W ostatnich latach produkcja kalafiorów w Polsce kształtuje się na poziomie nieco przekraczającym 200 tys. ton, co sprawia, że nasz kraj jest znaczącym europejskim partnerem na rynku tego warzywa. Kalafiory uprawiane na zbiór jesienny w przeważającej części trafiają do przemysłu zamrażalniczego. Uprawa na zbiór jesienny jest obarczona mniejszym ryzykiem niż prowadzona w okresie wiosennym i letnim. Wynika to przede wszystkim z niezbyt dużych wymagań cieplnych kalafiora, optymalna temperatura dla wzrostu roślin i rozwoju róż mieści się w przedziale między 15 a 20oC.
Kalafior bardzo reaguje na temperaturę
Odchylenia temperatury od optymalnej dla wzrostu roślin kalafiora wywołują różnego rodzaju zaburzenia. Temperatury poniżej 10oC mogą powodować u młodych roślin wiązanie róż pośpiechowatych, tzw. guzików, które nie mają żadnej wartości handlowej. Temperatura w granicach 22-25oC i wyższa, powoduje intensywny rozwój liści i brak wiązania róż. Wysoka temperatura po zawiązaniu róż powoduje przedwczesne ich dorastanie (mała masa i mała zwięzłość), a także przerastanie liśćmi, omszenie, ziarnistość powierzchni czy antocyjanowe przebarwienia. W uprawach polowych możliwości regulowania temperatury są niewielkie. Można to czynić, między innymi, wybierając najlepszy dla danego gatunku okres uprawy. Wysoka temperatura na początku wegetacji kalafiorów na zbiór jesienny sprzyja intensywnemu wzrostowi liści, których odpowiednia masa jest niezbędna dla wytworzenia ciężkich róż dużej średnicy. Z kolei w okresie tworzenia i dorastania róż temperatura jest zwykle niższa, dzięki czemu opisane wyżej zaburzenia występują znacznie rzadziej niż w uprawie wiosennej i letniej.
Wysoka temperatura po zawiązaniu róż powoduje przedwczesne ich dorastanie.
Załamywanie liści to jeden ze sposobów zabezpieczania róż przed żółknięciem.
Pod względem temperaturowym, największym zagrożeniem dla kalafiorów uprawianych na zbiór jesienny są przymrozki, które mogą wystąpić w okresie dorastania róż. Jeśli temperatura spadnie wówczas poniżej –2oC i róże nie są dobrze okryte liśćmi, to mogą przemarznąć, przyjmując początkowo kolor wodnisty, później natomiast brunatnieją.
Wymagania kalafiora w stosunku do wilgotności gleby i powietrza są znacznie większe niż w stosunku do temperatury. Zapotrzebowanie na wodę w okresie wegetacji wynosi 400-600 mm. Pod tym względem warunki jakie panują w Polsce nie zawsze są dla niego korzystne. Niedobór wody hamuje wzrost Kalafiora w każdym okresie, ale jego potrzeby wodne są największe w czasie wiązania róż i ich dorastania. W tym okresie wilgotność gleby powinna być utrzymywana na poziomie 70-80% polowej pojemności wodnej (potencjał wodny gleby nie powinien być niższy niż –40 kPa).
Równie, a nawet bardziej szkodliwy niż niedobór jest nadmiar wody w glebie oraz wysoki poziom wody gruntowej (wyższy niż 80-100 cm). Jest on dość powszechnie zauważalny w ostatnich latach, kiedy po okresach długotrwałych, obfitych opadów tworzą się duże rozlewiska, zwłaszcza na niżej położonych terenach. W takich warunkach korzeniom brakuje tlenu, „duszą” się, co powoduje zahamowanie wzrostu a nawet zamieranie roślin. Nadmiar wody w glebie sprzyja także występowaniu jednej z najgroźniejszych chorób warzyw kapustnych – kiły kapusty.
Dużym problemem w uprawach polowych jest nierównomierny rozkład opadów w okresie wegetacji. Zdarza się często, nawet w latach o dużej sumie opadów, że występują też długie okresy bez deszczu, co w połączeniu z wysoką temperaturą powietrza stwarza niekorzystne warunki do wzrostu roślin. Możliwości regulowania wilgotności gleby są jednak znacznie większe niż temperatury. Wykorzystuje się w tym celu systemy melioracji nawadniających i odwadniających. Wspomniane wcześniej rozlewiska, które tworzą się po opadach świadczą jednak, że urządzenia melioracyjne nie funkcjonują prawidłowo bądź też ich nie ma. Zbudowane przed wieloma laty systemy drenarskie nie dość, że nie są konserwowane, to jeszcze są niszczone podczas prac związanych z budową dróg i innej infrastruktury. Nowoczesnych systemów nawadniających z roku na rok przybywa, jednak ich ilość nadal jest niewystarczająca. Z racji zmiennych warunków pogodowych, w poszczególnych latach, dla zapewnienia prawidłowego wzrostu roślin, zasadne jest korzystanie zarówno z urządzeń nawadniających jak i odwadniających. Jeżeli nie ma możliwości odprowadzania nadmiaru wody powinno się pod uprawę warzyw wybierać pola wyżej położone, na których nie będą się tworzyć zastoiska wodne. Takie rozwiązanie jest uzasadnione wtedy, kiedy istnieje możliwość nawadniania, bowiem na wyżej położonych terenach szybciej zaczyna brakować łatwo dostępnej dla roślin wody.
