Wymagania klimatyczne i glebowe
Ogórek ze względu na swoje pochodzenie (Indie) jest rośliną ciepłolubną. Temperatura powietrza optymalna dla wschodów wynosi 27–30°C. W gorszych warunkach nasiona kiełkują znacznie dłużej, a w skrajnych, kiedy po wysiewie długo utrzymuje się niska temperatura powietrza, nie kiełkują wcale. Powinny być wysiewane, kiedy temperatura gleby osiągnie 15–18°C, wtedy wschody pojawiają się po upływie 5–10 dni. Optymalna dla dalszego wzrostu temperatura wynosi 20–25°C. Poniżej 18°C rośliny mają osłabiony wzrost, a spadki temperatury poniżej 2–3°C mogą powodować ich trwałe uszkodzenia. W przypadku tego gatunku ważniejsza od temperatury powietrza jest temperatura podłoża, dlatego plantacja powinna być zlokalizowana na polach o południowej wystawie. Roślinom szkodzi również wiatr, więc wskazane dla nich są miejsca zaciszne, ale nie takie, na których utrzymują się długo mgły i przez większą część doby panuje wysoka wilgotność powietrza. Trzeba także unikać stanowisk zacienionych, terenów, na których występują późne przymrozki, pól o wystawie północnej oraz położonych na szlakach gradowych. Ogórki najlepiej udają się na glebach łatwo się nagrzewających, próchnicznych i przewiewnych, odpowiednie są te wysokich klas, np. piaszczysto-gliniaste, lessy, mady nadrzeczne, czarnoziemy i czarne ziemie. Gleby powinny charakteryzować się dużą zawartością próchnicy i dobrą strukturą, a także dobrze zatrzymywać wodę, jednocześnie nie być podmokłe ani okresowo zalewane. Nieodpowiednie są natomiast gleby ciężkie i zlewne iły. W literaturze podaje się, że ogórków nie należy uprawiać na glebach piaszczystych, szybko przesychających. Jeśli jednak warzywa te będą nawadniane, a zarazem nawożone (fertygacja), można decydować się na uprawę ogórków również na takich stanowiskach.
Przedplon i zmianowanie
Bardzo dobrymi przedplonami dla ogórka są rośliny rolnicze, a zwłaszcza zboża. Nie pobierają one z gleby zbyt dużych ilości składników pokarmowych, a także długi jest czas po ich zbiorze na przygotowanie pola (m.in. nawożenie organiczne, walka z chwastami) do siewu ogórków. Odpowiednie stanowisko pozostawiają po sobie jednoroczne lub dwuletnie mieszanki roślin bobowatych drobnonasiennych z trawami. Za niekorzystne przedplony uważa się: bób, burak cukrowy, cebulę, cykorię, fasolę, kalarepę, marchew, sałatę, seler, szpinak i ziemniaki. Nie powinno się uprawiać ogórków również po wieloletnich bobowatych z trawami lub po ugorach — ze względu na obecność na takich stanowiskach szkodników wielożernych: drutowców, rolnic, pędraków i innych.
Nawożenie
Przedwegetacyjne dawki nawozów mineralnych należy obliczać na podstawie wyników analizy gleby. Wskazane także jest nawożenie organiczne, najlepiej obornikiem — zwykle jesienią, przed orką przedzimową lub pod orkę średnią, zależnie od zwięzłości gleby. Zgodnie z Kodeksem dobrej praktyki rolniczej, dawka nawozów organicznych w przeliczeniu na azot nie może przekroczyć 170 kg tego składnika na hektar. Średnia zawartość azotu w poszczególnych nawozach organicznych wynosi: obornik — 0,5%, pomiot ptasi — 1–3%, gnojowica — około 0,5%, kompost — 0,35%. W nawożeniu mineralnym trzeba uwzględnić ilości składników, które zostały wprowadzone w nawozach organicznych, a także to, czy plantacja będzie nawadniana, czy nie. Nawadnianie prowadzi do wypłukiwania składników pokarmowych z gleby, zwłaszcza z wierzchniej warstwy, co może spowodować niedożywienie roślin. Przeciętna zawartość składników pokarmowych w 1 dm3 gleby dla uprawy ogórka powinna wynosić: 55–80 mg N, 60–80 mg P, 175–250 mg K, 60–80 mg Mg, 1000–1500 mg Ca, pH 6,0–7,2.
