Występuje od środkowej Europy, po wschodnią Syberię i północną Mongolię. U nas osiąga południowo-zachodnią granicę zwartego zasięgu. Występuje najliczniej w Polsce Północnej (na Pojezierzu Pomorskim i Mazurskim) oraz Wschodniej (na Podlasiu i Lubelszczyźnie). Największe i najliczniejsze jej stanowiska spotyka się nad jeziorem Mielno i nad Mienią na Pojezierzu Dobrzyńskim, a pojedyncze odnotowano także w Wielkopolsce i na Mazowszu. W naturze rośnie na glebach mokrych, zasobnych i średnio zasobnych, o odczynie obojętnym oraz na torfowiskach (przejściowych i niskich).
To krzew o bardzo zróżnicowanej wysokości, od 60 cm do 2,5 m. Tworzy gęste, silnie rozgałęziające się rośliny ze wzniesionymi pędami, które z czasem od dołu pokładają się po powierzchni gleby i zakorzeniają. Jednoroczne pędy są pokryte włoskami oraz licznymi gruczołkami żywicznymi. Kora na starszych pędach jest czerwonobrunatna i błyszcząca w słońcu (gdy jest wilgotna). Liście ułożone są na pędach skrętolegle, mają widoczny ogonek o długości 5 mm i zmienny kształt (dominują okrągławojajowate o długości do 3 cm, brzegiem karbowane, z czterema lub pięcioma parami nerwów). Krzewy brzozy niskiej są jednopienne, rozdzielnopłciowe i wiatropylne. Kwiatostany zebrane w kotki rozwijają się w maju. Męskie są zwisające, o długości około 3 cm, żeńskie – wzniesione, o długości około 1,5 cm.
Owocostany początkowo są zielone, a pod koniec lata – brązowe. Pojedynczym owocem jest oskrzydlony orzeszek nazywany skrzydlakiem.
Brzoza niska ma szerokie zastosowanie na terenach zieleni. To doskonały gatunek w projektach krajobrazowych i naturalistycznych, na stanowiskach otwartych i częściowo ocienionych. Może być wykorzystywany powszechnie w zieleni parkowej, osiedlowej oraz w ogrodach przydomowych. Krzewy bardzo atrakcyjnie prezentują się też posadzone w grupie oraz w formie nieformowanego żywopłotu. Rośliny należy sadzić na glebach wilgotnych, o wysokim poziomie wód gruntowych.
W szkółce gatunek ten najlepiej rozmnożyć przez wysiew nasion, które zbiera się od sierpnia do późnej jesieni. Należy je przesuszyć, przytrzymać w słoikach na sucho i wczesną wiosną, najlepiej na przełomie marca i kwietnia, wysiewać do kuwet lub na zagony gruntowe w tunelu foliowym. Siewki początkowo rosną wolno i w pierwszym roku osiągają wysokość około 10 cm. Wiosną kolejnego roku najlepiej przesadzić je do doniczek. Wartość handlową krzewy osiągają w 4. roku po wysiewie.
Brzoza niska bardzo dobrze rozmnaża się też z sadzonek zielnych (powinny być zamgławiane) sporządzanych na przełomie czerwca i lipca (ukorzeniają się po około pięciu tygodniach). Dobre rezultaty daje też użycie sadzonek zdrewniałych, które sporządza się zimą i ukorzenia od marca w kuwetach w tunelu foliowym. Korzenie tworzą się do końca czerwca, a ukorzenione rośliny dobrze jest wtedy przesadzić do doniczek. Krzewy uzyskane z sadzonek zielnych i zdrewniałych osiągają wartość handlową po dwóch lub trzech latach uprawy.
Tekst i fot. Dr Przemysław Bąbelewski
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
Artykuł pochodzi z numeru 4/2016 dwumiesięcznika „Szkółkarstwo”
