W Polsce była sadzona zwłaszcza na nasypach kolejowych, które wzmacniała odrostami korzeniowymi, przy drogach oraz w miastach.
Zainteresowanie tym gatunkiem ostatnio jednak wzrosło – nawet hodowcy docenili jego zalety i pracują nad uzyskaniem nowych odmian.
Rosa rugosa ceniona jest za wysoką odporność na mróz (znosi spadki temperatury do –35°C), zanieczyszczenie powietrza, suszę, słabe gleby, zasolenie, a także na sól używaną do posypywania dróg. Krzewy nie wymagają nawożenia oraz opryskiwania przeciwko chorobom i szkodnikom, są więc ,,ekologiczne”. Owoce i pyłek kwiatowy stanowią pożywienie, a gęste, kolczaste krzewy – schronienie dla drobnej fauny. Róża pomarszczona uznana została za gatunek ekspansywny i zaleca się kontrolowanie jej rozprzestrzeniania oraz zaniechanie uprawy w rejonach objętych ochroną i ich otulinach.
Cenne zalety róży pomarszczonej nie pozostały niezauważone przez hodowców. Od połowy XIX w. krzyżowano ją z licznymi odmianami róż z rozmaitych grup i uzyskiwano często wartościowe odmiany. Od tamtej pory R. rugosa ma swój udział w hodowli wysoce odpornych, przeważnie powtarzających kwitnienie róż parkowych, pnących (np. R. x kordesii), okrywowych, a także wartościowych owocowych. Pod koniec lat 90. ub.w., kiedy nastała potrzeba poszukiwania odmian znoszących wyjątkowo trudne warunki, pojawiły się kolejne odmiany pochodzące od róży pomarszczonej. Wiele z nich jest przydatnych do sadzenia w warunkach miejskich i przy szlakach komunikacyjnych. Jednak nie wszystkie jej odmiany mają zalety gatunku. Istnieje duże zróżnicowanie zarówno pod względem cech morfologicznych, jak i wymagań uprawowych oraz odporności na mróz.
Odmiany o cechach zbliżonych do gatunku
Mają podobny pokrój, liście soczyście zielone, pomarszczone, błyszczące, są w dużym stopniu odporne na choroby i mróz, kwitną wcześnie – często już od końca maja. Liście przebarwiają się jesienią, większość ma ozdobne owoce. Wykorzystywane są jako parkowe lub okrywowe (słabiej rosnące odmiany sadzi się po 3–4 rośliny/m2, a te o silniejszym wzroście – 1–3 rośliny/m2). Krzewy są żywotne, mało wymagające, nie potrzebują regularnego cięcia. Rozmnaża się je łatwo przez sadzonki pędowe z piętką lub korzeniowe. Najczęściej są to odmiany historyczne.
‘Belle Poitevine’ (Bruant 1894*) to róża parkowa. Kwiaty są lilaciemnoróżowe, półpełne, płaskie (fot. 2), bardzo duże (średnicy ok. 12 cm), z widocznymi pręcikami, słabo pachnące, skupione w kwiatostanach po 7–9. Kwitnienie powtarza słabo, owoce (dość duże, pomarańczowoczerwone) zawiązuje rzadko. Krzewy są wzniesione, z małą ilością rozłogów podziemnych, osiągają wysokość ok. 1,5 m.
Fot. 2. R. rugosa ‘Belle Poitevine’
‘Blanc Double de Coubert’ (Cochet-Cochet 1892) ma cechy róży parkowej, okrywowej. Jej kwiaty (fot. 3) są białe, półpełne do pełnych, duże (średnicy 10–12 cm), przypominające te u kamelii, pachnące. Kwitnienie powtarza słabo, owoce wiąże sporadycznie. Krzewy są bardzo gęste, wzniesione, wysokości ok. 1,2 m. W deszczowe lata pojawia się szara pleśń. Roślina wytwarza liczne rozłogi podziemne.
Fot. 3. ‘Blanc Double de Coubert’
‘Dagmar Hastrup’, syn. ‘Frau Dagmar Hastrup’ (J. Hastrup 1914) to odmiana parkowa, okrywowa. Kwiaty są jasnoróżowe, duże (średnicy ok. 10 cm), pojedyncze (fot. 4), lekko pachnące, rzadko pojawiają się ponownie późnym latem. Zawiązuje jasnoczerwone, lekko spłaszczone owoce. Krzewy są wzniesione, o wysokości ok. 1 m, rosną niezbyt silnie.
