Skutki niedoborów
Optymalne zakresy zawartości składników w częściach wskaźnikowych ogórka (czyli w najmłodszych, w pełni wyrośniętych liściach) podano w tabeli. Przedstawiono w niej również charakterystyczne objawy niedoborów składników pokarmowych. Mogą się one uwidocznić na całej roślinie, np. w postaci osłabienia jej wzrostu, lub dotyczyć poszczególnych jej części — kwiatów i owoców (wady rozwojowe), liści (chlorozy i nekrozy) czy korzeni (słaby system korzeniowy).
W razie wystąpienia objawów niedoborów należy interwencyjnie opryskiwać rośliny roztworami nawozów.
Nieprzestrzeganie zalecanych dla ogórka zawartości składników pokarmowych w podłożu, grozi chorobami fizjologicznymi roślin. Nadmierne zasolenie może powodować, między innymi, więdnięcie roślin, a nawet uszkodzenia korzeni (w połączeniu z brakiem odpowiedniego nawadniania w dni słoneczne). Często występującymi objawami świadczącymi o błędach w nawożeniu może być także opadanie zawiązków czy gorzknienie owoców. Ponadto pogarsza się ich trwałość pozbiorcza.
Należy podkreślić, iż widoczne na roślinach objawy deficytu składników są wynikiem sytuacji, która wystąpiła około 1–2 tygodni wcześniej (szybciej w podłożach inertnych). Nawożenie dokorzeniowe nie poprawi od razu kondycji roślin, gdyż składniki zawarte w nawozie muszą przejść do roztworu glebowego, a nawet przy fertygacji w podłożach inertnych trochę czasu zajmuje również wbudowanie składnika w tkanki i jego uaktywnienie w metabolizmie.
Rola makroelementów
Azot.Jest głównym składnikiem plonotwórczym — przyczynia się do wytworzenia odpowiedniej masy wegetatywnej, co daje podstawy do dobrego plonowania ogórka. Wpływa także na wytworzenie właściwej liczby pędów. Prawidłowe odżywienie tym składnikiem poprawia ponadto jakość owoców ogórka oraz ich wybarwienie. Nadmiar azotu silnie ogranicza rozwój generatywny roślin, opóźniając rozpoczęcie owocowania.
Fosfor
Jest niezbędny dla ogórka, zwłaszcza w okresie formowania liści i pędów. Wpływa na ogólną kondycję roślin i ich wzrost, a także na prawidłowy rozwój systemu korzeniowego ogórka. Jest to ważne zwłaszcza w uprawach w ograniczonej objętości podłoża, gdy korzenie nie mają dostępu do gleby. Podobnie jak potas, ma ogromny wpływ na przejście roślin w fazę owocowania.
Potas
Największe zapotrzebowanie na ten składnik występuje w okresie owocowania. W uprawach ogórka pod osłonami składnik ten wpływa na prawidłowe wykształcenie zawiązków owoców i ich rozwój. Przyczynia się do wytworzenia odpowiedniej masy nadziemnej i rozbudowania systemu korzeniowego. Wywiera ponadto bardzo duży wpływ na transpirację. Potas przyczynia się do poprawy jakości owoców i wzrostu ich jędrności.
Fot. 1. Objawy niedoboru potasu
Wapń
W roślinie reguluje pobieranie i przemieszczanie się składników pokarmowych, zapewnia prawidłową konstrukcję i uwodnienie komórek, przyczynia się również do zwiększenia odporności na patogeny. Wapń wpływa na prawidłowy rozwój systemu korzeniowego ogórka — przy jego braku korzenie są cieńsze i krótsze niż u roślin dobrze odżywionych tym składnikiem.
Fot. 2. Niedobór wapnia — parasolowate liście
Magnez
Jest, między innymi, ważnym składnikiem chlorofilu. Przyczynia się do intensyfikacji procesu fotosyntezy. Jest także kofaktorem wielu enzymów. Wpływa na zawiązanie owoców ogórka i ich dorastanie.
Fot. 3. Objawy niedoboru magnezu na liściu
Siarka
Jest zaliczana do makroelementów. O jej roli często się zapomina. To m.in. składnik wielu aminokwasów i białek. Zbyt duża zawartość siarczanów w podłożu, oprócz wpływu na zasolenie i pH, przyczynia się do zahamowania pobierania molibdenu.
Rola mikroelementów
Żelazo
Jest uznawane za ważny mikroelement, którego rolą jest udział m.in. w fotosyntezie i oddychaniu. Ważną funkcją żelaza jest jego udział w redukcji azotanów. Prawidłowe odżywienie ogórka tym składnikiem wpływa na rozwój części nadziemnej. Nadmierna zawartość żelaza w podłożu może powodować jednak utrudnienia w pobieraniu manganu i cynku.