Zdolność odmian do okrywania róży liśćmi sprzyja uzyskaniu róż, które swoją jakością mogą konkurować na rynku zewnętrznym.
Róża kalafiora słabo okryta liśćmi, nawet przy prawidłowej agrotechnice i dbałości o plantację, może znacznie obniżyć jakość surowca.
[NEW_PAGE]Warto podać bor i molibden
Czynnikiem, który w pewnym stopniu niweluje brak możliwości nawadniania, jest duża zawartość próchnicy w glebie. Im więcej substancji organicznej w glebie, tym większa jej zdolność do zatrzymywania wody. Dlatego też pod uprawę kalafiorów powinno się wybierać gleby żyzne, obficie nawiezione obornikiem lub innym nawozem organicznym. Dobre i stabilne plony uzyskuje się na glebach III klasy bonitacyjnej lub lepszych. Duża zawartość próchnicy sprzyja nie tylko zatrzymywaniu wody, ale również składników pokarmowych. Kalafior jako roślina wytwarzająca dużą masę wegetatywną ma na nie duże zapotrzebowanie. Składniki pokarmowe dostarczane wraz z nawozami organicznymi wymagają uzupełnienia w postaci nawozów mineralnych. Aby zrobić to w sposób racjonalny, należy wspomóc się wynikami analizy chemicznej gleby. Stosując nawożenie, oprócz podstawowych makroskładników, należy też wprowadzać do gleby mikroelementy. Kalafior jest szczególnie wrażliwy na niedobór dwóch z nich: boru i molibdenu. Ryzyko ich braku jest znacznie mniejsze, kiedy stosowane są nawozy organiczne. Istotnym elementem nawożenia, oprócz ilości dostarczonych składników pokarmowych, jest zachowanie właściwych proporcji między nimi.
Do zaburzeń we wzroście może dojść również wtedy, gdy znajdujące się w glebie składniki mineralne występują w formie nieprzyswajalnej dla roślin. Źle odżywione rośliny stają się wrażliwsze na choroby pasożytnicze, zwłaszcza wywoływane przez grzyby i bakterie. Nawożenie to również wprowadzanie wapnia do gleby, który służy nie tylko uzupełnianiu jego ewentualnego niedoboru, ale także ma wpływ na odczyn gleby. Kalafior jest wrażliwy na zakwaszenie gleby. Odczyn gleb lekkich powinien wynosić pH 6-6,5, zwięzłych pH 6-7,5, a torfowych pH 5,5-6. Kalafiory uprawiane na glebach zbyt kwaśnych słabo rosną, wydają niskie plony i często są porażane przez kiłę kapusty. Zarówno przy zbyt wysokim jak i zbyt niskim odczynie utrudnione jest pobieranie niektórych makro-i mikroelementów. Dobre zaopatrzenie roślin w wapń to również mniejsze ryzyko wystąpienia „tipburn”.U kalafiora objawia się ono w postaci zamierania najmłodszych liści, które przylegając do róży powodują jej przebarwianie się. Oprócz niedoboru wapnia w glebie występowaniu „tipburn” sprzyjają stresowe warunki wzrostu, takie jak: brak wody, zbyt wysoka temperatura czy przenawożenie azotem.
