Wysysając soki, najczęściej z komórek liści, powodują ich przebarwienia, zniekształcenia, zasychanie i zamieranie. Przy licznym występowaniu roztoczy rośliny mogą być pozbawione organów asymilacyjnych, a owoce ulegać zniekształceniu, ordzawieniu i nie dorastać do optymalnej wielkości. Straty mogą dotyczyć także kolejnego sezonu wegetacyjnego, bowiem pozbawione liści rośliny tworzą mniej pąków (te, które powstaną bywają zniekształcone). Największą szkodliwość roztoczy obserwuje się na młodych nasadzeniach. Do roztoczy zaliczamy możliwe do zauważenia gołym okiem przędziorki (o ciele owalnym, z czterema parami odnóży po bokach) oraz mniejsze od nich szpeciele (mają ciało wrzecionowate z dwiema parami odnóży z przodu), niewidoczne bez szkła powiększającego.
Przędziorek owocowiec zasiedla około 80 gatunków roślin, w tym wiele drzew i krzewów owocowych, głównie jabłonie i śliwy. Jego ciało jest najpierw jasno-, a potem ciemnoczerwone. Przy dużym powiększeniu widoczne są na nim jasne wzgórki, z których wyrastają szczecinki. Najmłodsze larwy są podobne do postaci dorosłych, ale mniejsze, pomarańczowe i mają trzy pary odnóży (starsze mają 4 pary).
Szkodliwe są osobniki dorosłe i larwy, które wysysają soki z komórek liści (najczęściej wzdłuż nerwu głównego, potem z całej ich powierzchni, co widoczne jest w postaci żółtych, drobnych plamek, które łącząc się ze sobą obejmują większą część blaszki liściowej). Liście szarzeją, żółkną i zasychają, a pozbawione asymilatów drzewa słabiej kwitną i owocują.
Zimują charakterystycznie czerwone jaja (na pędach i gałęziach). Gdy jest ich dużo pędy wyglądają jakby były ordzawione (w 1 cm2 złoża może być ich 1,5 tys. szt.). Larwy wylęgają się w okresie białego pąka śliw i różowego jabłoni, po czym żerują na najmłodszych liściach i dalej się namnażają. Samice kolejnych letnich pokoleń składają jaja na dolnej stronie liści. W sezonie występuje 5 pokoleń szkodnika, a jego rozwojowi sprzyja upalna i sucha aura.
Obserwacja pędów zimą pozwala określić liczebność zimujących jaj, zgodnie z następującą skalą: 1 – jaja nie występują; 2 – pojedyncze jaja na korze pędów; 3 – obecne złoża jaj o średnicy mniejszej niż 0,5 cm; 4 – złoża o średnicy 0,5-1 cm; 5 – złoża o średnicy ponad 1 cm. Przy dużej liczbie złóż zabieg zwalczający należy przeprowadzić w okresie bezlistnym, przed nabrzmiewaniem pąków wykorzystując oleje parafinowe (Catane 800 EC, Promanal 60 EC, Treol 770 EC). Można ich używać raz w sezonie (tak, aby ciecz spływała z pni i gałęzi, przy temperaturze powyżej 0°C, podczas bezwietrznej i bezdeszczowej pogody, z użyciem 800–1000 l/ha cieczy roboczej). W okresie różowego pąka jabłoni, gdy wylęgają się larwy z jaj zimowych należy zastosować preparaty jajobójcze: Apollo 500 SC, Nissorun 050 EC lub Zoom 110 SC (wszystkie trzy niszczą jaja i larwy, ale nie działają na formy dorosłe), Kanemite 150 SC (zwalcza wszystkie stadia rozwojowe) lub Ortus 05 SC (zwalcza stadia ruchome). W walce biologicznej można wykorzystać dobroczynka gruszowego, ale wówczas należy tak prowadzić ochronę, aby mu nie szkodzić.
Preparaty zwalczające roztocze należy dobierać do przeważającego stadium rozwojowego szkodników, najlepiej poprzez obserwacje mikroskopowe. Po przekroczeniu progu szkodliwości, po kwitnieniu, w okresie wzrostu zawiązków dobrą i długotrwałą skutecznością charakteryzuje się Envidor 240 SC, który zwalcza wszystkie stadia rozwojowe oprócz samców. Na roślinie działa on kontaktowo, dlatego istotne jest dokładne pokrycie roślin, łącznie z dolną stroną liści, gdzie znajdują się przędziorki. W tym też okresie można zastosować akarycydy: Nissorun 050 EC lub Zoom 110 SC (zwalczają wszystkie stadia z wyjątkiem osobników dorosłych) albo Koromite 10 EC i Sumo 10 EC (zaburzają układ nerwowy przędziorków, zwalczając ich ruchome stadia). Wszystkie cztery można użyć raz w sezonie, od końca opadania płatków kwiatowych i maksymalnie przez 4 tygodnie później. Nie należy ich używać na jabłoni ‘Golden Delicious’, a w przypadku odmian ‘Gala’ i ‘Braeburn’ trzeba zachować 5-dniowy odstęp przed i po zabiegach innymi ś.o.r. Akarycydy Kanemite 150 SC, Ortus 050 SC i Sanmite 20 WP zwalczają wszystkie stadia rozwojowe przędziorków (Kanemite 150 EC można użyć raz w sezonie, gdy wylęgnie się co najmniej 20% larw).
