Gospodarstwa ogrodnicze są zróżnicowane pod względem wielkości — mają od 0,3–0,4 ha do 8–12 ha. Pod osłonami uprawia się głównie warzywa. Największą powierzchnię zajmuje uprawa pomidora w podłożach inertnych. Plony pomidorów uzyskiwane w kaliskich gospodarstwach są skutkiem nie tylko dobrego wyboru środków produkcji i metody uprawy, ale — jak wynika z moich wieloletnich obserwacji — w dużej mierze zależą także od osobistego zaangażowania się ogrodników w uprawę.
Wyposażenie szklarni
Każdego roku areał upraw szklarniowych w rejonie kalisko-pleszewskim zwiększa się o kilkadziesiąt hektarów. W zbliżającym się sezonie powierzchnia ta powinna wzrosnąć o mniej więcej 25–30 hektarów. Powstające obiekty są coraz nowocześniejsze. Mają wysoką 4–4,5-metrową ścianę boczną i szerokie szyby (0,8–1,0 m). Do wnętrza takich szklarni dociera więcej światła niż do obiektów starego typu, co sprzyja wczesnemu rozpoczynaniu produkcji oraz korzystnie wpływa na wzrost i rozwój roślin. Nowe obiekty wyposażone są w wiele urządzeń, które pomagają ogrodnikowi kontrolować klimat w szklarni, a tym samym rozwój roślin. Są to urządzenia (fot. 1, 2) do pomiaru temperatury oraz wilgotności powietrza i podłoża, instalacje rozprowadzające CO2, wentylatory (fot. 3). Aby w początkowym okresie uprawy zmniejszyć zużycie energii na ogrzewanie obiektów, w wielu szklarniach montowane są kurtyny energooszczędne, które latem można wykorzystać do cieniowania roślin.
Fot. 1. Urządzenie do pomiaru temperatury, wilgotności i stężenia CO2 w powietrzu
Fot. 2. WCM — miernik wilgotności, temperatury i EC w podłożu
Fot. 3. Hygrofan — miesza powietrze i zwiększa jego wilgotność
oraz obniża temperaturę otoczenia
Terminy rozpoczynania uprawy
Koszty ogrzewania szklarni każdego roku są wyższe, w związku z tym obserwuje się tendencję do późniejszego rozpoczynania produkcji. Zwłaszcza gospodarstwa małe, które nie dysponują nowoczesnym wyposażeniem technicznym, w bieżącym sezonie początek produkcji przewidywały na pierwszą połowę lutego lub nawet na późniejszy okres.
W obiektach dużych i nowoczesnych — z reguły wyposażonych w rozwiązania umożliwiające oszczędzanie energii — nie zmienia się raczej terminu rozpoczęcia produkcji, co oznacza, że rozsadę do szklarni (fot. 4) wnoszono od 10 do 20 stycznia.
Fot. 4. W rejonie Kalisza w dużych gospodarstwach rozsadę pomidorów wnoszono do szklarni w drugiej dekadzie stycznia
Podłoża
W produkcji pomidorów w cyklu przedłużonym dla uzyskania dobrych rezultatów bardzo ważny jest wybór podłoża uprawowego, tym bardziej że rośliny rosną w ograniczonej jego objętości. Ogrodnicy mają do wyboru duży asortyment, zwłaszcza podłoży inertnych. Może to być piasek, perlit, pianka poliuretanowa, aminowa lub żywiczna, keramzyt oraz, najbardziej rozpowszechniona w uprawach, wełna mineralna, oferowana w dużym wyborze m.in. przez firmy Grodan, Pargro, Cultilene, Agrosil, Agroban i Bomat. Wełny przeznaczone do upraw ogrodniczych mają gęstość od 65 do 90 kg/m3. Wełny o dużej gęstości mają znaczną pojemność wodną i dobra retencję (dłużej utrzymują większe ilości wody), ale mniejsza jest w nich wówczas zawartość powietrza. Maty takie trudniej jest przepłukać i przesuszyć niż wełnę o mniejszej gęstości, a łatwiej dopuścić w nich do „zalania” korzeni. Przy wyborze typu maty bardzo ważne jest, aby miała ona odpowiednią strukturę włókien, ponieważ mata nie może zbyt szybko „osiadać”, czyli zmniejszać swojej objętości. Nawet mata o niskiej gęstości ustawiona na najkrótszym boku powinna zachować sztywność. W rejonie Kalisza ogrodnicy są coraz bardziej świadomi znaczenia, jakie dla uprawianych roślin ma podłoże dobrej jakości, o korzystnych właściwościach fizycznych. Sprawia ono mniej kłopotów przez cały okres uprawy pomidorów, a zwłaszcza w przedłużonym cyklu, który trwa 10 miesięcy i w tym czasie panuje różna pogoda. W dużych gospodarstwach bardzo często wykorzystywane są maty Master z firmy Grodan. Mają one warstwowo zróżnicowaną gęstość, dzięki czemu zapewnione są odpowiednie warunki powietrzno-wodne dla rozrastania się korzeni w całej ich objętości. Maty z firmy Pargro mają jednakową gęstość w całej objętości, ale są bardzo sprężyste i nie osiadają w czasie uprawy.
