‘Reuben’
To pierwsza odmiana jeżyny owocująca na tegorocznych pędach i dostępna w Polsce (fot. 1). Została wyselekcjonowana w Wielkiej Brytanii i jest chroniona prawnie na terenie Unii Europejskiej od 2009 r. Nasiona do selekcji zostały pozyskane z programu hodowlanego Uniwersytetu w Arkansas.
Fot. 1. Owoce odmiany ‘Reuben’
Pierwsze próby wprowadzenia tego typu jeżyny do produkcji towarowej w Polsce zakończyły się niepowodzeniem. Poważnym ograniczeniem w uzyskaniu pożądanego plonu jest bowiem wysoka temperatura latem podczas kwitnienia krzewów, która wpływa niekorzystnie na zawiązanie pestkowców w owocach. Ich dojrzewanie rozpoczyna się późno i w uprawie bez osłon nie osiągają one pełni zbiorów przed pierwszymi przymrozkami.
Jak wykazały badania prowadzone w spółce Niwa w Brzeznej, w warunkach Polski południowej pędy dwuletnie pozostawione na zimę przemarzały w 100% (fot. 2). W produkcji tunelowej uszkodzeniom ulegają również dwuletnie pędy (fot. 3), a plon z tegorocznych spadał wraz ze wzrostem temperatury w lecie. W związku z tym odmiana ta może znaleźć zastosowanie jedynie w produkcji amatorskiej.
Fot. 2. Przemarznięte pędy dwuletnie odmiany ‘Reuben’ w uprawie pod daszkami na zagonach (Niwa, Brzezna 2015 r.)
Fot. 3. Uszkodzone pędy dwuletnie odmiany ‘Reuben’ w uprawie pod tunelami
Prime-ARK®45
To handlowa nazwa odmiany jeżyny (fot. 4) owocującej na tegorocznych pędach, będącej pod ochroną prawną od 2011 r. na terenie UE (zgłoszona pod nazwą hodowlaną ‘APF45’). Rośliny tej odmiany są już dostępne w ofercie zagranicznych, a niedługo pojawią się również w jednej z polskich szkółek. To pierwsza odmiana jeżyny powtarzająca owocowanie, która na terenie USA sprawdziła się w towarowej produkcji owoców.
Największe jej plantacje zakładane są w stanach: Kalifornia, Północna Karolina i Georgia. Tylko na wybrzeżu Kalifornii w 2015 r. uprawiana była na 285 ha. Jej ekspansja ogranicza się jednak do terenów z umiarkowaną temperaturą w lecie, gdyż wysoka podczas kwitnienia ogranicza dobre zawiązanie owoców. Jest to odmiana kolczasta, wyróżniająca się dobrą jakością przydatnych do transportu owoców, cenionych na rynku deserowym, ale i w przetwórstwie (mają wysoką wartość ekstraktu – 11,5%). Nadają się również do mrożenia, 25–30% z nich ma tendencję do czerwienienia (z ang. color reversion) po zamrożeniu.
Fot. 4. Owoce odmiany Prime-ARK® 45
Doświadczenia z USA
Odmiany jeżyny powtarzające owocowanie przystosowane są do wydania dwóch plonów w ciągu jednego sezonu wegetacyjnego: z dwuletnich i tegorocznych pędów. Dojrzewanie owoców na pędach tegorocznych odbywa się zwykle dziewięć miesięcy od wysadzenia roślin, dlatego w polskich warunkach klimatycznych młode rośliny mogą nie osiągnąć pełni owocowania w pierwszym roku po posadzeniu. Krzewy dobrze znoszą temperaturę do –11°C, a więc pozostawione na zimę pędy dwuletnie w naszym kraju z pewnością będą przemarzać (fot. 5). W uprawie bez osłon możliwy jest pojedynczy zbiór owoców z pędów tegorocznych.
Fot. 5. Przemarznięte dwuletnie pędy odmiany Prime-ARK® 45 (Północna Karolina, czerwiec 2015 r.)
[NEW_PAGE]W USA krzewy sadzone są w rozstawie 0,6 x 2,1–2,4 m, co daje 6944– 7936 szt./ha. Największym problemem przy tego typu uprawie są deszcze jesienią oraz wczesne przymrozki. Ograniczają one znacznie plonowanie roślin. Dojrzewanie owoców można przyspieszyć poprzez okrywanie przyciętych krzewów na zimę. W stanie Oregon plon z pędów tegorocznych wynosi 0,8–1,2 t/ha, w Arkansas – 0,8–1,6 t/ha. Większe plonowanie w tych stanach uzyskiwano poprzez okrywanie roślin na zimę oraz uprawę wcześniejszych odmian (Prime-ARK® Traveler rozpoczyna dojrzewanie owoców wcześniej o 12 dni niż Prime-ARK® 45).
W stanie Michigan rośliny uprawiane pod tunelami foliowymi (od maja do listopada) na pojedynczy zbiór owoców nie osiągały zadowalających plonów (zebrano 0,2–0,6 t/ha). W Oregonie plon z pojedynczego zbioru roślin uprawianych pod tunelami wynosił 0,8–3,4 t/ha, w zależności od sposobu cięcia. Na wybrzeżu Kalifornii z krzewów uprawianych pod tunelem w systemie „podwójnego przycinania” na pojedynczy zbiór owoców (z ang. double tipping) uzyskiwano 3,6–4 t/ha. Najlepsze plony osiągnięto w Kalifornii poprzez uprawę na podwójny zbiór owoców i podwójne przycinanie roślin (double tipping). Związane to było z niższą temperaturą w lecie (średnio 22–25°C).