Fot. 4. ‘Dagmar Hastrup’
‘Hansa’ (Schaum & Van Tol 1905) to róża parkowa o bardzo dużych (średnicy ok. 12 cm) , pełnych, ciemnolilaamarantowych (fot. 5), silnie pachnących kwiatach. Powtarza kwitnienie, ale nie jest ono zbyt obfite. Owoce są średniej wielkości, okrągławe, pomarańczowoczerwone. Krzewy rosną silnie, osiągają wysokość ok. 1,8 m.
Fot. 5. ‘Hansa’
‘Moje Hammarberg’ (Hammarberg 1931) to odmiana parkowa, rzadziej sadzona jako okrywowa. Kwiaty są amarantowe (fot. 6), pełne, bardzo duże (średnicy ok. 12 cm) i pachnące. Rzadko powtarza kwitnienie. Owoce są liczne, pomarańczowoczerwone, duże, spłaszczone. Krzewy rozrastają się szybko, przeciętnie osiągają wysokość 1,2–1,5 m.
Fot. 6. ‘Moje Hammarberg’
‘Scabrosa’ (wyhodowana w 1939 r., wprowadzona przez Harkness 1950) to róża parkowa. Kwiaty są lilaróżowe, pojedyncze, bardzo duże (średnicy ok. 14 cm), silnie pachnące. Po głównym kwitnieniu pojawiają się pojedynczo. Owoce są bardzo duże, pomarańczowoczerwone. Krzewy rosną średnio silnie i zwykle osiągają wysokość 1,5–1,8 m.
[NEW_PAGE]Nowsze osiągnięcia hodowców
Odmiany, które pojawiły się pod koniec XX w. i później, są wynikiem hodowli róż okrywowych przede wszystkim pod kątem wytrzymałości na trudne warunki miejskie. Ceną za wprowadzenie nowych cech jest często niższa mrozoodporność lub mniejsza tolerancja na choroby. Jednak róże te kwitną dłużej i obficiej, kwiaty często są bardzo dekoracyjne – półpełne i pełne, w szerokiej gamie barw, niektóre nie zawiązują owoców, krzewy są niższe, gęstsze, o bardziej regularnym, wyrównanym pokroju, nie zawsze tworzą rozłogi, a ich liście przebarwiają się jesienią na żółto. Mimo że najlepiej rosną w pełnym słońcu, dobrze tolerują częściowo zacienione stanowiska. Siła wzrostu zależy w dużej mierze także od warunków uprawy, ale jest zróżnicowana. U tych, sadzonych jako okrywowe wzdłuż ulic, chodników itp. wysokość zwykle nie przekracza 60–70 cm, jednak w korzystnym środowisku liczne odmiany mogą mieć nawet ponad 1,5 m. Nadają się do sadzenia wśród innych gatunków roślin oraz na żywopłoty nieformowane. Wiosenne cięcie odmładzające co kilka lat wpływa korzystnie na wzrost i rozwój krzewów.
DWARF PAVEMENT ‘Handwar’ (ROSA ZWERG, K. Baum 1983) ma kwiaty intensywnie różowe (fot. 7), półpełne, średniej wielkości (średnicy 6–8 cm), silnie pachnące. Kwitnienie powtarza słabo, do jesieni. Tworzy duże, pomarańczowoczerwone owoce. Liście są błyszczące, duże. Krzewi się bardzo dobrze, osiąga wysokość 60–120 cm.
Fot. 7. DWARF PAVEMENT ‘Handwar’
GELBE DAGMAR HASTRUP ‘Moryelrug’, syn. RUSTICA91 (Moore/Meilland 1989) tworzy krzewy o kwiatach żółtych, półpełnych, średniej wielkości (średnicy 6–8 cm), pachnących, pojawiających się do jesieni. Krzewy osiągają wysokość 60–150 cm. W mroźne zimy pędy mogą przemarzać, czasem pojawiają się objawy mączniaka prawdziwego.