Ochronę przed roztoczami wspomagają preparaty działające mechanicznie i fizycznie: Afik, Emulpar 940 EC, Siltac EC, którymi należy bardzo dokładnie pokryć powierzchnię roślin. Akarycydy wymienione do zabiegów po kwitnieniu można też stosować w drugiej połowie lata.
Rubinowiec owocowiec jest nieco większy od przędziorka owocowca, szarozielony lub czerwonawy, ma dwie pary przednich odnóży dwukrotnie dłuższych od pozostałych. Zimują jaja. Pomarańczowe larwy wylęgają się na początku pękania pąków jabłoni, w ciągu roku może rozwinąć się 4–6 pokoleń szkodnika. Można go spotkać w sadach niechronionych. W sadach towarowych nie wymaga odrębnego zwalczania, ponieważ jego populacja jest zazwyczaj ograniczana poprzez zabiegi wykonywane w celu zwalczenia innych gatunków przędziorków.
Przędziorek chmielowiec zabarwiony jest na kolor żółtozielony z dwoma ciemnymi plamami po bokach ciała. Zimuje w postaci czerwonych zapłodnionych samic, w szczelinach kory pod warstwą pajęczyny, w ściółce pod drzewami albo w glebie. W kwietniu i maju samice opuszczają kryjówki, jednocześnie żerując i składając jaja (każda po 80–200 szt.). W sezonie rozwija się 4, 5, a nawet 6 pokoleń szkodnika, które mogą żerować na około 300 gatunkach roślin uprawnych i dziko rosnących, w polu i pod osłonami, stanowiąc duże zagrożenie przy suchej i ciepłej pogodzie. Od kilkunastu lat szkodnik ten znacznie przewyższa liczebnością inne przędziorki. Progiem zagrożenia jest 5 stadiów ruchomych na liściu. Zwalczanie rozpoczyna się późną wiosną i wczesnym latem, dostosowując akarycydy (te same co w przypadku przędziorka owocowca) do przeważających stadiów rozwojowych, co można stwierdzić pod dużym powiększeniem (najlepiej binokularu).
Przędziorek głogowiec zimuje również w postaci karminowoczerwonych samic. Następne pokolenia dorosłe są zielonożółte (samce i larwy) lub czerwone z 4 ciemnymi plamami. Jaja początkowo są szklisto białe, potem zielonoróżowe. Żywicielami tego roztocza są jabłonie, ale i wiele innych drzew i krzewów uprawnych oraz dziko rosnących. Żerując na dolnej stronie liści powoduje ich odbarwianie, ale i uwypuklenie górnej strony. Samice zimują w dużych skupiskach w szczelinach kory, po czym w okresie różowego pąka jabłoni opuszczają kryjówki, co trwa przez około miesiąc. Zasiedlają dolną i górną stronę liści oraz pąki kwiatowe. Samica składa około 100 jaj, a w roku występuje 4 lub 5 pokoleń.
Pordzewiacz jabłoniowy jest szpecielem, który uszkadza liście i owoce jabłoni. Opanowane liście marszczą się, przebarwiają, stają się mozaikowate lub szare, później brunatnieją, zasychają i opadają. Żerowanie na owocach powoduje ich ordzawianie, głównie w okolicach zagłębienia kielichowego (fot. 1). Zimują samice pod łuskami pąków oraz w spękaniach kory. W kwietniu wchodzą do rozwijających się pąków, gdzie żerują i składają jaja. W roku rozwija się 5 pokoleń, przy czym rozwój jednego trwa około jednego miesiąca. Obserwacja zimujących pąków jabłoni w kwietniu pozwala określić próg zagrożenia szkodnika. Wynosi on wtedy 20 samic na pąk z próby 100 pąków, z jednorocznych pędów 20 drzew (w lecie 10-40 osobników/cm2 liścia przy analizie 200 liści z 20 drzew). Zwalczanie należy rozpocząć w fazie różowego pąka, używając akarycydu Ortus 05 SC. Po kwitnieniu, w fazie wzrostu zawiązków można użyć do tego celu preparatów: Envidor 240 SC, Koromite 10 EC, Ortus 05 SC lub Sumo 10 EC. Zabiegi są szczególnie wskazane w sadach, gdzie rok wcześniej notowano duże nasilenie szkodnika lub w przypadku przekroczenia progu szkodliwości. Preparatów Koromite 10 EC i Sumo 10 EC nie należy stosować na odmianie ‘Golden Delicious’, a w przypadku odmian ‘Gala’ i ‘Braeburn’ trzeba zachować 5-dniowy odstęp przed i po zastosowaniu innych ś.o.r.