Rośliny pod osłonami, pozostawione bez cięcia, osiągają wysokość ponad 3 m (fot. 6).
Fot. 6. Pędy tegoroczne jeżyny powtarzającej owocowanie pozostawione bez cięcia osiągają w uprawie pod osłonami ponad 3 m wysokości
Odpowiednie cięcie wpływa jednak na rozkrzewienie krzewów i uzyskanie większej liczby kwiatów, a co za tym idzie – lepszego plonowania roślin. Standardem w produkcji towarowej odmian jeżyny owocującej na tegorocznych pędach jest wykonanie podwójnego przycinania w okolicach stożka wzrostu (z ang. soft tipping – 2–5 cm poniżej stożka wzrostu i hard tipping – 5–15 cm poniżej niego – fot. 7). Przycinanie pojedyncze polega na skracaniu pędu głównego, gdy osiągnie 0,5 m i 1 m wysokości (fot. 8). Przycinanie podwójne, rekomendowane w towarowej produkcji owoców, wpływa na wytworzenie większej liczby pąków kwiatowych, a przez to lepsze plonowanie roślin. Polega ono na przycięciu pędu głównego tylko raz (gdy osiągnie 0,5 m) i wszystkich pędów bocznych na wysokości 0,5 m, gdy osiągną 0,5 m. Na plantacjach towarowych cięcie to przeprowadza się zwykle mechanicznie.
Fot. 7. Przycinanie pędów głównych i bocznych
Fot. 8. Przycinanie pędu głównego tuż pod stożkiem wzrostu
W Arkansas plon z pędów dwuletnich był porównywalny do tego uzyskanego z dwuletnich pędów odmiany ‘Natchez’ i wynosił nieco ponad 4 t/ha. Dojrzewanie owoców na pędach dwuletnich i tegorocznych pozwala uzyskać większy łączny plon oraz owoce w terminach wczesnym i późnym, w okresie ich mniejszej podaży i wyższych cen.
Dojrzewanie owoców odmiany Prime-ARK® 45 na dwuletnich pędach rozpoczyna się wcześnie, pięć dni po odmianie ‘Natchez’ (w polskich warunkach rozpoczyna dojrzewanie na początku lipca), a na tegorocznych – w połowie sierpnia. Należy jednak pamiętać, że rośliny prowadzone na podwójny zbiór wydają owoce na pędach tegorocznych około cztery tygodnie później w porównaniu do zbioru tylko z pędów tegorocznych. Jest to jednak korzystne w wypadku uprawy pod osłonami, gdyż pozwala wydłużyć termin zbioru do pierwszych przymrozków. Zwykle również w uprawie na podwójny zbiór owoce pozyskiwane z pędów dwuletnich są większe niż te z pędów tegorocznych, średnio nawet o 1 g (5–6 g z pędów dwuletnich, 4–5 g – z tegorocznych – fot. 9).
Fot. 9. Owoce odmiany Prime-ARK® 45 z dwuletnich pędów (Północna Karolina, czerwiec 2015 r.).
Propozycje dla polskich szkółkarzy
Najkorzystniejszą formą uprawy odmiany Prime-ARK® 45 w polskich warunkach mogłaby być uprawa doniczkowa pod osłonami na podwójny zbiór owoców. Za uprawą w tunelu przemawia możliwość uzyskania wysokiej jakości większych owoców (nawet do 12 g) oraz wyższych plonów w terminie ich zmniejszonej podaży. Aby uzyskać plon z pędów dwuletnich, rośliny na zimę należy zabezpieczyć. W tego typu uprawie najlepiej sprawdziłyby się sadzonki typu long cane (pędy wyprowadzone w szkółce rok wcześniej), dzięki czemu w pierwszym roku uprawy możliwy do uzyskania byłby plon z dwuletnich i tegorocznych pędów. Stwarza to nowy kierunek w polskiej produkcji szkółkarskiej odmian jeżyny owocującej na tegorocznych pędach.
W USA do uprawy odmian jeżyny powtarzającej owocowanie standardowo wykorzystywane są sadzonki z kultur in vitro (fot. 10). Jeżyna należy bowiem do rodzaju, w którego obrębie wykryto ponad 40 wirusów, w tym chorób nimi wywołanych. Produkcja metodą kultur tkankowych umożliwia rozmnażanie zdrowych, odwirusowanych roślin (fot. 11).
Fot. 10. Sadzonki in vitro jeżyny
Fot. 11. Kultury in vitro jeżyny
Odmiany owocujące na tegorocznych pędach charakteryzują się silnym wzrostem. Tą samą cechą odznaczają się również sadzonki pozyskiwane z kultur in vitro. Dlatego w celu uzyskania satysfakcjonującego plonu z pędów tegorocznych wykonuje się opisane podwójne przycinanie. Z tego typu materiału wyjściowego, sadzonego w szkółkach we wczesnym terminie (listopad–grudzień), można uzyskać krzewy owocujące na tegorocznych pędach. Dalsze postępowanie z prowadzeniem roślin jest indywidualną sprawą ogrodnika. Zwykle zakupują oni młode rośliny wczesną wiosną i podwójne cięcie odbywa się bezpośrednio na plantacjach owocujących.
Dr Agnieszka Orzeł
Niwa Hodowla Roślin Jagodowych Sp. z o.o.
Fot. 1–11 A. Orzeł
Artykuł pochodzi z numeru 4/2016 dwumiesięcznika „Szkółkarstwo”