Nadmierna wilgotność i nieodpowiedni odczyn gleby to jedne z przyczyn występowania kiły kapusty o czym już wcześniej wspomniano. Zasadniczo jednak występowanie tej choroby związane jest ze zbyt krótką przerwą w uprawie na tym samym polu roślin z rodziny kapustowatych jak również masowym występowaniem chwastów należących do tej rodziny. Przerwa w uprawie warzyw kapustnych na danym stanowisku powinna wynosić co najmniej 4 lata. Na polach, na których pojawiła się choroba, zaleca się przez 2-3 lata uprawiać rośliny przedplonowe mające naturalne właściwości wyniszczania zarodników kiły w glebie. Do takich roślin należą por, pomidor, fasola, ogórek i rośliny zbożowe, zwłaszcza owies. W walce z kiłą pomocny jest też nawóz azotowowapniowy o nazwie Perlka. Produkty rozpadu tego nawozu mają działanie odkażające glebę. Dobre efekty ochrony roślin przed kiłą uzyskuje się stosując preparaty będące mieszaniną wyciągów z różnych ziół, wytwarzanych według technologii stosowanej przy otrzymywaniu najnowszych leków do zwalczania wirusa HIV. Preparatami tymi są Cauli Active Start oraz Ernia. Możliwe jest również stosowanie chemicznych środków ochrony roślin, takich jak Altima 500 SC czy Topsin M 500 SC. Najlepszym sposobem ograniczania strat, które powstają na zakażonych polach, jest połączenie kilku sposobów zapobiegania i zwalczania kiły z uprawą odmian wykazujących odporność na tę chorobę, np. Clapton F1, Clabiny F1 czy Clarina F1.Wybór odpowiedniej odmiany to jeden z podstawowych elementów decydujących o powodzeniu uprawy.
W uprawie kalafiora plonowaniu sprzyja odpowiednie nawożenie roślin. Niedobór pierwiastków np. wapnia w glebie powoduje występowanie „tipburn”, a tym samym ogranicza wielkość plonu.
[NEW_PAGE]Lepiej rzadziej niż za gęsto
Oprócz odporności na różne czynniki stresowe ważne jest także dobranie odmiany do terminu uprawy i przeznaczenia plonu. Wybór odpowiedniej odmiany jest również istotny ze względów ekonomicznych. Odmiany kalafiora uprawiane na zbiór jesienny dla przemysłu powinny tworzyć duże, ciężkie, dobrze okryte liśćmi róże, które łatwo można rozdzielić na małe różyczki. Dzięki temu przy posadzeniu stosunkowo niedużej liczby roślin na jednostce powierzchni możliwe jest uzyskanie wagowo dużego plonu. W 2011 r., w Uniwersytecie Przyrodniczym w Poznaniu, przeprowadzono badania, których celem była ocena wpływu zagęszczenia roślin kalafiora odmiany Sevilla F1, między innymi na wielkość i jakość plonu. Stwierdzono, że kalafiory uprawiane w zagęszczeniu 20 000 szt./ha wytworzyły róże o masie przekraczającej 800 g i średnicy powyżej 16 cm. Natomiast kalafiory uprawiane w zagęszczeniu 40 000 szt./ha wydały róże o prawie 300 g lżejsze i o średnicy 2 cm mniejszej. Należy podkreślić, że zdolność odmian do okrywania róży liśćmi sprzyja uzyskaniu róż dobrej jakości, śnieżnobiałych, bez konieczności pracochłonnego zabezpieczania ich przed dostępem promieni słonecznych, powodujących żółknięcie. Dobrze okryte liśćmi róże są też bardziej tolerancyjne na przymrozki.
Ponadto ważna jest także przydatność odmiany do różyczkowania. Łatwe różyczkowanie róży ma wpływ na zmniejszenie nakładów pracy. Powodzeniu uprawy sprzyja również sadzenie odpowiedniej jakości rozsady. Wielu plantatorów kupuje obecnie gotową rozsadę od wyspecjalizowanych producentów, którzy dysponują odpowiednim zapleczem i są w stanie przygotować młode rośliny na dany termin sadzenia.
W celu uzyskania dobrych ilościowo i jakościowo plonów niezbędne jest terminowe i staranne wykonywanie wszystkich zabiegów pielęgnacyjnych, a nie zawsze jest to łatwe. Dla przykładu, na skuteczne zwalczanie szkodników, oprócz doboru środków ochrony roślin oraz odpowiedniego sprzętu technicznego, duży wpływ ma termin jego wykonania.
Terminowo wykonywać zabiegi
W ustaleniu odpowiedniego momentu zwalczania szkodników pomocne są różne urządzenia, np. tablice lepowe, pułapki zapachowe i feromonowe. Za pomocą niebieskich tablic lepowych można monitorować obecność wciornastków. Pułapki feromonowe stosowane są do sygnalizacji obecności rolnic i piętnówki kapustnicy. Pułapki zapachowe zalecane są do odławiania śmietki kapuścianej. Istnieje również internetowy system sygnalizacji występowania szkodników dostępny na stronie Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa. W uprawie kalafiora, ochrona przed szkodnikami, szczególnie gąsienicami różnych gatunków motyli stanowi najważniejszy element walki z organizmami szkodliwymi. Zagrożenie ze strony sprawców chorób pasożytniczych (z wyjątkiem powodujących kiłę kapusty) i chwastów jest znacznie mniejsze niż w uprawie innych gatunków warzyw.
Roślina kalafiora z objawami żerowania mszycy kapuścianej.
dr inż. Tomasz Spiżewski
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Zdjęcia: T. Spiżewski, M. Bartczak