Pordzewiacz śliwowy zasiedla śliwy, morele i brzoskwinie. Żerowanie (fot. 2) u podstawy liści i na dolnej ich stronie wywołuje powstawanie żółtych, potem rdzawych, wydłużonych plamek. Mocno zasiedlone liście (jedna kolonia może liczyć kilkaset osobników) marszczą się, a ich nerwy ulegają pogrubieniu. Na młodych pędach tworzą się marmurkowate przebarwienia i pękające, skorkowaciałe blizny. Zahamowany jest wzrost pędów i owocowanie, zwłaszcza młodych drzew. Stadium zimującym są samice. Ich dalszy rozwój przebiega jak u pordzewiacza jabłoniowego. Płodność jednej samicy to około 80 jaj, w roku rozwija się 4 lub 5 pokoleń szkodnika. Pierwszy zabieg powinien być przeprowadzony w fazie między zielonym i białym pąkiem kwiatowym drzew, kolejny tuż po kwitnieniu i w razie konieczności trzeci w czerwcu. Przed kwitnieniem można użyć akarycydu Ortus 05 SC, natomiast po nim także preparatu Envidor 240 SC.
Fot. 2. Skutki żerowania pordzewiacza śliwowego
[NEW_PAGE]Wzdymacz gruszowy (również roztocz) żeruje licznie na dolnej stronie liści gruszy, co wywołuje ich zniekształcenia, marszczenie się i zaginanie falistych brzegów do środka. W miejscu żerowania na liściach, zawiązkach i owocach tworzą się ordzawienia. Młode drzewa nie rosną. W roku występują 3 pokolenia szkodnika. Zimowy próg zagrożenia to ponad 5 osobników/pąk lub 20 sztuk/1cm bieżący pędu (na jednym 2-letnim pędzie z 10 drzew). Tuż przed kwitnieniem natomiast jest to 30 osobników na 1 rozetę kwiatową, pobraną z próby 10 rozet kwiatowo-liściowych z 10 drzew. Jeśli wówczas zostanie przekroczony próg szkodliwości, to bezwzględnie należy przeprowadzić zabieg zwalczający (również, gdy po kwitnieniu zostanie zaatakowane 50% liści). Zabieg zwalczający można wykonać jednorazowo, przed kwitnieniem gruszy używając akarycydu Ortus 05 SC, pojedynczo lub w mieszaninie z adiuwantem Slippa.
Podskórnik gruszowy to szpeciel, który występuje na gruszach (fot. 3), rzadziej na jabłoniach (np. w 2014 r.; fot. 4). Zasiedlenie pąków w okresie zimowym skutkuje ich nabrzmieniem w okresie wiosennym. Z takich pąków wyrastają charakterystycznie zniekształcone, pofałdowane liście, o różnej długości ogonków. Na powierzchni liści widać liczne, żółtawe, potem brunatniejące pęcherzyki, wewnątrz których samice żerują i składają jaja. W lipcu część samic drugiego pokolenia i całe trzecie opuszczają swoje kryjówki i przechodzą do pąków, gdzie zimują. Uszkadzane mogą być też owoce, na których powstają małe, czerwonawe plamki. Wzrost młodych drzewek może zostać zahamowany. Zwalczanie podobnie jak w przypadku wzdymacza gruszowego.
Fot. 3. Zasiedlone przez wzdymacza gruszowego liście gruszy…
Fot. 4. …i jabłoni – a – strona górna…
… i dolna liścia
Pilśniowiec orzechowiec (syn. szpeciel orzechowiec) występuje na orzechu włoskim. Żerowanie szkodnika na dolnej stronie liści (fot. 5) wywołuje tworzenie się dużych, pęcherzykowatych wyrośli na górnej stronie blaszki, po czym miejsca te na dolnej stronie pokrywa warstwa gęstych, żółtawych włosków. Silnie porażone liście wcześniej opadają. Latem samice powracają do formujących się pąków, gdzie zimują. Pewną formą ograniczenia występowania tego szkodnika jest usuwanie i niszczenie zasiedlonych liści w czerwcu i na początku lipca.
Fot. 5. Liście orzecha włoskiego uszkodzone przez pilśniowca orzechowego
Ewa Żak, Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego W Modliszewicach Oddział „Centrum Ogrodnicze” w Sandomierzu
Fot. 1-5 E. Żak
Artykuł pochodzi z numeru 5/2015 „Informatora Sadowniczego”
