównie fungicydy o charakterze zapobiegawczym, np. fungicydy zawierające związki miedzi. Tę grupę fungicydów powinno się stosować zanim nastąpi infekcja roślin. Jeśli na plantacji widoczne są pierwsze objawy mączniaka rzekomego dyniowatych to zwykle jest za późno, aby fungicydy zapobiegawcze były skuteczne.
[NEW_PAGE]Jeżeli fungicydy to jakie?
Znaczny postęp w hodowli odpornościowej odmian ogórków prawdopodobnie doprowadzi w przyszłości do ograniczenia lub eliminacji chemicznej ochrony przed mączniakiem rzekomym dyniowatych. Jednak aktualnie w towarowej produkcji ogórka niezbędna jest ochrona chemiczna.
Planując chemiczną ochronę, warto skorzystać z komunikatów o zagrożeniach chorobowych na roślinach uprawnych, m.in. dotyczących mączniaka rzekomego dyniowatych na ogórku, które można znaleźć np. na stronie internetowej Instytutu Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu. Najczęściej pierwsze informacje o występowaniu choroby pojawiają się w południowej i centralnej części kraju. Zwykle pierwsze objawy na ogórkach obserwowane są pod koniec trzeciej dekady czerwca. Wówczas należy rozpocząć cykl zabiegów opryskiwania roślin fungicydami.
W przypadku odmian wrażliwych na P. cubensis opryskiwanie fungicydami należy rozpocząć od końca czerwca i wykonywać co 7-10 dni lub według sygnalizacji. Jeżeli na plantacji nie zaobserwowano pierwszych objawów choroby, a istnieje zagrożenie (jest komunikat lub w okolicy widziano objawy mączniaka rzekomego dyniowatych na ogórkach) wskazane jest zastosowanie na początku fungicydów o działaniu zapobiegawczym, na przykład fungicydy zawierające mankozeb (Dithane NeoTec 75WG, Sancozeb 80WP), związki miedzi – Funguran-OH 50 WP, Funguran A Plus 50 WP*, Funguran Forte 50 WP* czy chlorotalonil – Gwarant 500 SC. Jeśli pierwszy zabieg miał by być wykonany po wystąpieniu pierwszych objawów choroby, to wówczas należy sięgnąć po środki wgłębne (np.Acrobat MZ 69 WG, Curzate Cu 49,5 WP, CurzateM72,5WP, EkonomMC 72,5WP, Helm-Cymi 72,5 WP), a nawet systemiczne (np. Infinito 687,5 SE, Mildex 711,9WG, Ridomil GoldMZ 67,8WG). Ostatnia z wymienionych grup środków wykazuje szczególną skuteczność w okresie wzmożonego nasilenia choroby.
U odmian ogórka o wysokim poziomie odporności na mączniaka rzekomego dyniowatych pierwsze objawy mogą wystąpić nawet o trzy tygodnie później w porównaniu z odmianami wrażliwymi na tę chorobę, tzn. w połowie lub pod koniec lipca. W celu ochrony przed chorobą w uprawach pod osłonami można zastosować środek pochodzenia naturalnego Timorex Gold 24 EC. Najlepiej pierwszy zabieg wykonać przed wystąpieniem choroby. Dalsze zabiegi profilaktyczne i lecznicze można wykonać 5-6 razy co 7 dni, przemiennie z innymi fungicydami, np. Acrobat MZ 69 WP czy Gwarant 500 SC lub innymi fungicydami.
Trochę prawnych zagadnień
Podstawą prawidłowego stosowania fungicydów jest treść etykiety-instrukcji znajdującej się na opakowaniu preparatu. Bardzo ważne jest ścisłe przestrzeganie dawek preparatów, terminów stosowania, okresów prewencji (ochrona pszczoły miodnej) oraz karencji. To nie tylko wymóg prawny, ale także gwarancja niewystąpienia fitotoksyczności. Szczegółowe informacje o środkach ochrony roślin dopuszczonych do stosowania w Polsce można znaleźć na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa pod adresem: www.minrol.gov.pl> Informacje branżowe> Produkcja roślinna> Ochrona roślin. Warto również pamiętać o prowadzeniu ewidencji wykonywanych zabiegów i przechowywaniu jej przez co najmniej 2 lata od wykonania zabiegu. To także służy nie tylko sprawom prawnym, ale jest bardzo przydatne dla samego plantatora, choćby dla weryfikowania programów ochrony.