HANSALAND ‘Korhassi’ (W. Kordes’ Söhne 1993) to odmiana parkowa lub okrywowa przydatna na duże powierzchnie. Kwiaty są półpełne do pełnych, ciemnoczerwone (fot. 8), podczas upałów nieco różowiejące, duże (średnicy ok. 9 cm), lekko pachnące, pojawiające się od początku czerwca i potem słabiej do jesieni. Owoce się nie zawiązują. Krzewy, z przewieszającymi się młodymi pędami, rosną bardzo silnie, mogą osiągać wysokość ok. 2 m, nadają się na żywopłoty.
Fot. 8. HANSALAND ‘Korhassi’
‘Jens Munk’ (F. Svejda 1974) to odmiana parkowa, rzadziej stosowana jako okrywowa, ma kwiaty półpełne, lilaróżowe, dość duże (średnicy ok. 8 cm), pachnące. Kwitnie od końca maja i powtarza kwitnienie (choć słabiej) przez lato. Liście dość delikatne, o wąskich listkach. Dorasta do wysokości ok. 180 cm.
PIERETTE PAVEMENT ‘Uhlwe’, syn. PIERETTE (J. Uhl 1987) to róża parkowa lub okrywowa; bardzo podobna do odmiany ‘Hansa’, nieco słabiej rosnąca – do wysokości 120–150 m.
PINK PAVEMENT, syn. SHOWY PAVEMENT, ‘Rokoko’ (Baum 1985) to róża parkowa lub okrywowa. Kwiaty ma intensywnie różowe, średniej wielkości (średnicy 6–8 cm), szalkowate (fot. 9), pachnące. Powtarza kwitnienie. Liście są dość delikatne, ciemnozielone, o wąskich listkach. Krzewy, dosyć gęste, dorastają do wysokości i szerokości 120–150 m.
Fot. 9. PINK PAVEMENT
POLAREIS ‘Ritausma’ (Rieksta 1963, wprowadzona przez Strobel & Co 1991) to róża parkowa lub okrywowa. Kwiaty są białoróżowe, pełne (fot. 10), średniej wielkości (średnicy ok. 6 cm), lekko pachnące, pojawiają się pod koniec maja, a potem kwitnienie powtarza się cyklicznie do jesieni. Owoce się nie zawiązują. W czasie długo się utrzymującej deszczowej i wilgotnej pogody kwiaty poraża szara pleśń. Liście są dość delikatne, jasnozielone, o wąskich listkach. Krzewy, bardzo gęste, dorastają do wysokości 80–150 cm.
Fot. 10. POLAREIS ‘Ritausma’
POLARSONNE ‘Strolen’ (wprowadzona przez Strobel & Co 1991) tworzy kwiaty karminoworóżowe, półpełne (fot. 11), o płatkach zakrywających środek z żółtymi pręcikami, Pachną słabo. Liście są jasnozielone, o niedużych listkach. Pozostałe cechy jak u odmiany POLAREIS ‘Ritausma’.
Fot. 11. POLARSONNE ‘Strolen’
[NEW_PAGE]PURPLE PAVEMENT, syn. EXCEPTION, ROTES MEER, ‘Hanpur’ (K. Baum 1983) ma kwiaty intensywnie amarantowe, podwójne do półpełnych, płaskie, intensywnie pachnące, po głównym kwitnieniu pojawiają się w niewielkiej liczbie do późnej jesieni. Zawiązuje czerwone owoce. Liście delikatne, soczyście zielone, o wąskich listkach. Krzewy dorastają do wysokości 150 cm i osiągają podobną szerokość.
RED DAGMAR ‘Speruge’ (Spek 1997) ma kwiaty karminowoczerwone, pojedyncze, dość duże (średnicy 8–10 cm), lekko pachnące. Kwitnie obficie wczesnym latem, potem słabo powtarza kwitnienie. Zawiązuje jasnoczerwone, średniej wielkości owoce. Krzewy dorastają do ok. 1 m wysokości, są zwarte, mają wzniesiony pokrój, pędy są niezbyt rozgałęzione.
RED RUGOSTAR, syn. ‘Magseed’ (Moore/ Meilland 1995) to odmiana parkowa lub okrywowa; ma kwiaty ciemnokarminowoczerwone (fot. 12), półpełne, płaskie, z widocznymi pręcikami, dość duże (średnicy 8–10 cm), nie pachnące. Rzadko powtarza kwitnienie. Owoce zawiązuje duże, w kształcie pękatej gruszki, jasnoczerwone. Liście są ciemnozielone, duże, bardziej gładkie niż u róży pomarszczonej. Krzewy o wysokości 80– 150 cm, mniej zwarte niż innych odmian z grupy RUGOSTAR®. W drugiej połowie lata czasami porażana jest przez czarną plamistość.