Maty o dobrych właściwościach fizycznych często można wykorzystywać przez dwa sezony i w drugim roku przeznaczać je do uprawy pomidorów lub ogórków.
Odmiany
Jednym z najważniejszych czynników decydujących o powodzeniu uprawy jest wybór odmiany. W powiecie kaliskim od wielu lat w produkcji pomidorów dominują odmiany mięsiste o owocach dużych, około 200-gramowych, które trafiają głównie na rynek krajowy. Mamy duży asortyment takich odmian. Z moich obserwacji, kontaktów ze sklepami ogrodniczymi oraz z rozmów z ogrodnikami wynika, że w bieżącym sezonie w nasadzeniach w grupie pomidorów mięsistych z oferty firmy Syngenta Seeds będą dominowały Macarena F1 i Growdena F1. Odmiany te były uprawiane w naszym rejonie w minionym sezonie i bardzo dobrze się sprawdziły. Mają owoce mięsiste, o masie 190–230 g, twarde, błyszczące, o ładnej czerwonej barwie, można je zbierać w pełni wybarwienia. Growdena F1 charakteryzuje się nieco silniejszym wigorem i jej owoce są trochę większe niż Macareny F1.
Z odmian firmy Rijk Zwaan w nasadzeniach będzie przeważać Bogota RZ F1 (ok. 200 g). Jest to pomidor dość wczesny, wyróżniający się ładną barwą owoców, które dobrze zawiązuje, nawet podczas niekorzystnej pogody. Niektórzy ogrodnicy nadal będą uprawiać odmianę Mariachi RZ F1 z tej samej firmy.
Firma De Ruiter Seeds nadal proponuje odmianę Grace F1 (200–220 g) — bardzo wczesną i plenną. Nowsza propozycja z tej samej firmy — Geronimo F1 (190–210 g) — charakteryzuje się intensywniejszym wybarwieniem się owoców niż Grace F1. Kolejna mięsista odmiana Matrix F1 (200–220 g) wyróżnia się silnym system korzeniowym.
Seminis w grupie pomidorów mięsistych proponuje odmianę Ivone F1 (około 220 g) — bardzo wczesną i dobrze znoszącą upały.
Gospodarstwa o powierzchni kilku hektarów mogą mieć problem ze sprzedażą towaru na rynku krajowym, dlatego często podpisują umowy handlowe z eksporterami pomidorów. W Kaliszu i okolicy jest kilka takich firm. Do krajów europejskich wysyłane są pomidory, które mają mniejszą masę (90–120 g) niż te popularne w kraju. Z odmian eksportowych w tegorocznych nasadzeniach w rejonie Kalisza największe znaczenie mają Encore F1, Tricia F1 i Espero F1 (De Ruiter Seeds), Cedrico RZ F1 i Mecano RZ F1 (Rijk Zwaan) oraz Axxion F1 (Seminis).
Szczepienie
Coraz więcej ogrodników próbuje uprawiać pomidory szczepione. Lepszy wigor roślin oraz zwiększona odporność na choroby sprzyjają rozpowszechnianiu się takich upraw. Firma De Ruiter Seeds prowadzi pokazy szczepienia u ogrodników. Z informacji podawanych przez jej pracowników wynika, że w nowym sezonie w rejonie Kalisza będzie około 8 ha upraw pomidorów szczepionych przez ogrodników we własnym zakresie (fot. 5). Rośliny takie ogrodnicy zamawiali również w firmach specjalizujących się w produkcji rozsady w Polsce, a także w Holandii i Belgii, dlatego trudno dokładnie określić całkowitą powierzchnię upraw pomidorów szczepionych w tym sezonie, według niektórych szacunków w całej Polsce może ona wynosić około 420 ha, a w rejonie Kalisza między 20 a 30 ha.
Fot. 5. Nieliczni ogrodnicy przygotowują rozsadę pomidorów szczepionych samodzielnie
W uprawie z rozsady szczepionej najczęściej spotyka się odmiany Grace F1, Admiro F1, Macarena F1 i Growdena F1. Najpopularniejszymi podkładkami są natomiast Maxifort F1 i Beaufort F1 (De Ruiter Seeds).