W ochronie chemicznej warto pamiętać o przemienności stosowania fungicydów. Zasada jest taka, aby nie przyzwyczajać zwalczanego patogenu do tego samego zawiązku grzybobójczego, bo może się na niego uodpornić. Po zabiegu część populacji agrofaga przeżyje i wyda pokolenie z coraz mniejszą wrażliwością na stosowaną grupę związku chemicznego. Przemienność fungicydów polega na ciągłej zmianie składnika aktywnego w kolejnych zabiegach, aby agrofag nie miał szans na uodpornienie się na stosowane fungicydy. Dobierając środki należy pamiętać, aby kierować się nie nazwą handlową preparatu tylko jego składnikiem aktywnym. W handlu jest dużo środków zawierających ten sam składnik aktywny, ale pod różnymi nazwami handlowymi, np. mankozeb zawierają Dithane NeoTec 75WG oraz Sancozeb 80WP.
Mączniak prawdziwy
Na plantacjach ogórka może wystąpić również mączniak prawdziwy, który objawia się na liściach, końcach pędów oraz ogonkach liściowych w postaci plam, stanowiących biały nalot złożony z grzybni zewnętrznej. Z czasem staje się on mączysty, liczba plam powiększa się, aż cały liść zostaje pokryty nalotem. Agrofag powoduje żółknięcie i zamieranie liści. Sprawcy choroby atakują rośliny w drugiej połowie wegetacji. Wówczas to grzybnia błyskawicznie rozwija się na powierzchni roślin, wrastając jednocześnie do komórek skórki. Rozwój choroby w dużym stopniu jest uzależniony od warunków wilgotnościowych. W odróżnieniu od mączniaka rzekomego dyniowatych mączniak prawdziwy do rozwoju wymaga dni słonecznych i suchych. Zagrożenie pojawienia się choroby następuje zwykle w drugiej połowie zbiorów.
W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat mączniak prawdziwy nie spowodował epidemicznego porażenia ogórków uprawianych w polu. Jeśli nawet pojawił się na liściach ogórka to w niewielkiej ilości i w okresie, kiedy trwały zbiory. Zważywszy na nieporażanie owoców jego szkodliwość niema większego znaczenia w Polsce na ogórkach w uprawie polowej. Praktycznie zabiegi wykonywane w celu ochrony ogórka przed mączniakiem rzekomym, także w pewnym sensie zabezpieczają przed mączniakiem prawdziwym. Dlatego też tę chorobę można traktować marginalnie.
Objawy mączniaka prawdziwego na liściu ogórka.
Pośrednie oddziaływanie na zagrożenie
W ekologicznej, a także w integrowanej uprawie ogórków istnieje szereg metod niechemicznych zapobiegających porażeniu przez P. cubensis, np. zabiegi agrotechniczne, jak ściółkowanie międzyrzędzi ogórków słomą czy czarną folią lub włókniną. To powoduje szybszy wzrost roślin i tym samym korzystną reakcję na ograniczenie porażenia ogórków przez chorobę. Ponadto ściółkowanie eliminuje zachwaszczenie sprzyjające rozwojowi P. cubensis. Produkcja ogórków polowych z rozsady także korzystnie ogranicza nasilenie mączniaka rzekomego dyniowatych, ponieważ nawet jak choroba wystąpi, to istnieje szansa zebrania wczesnego plonu. Jednak obecnie trudno sobie wyobrazić skuteczną ochronę ogórków przed mączniakiem rzekomym dyniowatych bez racjonalnego stosowania konwencjonalnych środków.
* środek z importu równoległego
Dr Jan Sobolewski
Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach
Zdjęcia: J. Sobolewski