Fot. 12. RED RUGOSTAR
SCARLET PAVEMENT, syn. RED PAVEMENT, ROTE APART, ROTE FOXI, ‘Hanuhl’ (J. Uhl 1991). Kwiaty ma ciemnopurpurowe z bordowym odcieniem, półpełne do pełnych, dość duże (średnicy ok. 8 cm), silnie pachnące, dobrze powtarza kwitnienie i wiąże czerwone owoce. Liście są dość delikatne, ciemnozielone, o wąskich listkach. Krzewy osiągają wysokość 90–150 cm i podobną szerokość.
SHORT TRACK ‘Bokratrack’ (Jan Kees Kraan 2009) ma kwiaty intensywnie szkarłatnoróżowe (fot. 13), przy przekwitaniu blaknące, pojedyncze, średniej wielkości (średnicy ok. 7 cm), słabo pachnące. Kwitnie dość wcześnie – od końca maja. Zawiązuje obficie nieduże pomarańczowoczerwone owoce. Liście są dość delikatne, o wąskich listkach, ciemnozielone. Pędy są prawie pozbawione kolców.
Fot. 13. SHORT TRACK ‘Bokratrack’
SNOW PAVEMENT, syn. SCHNEEKOPPE, ‘Hansno’ (K. Baum 1983) ma kwiaty słabo pachnące, sinobiałe, półpełne do pełnych, o płatkach zakrywających wnętrze, średniej wielkości (średnicy ok. 7 cm). Kwitnie obficie w czerwcu i powtarza kwitnienie cyklicznie do jesieni. Zawiązuje niezbyt duże czerwone owoce. Liście są jasnozielone, delikatne, o małych listkach. Tworzy bardzo zwarte krzewy dorastające do wysokości 60– 150 cm. Wiosenne cięcie odmładzające korzystnie wpływa na wzrost krzewów.
TURBO RUGOSTAR, syn. TURBO, ‘Meirozrug’ (Meilland 1993) ma kwiaty różowe, pełne, średniej wielkości (średnicy ok. 7 cm), nie pachnące, skupione po kilkanaście w kwiatostanach. Liście są duże, o szerokich listkach, błyszczące, nieco gładsze niż u róży pomarszczonej. Kwitnie obficie i powtarza kwitnienie do późnej jesieni. Krzewy osiągają wysokość 60–120 cm, przy corocznym przycinaniu pędów wiosną mają dobry wzrost.
WHITE PAVEMENT, syn. SCHNEE EULE, SNOW OWL, ‘Uhlensch’ (J. Uhl 1989) – podobna do SNOW PAVEMENT, ale kwiaty są czysto białe.
Warte uwagi są także odmiany z grupy ROADRUNNER® (hodowcą jest Uhl, na rynek zostały wprowadzone przez firmę W. Kordes’ Söhne) o kwiatach pełnych, szalkowatych, pachnących. Kwitnienie rozpoczyna się wcześnie i trwa z niewielkimi przerwami do jesieni. Liście są dość delikatne, o wąskich listkach. Krzewy bardzo gęste, rozkładające pędy na boki, osiągają wysokość około 40–50 (70) cm i podobną szerokość. Jej przedstawicielki to m.in. odmiany PINK (2001) – kwiaty lilaróżowe, PURPLE (2007) – ciemnoamarantowe, ROMANTIC (2007) – ciemnoróżowe, SMART ‘Uhlrutida’ (2002) – amarantoworóżowe, płaskie; WHITE ‘Uhlsylt’ (2001) – białe, dość płaskie, ukazujące pręciki, krzewy o wysokości ok. 30 cm i szerokości 40 cm.
* w nawiasie podano hodowcę i rok wprowadzenia odmiany na rynek
Dr inż. Marta Joanna Monder, PAN Ogród Botaniczny CZRB w Powsinie
Fot. 1–13 M. Monder
Artykuł pochodzi z numeru 4/2013 dwumiesięcznika „Szkółkarstwo”