Ogórek jest wrażliwy na obecność chlorków, z tego względu potas powinien być wprowadzany w formie siarczanu. Unikać należy podawania, zwłaszcza przedsiewnie, nawozów azotowych, o dużej zawartości formy amonowej, gdyż może się to przyczynić do zasolenia wierzchniej warstwy gleby, nie sprzyja wschodom i wzrostowi roślin ogórka. Dobrym nawozem przedsiewnym jest np. saletrzak. Do pogłównego nawożenia posypowego nadają się saletry (amonowa lub wapniowa). Bardzo ważne jest, aby rośliny podczas nawożenia pogłównego były suche, ponieważ nawozy, zwłaszcza saletra amonowa, mogą spowodować poparzenia liści. Saletra wapniowa jest nawozem przydatnym do dokarmiania dolistnego — zarówno podczas intensywnego wzrostu roślin, jak i w okresie plonowania.
Uprawa z siewu
Najczęściej ogórki uprawia się z siewu wprost w pole. Gleba przed siewem powinna być dobrze uprawiona, bez grud, o wyrównanej powierzchni, wolna od chwastów wieloletnich i innych uciążliwych do zwalczenia. Na źle przygotowanym stanowisku ogórki mogą wschodzić dłużej lub nie wzejdą w ogóle. Nasiona wysiewa się zwykłymi siewnikami, najczęściej od 6 do 15 maja — zależnie od przebiegu pogody. Wschodzą po kilku lub kilkunastu dniach. W zależności od odmiany, wysiewa się 1,5–2,5 kg nasion na hektar. Po wschodach powinno się przerwać siewki pozostawiając jedną roślinę co 20–25 cm lub dwie co 30 cm, niestety, większość producentów, zwłaszcza na małych plantacjach, nie praktykuje tego zabiegu. Tymczasem zbyt duże zagęszczenie roślin ogórka sprzyja rozwojowi chorób oraz szybkiemu wydłużaniu się pędów, natomiast nie wpływa na zwiększenie liczby owoców. Zawiązki zwykle szybciej opadają, ze względu na nadmierny wzrost wydłużeniowy pędów i towarzyszący mu niedostatek składników pokarmowych, których nie wystarcza na prawidłowe odżywienie zawiązków. Ogórki niektórych odmian w zbyt dużym zagęszczeniu w ogóle nie plonują.
Sposobem na uprawę większej liczby roślin na plantacji, a jednocześnie uzyskania wyższego plonu z jednostki powierzchni jest system pasowo-rzędowy. Odstęp pomiędzy rzędami w pasie powinien wynosić 40–60 cm, a między pasami należy zostawić odległość dostosowaną do szerokości roboczej maszyn do pielęgnacji i ochrony roślin, a także do siły wzrostu roślin. Są odmiany tworzące krótkie międzywęźla i krótkie pędy (odległość pasów 120 cm) i odmiany bardzo intensywnie rosnące, o bardzo długich pędach (odległość pasów 200 cm).
Trzeba pamiętać, że do zbioru owoców z jednego pasa będą potrzebne dwie osoby. Takie plantacje przynajmniej dwukrotnie odchwaszcza się ręcznie i przeprowadza 2 lub 3 zabiegi mechaniczne — niszczące chwasty i przerzedzające rośliny ogórka. Przerywki roślin możemy wprawdzie uniknąć wysiewając nasiona siewnikami punktowymi, jednak w takich przypadkach pole musi być bardzo dobrze przygotowane do siewu, a na plantacji powinien być zainstalowany system nawodnieniowy. Nie można zbyt intensywnie deszczować plantacji przed wschodami. Najlepiej używać deszczowni z konsolą.
Z rozsady
Przy bardzo wczesnym siewie nasion wprost w pole ryzykujemy, że rośliny po wzejściu mogą być zniszczone przez przygruntowe przymrozki lub długotrwałe nocne spadki temperatury do kilku stopni. W bezpieczny sposób można przyspieszyć uprawę przygotowując rozsadę w doniczkach (fot. 1) lub w wielodoniczkach. Do rozsad ogórków powinny być przeznaczane doniczki o dużej średnicy — co najmniej 5 cm. Ogórek ma płytki system korzeniowy i do produkcji rozsady nie należy używać doniczek głębokich. Jeżeli będziemy przygotowywać doniczki ziemne o szerokości 5 cm, to ich wysokość nie powinna być większa od szerokości, natomiast gdy będziemy używali do produkcji rozsady wielodoniczek (fot. 2) o średnicy 8 cm, to ich głębokość nie powinna przekroczyć 4 cm. Rozsada gotowa do sadzenia powinna mieć 3 liście, być krępa i niewybiegnięta. Starsze rośliny z większą liczbą liści są wrażliwsze na niekorzystne warunki pogodowe. Rozsada ogórka musi być dobrze zahartowana. Hartowanie rozsady polega na ograniczeniu podlewania, a także obniżeniu temperatury do nieco niższej niż optymalna, zbliżonej do panującej w warunkach polowych.
Fot. 1. Rozsadę ogórków polowych czasami przygotowuje się w doniczkach o dużej średnicy
Fot. 2. Do produkcji rozsady ogórka polowego należy wybierać wielodoniczki o szerokich
i stosunkowo płytkich komórkach
Uprawa z rozsady jest wskazana również w przypadku występowania na polu chwastów wieloletnich lub innych uciążliwych do zwalczenia — wówczas przed sadzeniem jest czas na zniszczenie chwastów preparatami tzw. totalnymi (bardzo dobrze działają np. te, których substancją aktywną jest glifosat).
Ściółkowanie i fertygacja
Plonowanie ogórków w niekorzystnych warunkach termicznych można poprawić poprzez ściółkowanie plantacji (fot. 3) czarną folią lub czarną agrotkaniną. Gleba ściółkowana czarnymi materiałami będzie miała temperaturę wyższą o około 3–5°C niż gleba nieokryta, a w przypadku ogórków jest to bardzo ważne.
Fot. 3. Pod czarną folią temperatura gleby jest wyższa niż na plantacji nieściółkowanej
Dodatkową zaletą ściółkowania jest to, że owoce z takiej plantacji będą błyszczące, pozbawione zanieczyszczeń, a więc atrakcyjniejsze dla klientów. Jednym z niebezpieczeństw okrywania czarnymi foliami czy tkaninami jest natomiast utrzymywanie się wysokiej temperatury również na wierzchniej stronie okrycia, co w przypadku posadzenia na ściółce rozsady zaawansowanej we wzroście może spowodować poparzenia łodyg podczas ich zetknięcia się z powierzchnią okrycia.
Jeżeli plantację ściółkujemy folią, trzeba pamiętać o obowiązkowym położeniu pod okryciem linii kroplujących, poprzez które dostarczać będziemy wody i roztworu nawozów. Fertygację powinniśmy uruchomić od początku wzrostu roślin na glebach bardzo słabych, piaszczystych, natomiast na glebach dobrej jakości podajemy nawozy przedwegetacyjnie, a fertygację rozpoczynamy w razie potrzeby. Na glebach dobrej jakości ogórki nawozimy tylko azotem i potasem oraz mikroelementami. Na glebach lekkich konieczne jest dostarczanie roślinom pogłównie wszystkich składników pokarmowych. Ilość pożywki oraz jej skład, a także liczbę cykli podlewania w ciągu dnia, dostosowujemy do wielkości roślin. Częstotliwość fertygacji na glebach lekkich powinna wynosić od 3 do nawet 8 cykli dziennie. Im częściej podlewamy mniejszymi dawkami, tym lepsze będzie wykorzystanie nawozów i wody przez rośliny. Na glebach lepszych liczbę cykli w ciągu dnia możemy ograniczyć, a na bardzo dobrych — nawadniać 2 lub 3 razy w tygodniu.
Odchwaszczanie
Ogórek jest rośliną wrażliwą na wszelkiego rodzaju herbicydy i dlatego każda nieprawidłowość w wykonaniu zabiegów zwalczania chwastów za pomocą tych środków może negatywnie wpłynąć na uprawiane rośliny. Mimo że do odchwaszczania upraw ogórków jest zarejestrowane kilka herbicydów, nie polecam ich stosowania. Przy ściółkowaniu rzędów folią czy tkaniną nie ma takiej potrzeby. Odchwaszczanie polega wówczas najczęściej na usuwaniu małych chwastów z otworów w ściółce i mechanicznym usuwaniu chwastów z nieściółkowanych międzyrzędzi. Plantację nieściółkowaną powinno się odchwaszczać ręcznie tuż po wschodach roślin i, w razie potrzeby, powtórzyć odchwaszczanie nawet do trzech razy. Pamiętać należy, że każde wzruszenie gleby sprzyja kiełkowaniu nowych chwastów.