Fot. 4. Chloroza żelazowa
Mangan
Bierze udział w jednym z etapów fotosyntezy. Wpływa na wytwarzanie auksyn (roślinnych regulatorów wzrostu). Dobre odżywienie ogórka manganem wpływa na prawidłowe pobieranie innych składników i — co z tym się wiąże — na plonowanie roślin. Jego wysoka zawartość ogranicza jednak pobieranie mikroelementów: żelaza i cynku.
Cynk
Ma ważny wpływ na procesy chemiczne związane z oddychaniem roślin, jest ponadto niezbędny w syntezie auksyn.
Miedź
Bierze udział w procesie oddychania i fotosyntezy. Uczestniczy ponadto w przemianach związków żelaza, wpływa na syntezę witamin w roślinie. Zbyt wysoka zawartość miedzi może ograniczać pobieranie żelaza oraz cynku; za mała — powoduje zaburzenia w gospodarce wodnej rośliny oraz w zawiązywaniu owoców. Niedożywienie roślin tym składnikiem obniża ich plonowanie.
Bor
Ważną rolą tego składnika jest jego wpływ na kwitnienie, wzrost roślin (stożki wzrostu) oraz zawiązywanie owoców ogórka. Współuczestniczy ponadto w transporcie cukrów w roślinie, reguluje również przepuszczalność błon komórkowych. Brak tego mikroelementu powoduje m.in. zamieranie najmłodszych liści oraz ich kruchość. Niedobory wpływają również na jakość handlową owoców ogórka (patrz tabela).
Fot. 5. Objawy braku boru na owocach ogórka
Molibden
wpływa na prawidłową zawartość chlorofilu w liściach, a więc na produktywność roślin. Bierze także udział w procesie wytwarzania witaminy C oraz w przemianach azotu i fosforu w roślinie.
Przyczyny niedoborów
Objawy niedoboru azotu często występują u ogórka w trakcie intensywnego owocowania. Częściej spotykane są w uprawach w podłożach organicznych. Dzieje się tak na skutek biologicznej sorpcji tego składnika przez drobnoustroje żyjące w strefie korzeniowej roślin oraz jego wymywanie podczas nawadniania. Dlatego w uprawie ogórków w podłożach organicznych (np. słoma, trociny czy włókno drzewne) ważne jest utrzymywanie odpowiedniego poziomu azotu. Najkorzystniejszą formą dokarmiania ogórka jest fertygacja, dzięki której można systematyczne i cyklicznie dostarczać składników — w małych ilościach, bez powodowania stresu u roślin. Niedobór fosforu może wystąpić w przypadku niedostatecznej zawartości tego składnika w podłożu, nieprawidłowego odczynu (np. wytrącenia się fosforanów wapnia) lub też na skutek zbyt niskiej temperatury ograniczającej jego pobieranie. Korzystne jest podlewanie roślin wodą o właściwej temperaturze (np. odstaną i ogrzaną w zbiornikach w szklarni). Główną przyczyną niedoboru potasu w uprawach pod osłonami jest nieodpowiednia ilość tego składnika albo nadmierna zawartość wapnia lub azotu w podłożu. Zwykle pod osłonami występują objawy deficytu wapnia wynikające z jego małej mobilności w roślinie. Objawy niedoboru Ca mogą wystąpić również przy nadmiarze potasu w podłożu. Wielu producentów „na wszelki wypadek” nadmiernie wapnuje w przypadku nieprawidłowego wzrostu roślin, gdy tymczasem jego powodem są najczęściej wahania wilgotności podłoża lub jego niewłaściwy (obojętny lub nawet alkaliczny) odczyn, przy którym pobieranie większości mikroelementów jest zahamowane. Objawy niedoboru magnezu zwykle są efektem nieodpowiedniej zasobności podłoża w ten składnik lub „zalania” korzeni. Inną ważną przyczyną może być ograniczenie pobierania magnezu na skutek przenawożenia konkurencyjnym dla magnezu wapniem. Dlatego w podłożach konieczne jest utrzymywanie właściwych relacji między tymi składnikami (Ca : Mg = 6–8 : 1). Objawy niedoboru mogą wystąpić również przy zbyt niskim pH (siarki, stąd objawy jej niedoboru rzadko spotykane są w praktyce. Dzieje się tak, ponieważ wiele nawozów zawiera siarkę, np. w postaci siarczanu potasu, siarczanu amonu; także nawozy mikroelementowe mogą mieć formę siarczanów (siarczan żelazowy, itp.). Niedobory żelaza u ogórka mogą się ujawnić przy zbyt niskiej zasobności podłoża w ten składnik. Ograniczenie pobierania żelaza występuje również przy nadmiarze potasu i fosforu w podłożu. Sprzyjają im także nieodpowiednie właściwości fizyczne podłoża — nadmierna wilgotność i złe napowietrzenie systemu korzeniowego. Również patogeny atakujące system korzeniowy mogą ograniczać pobieranie żelaza przez ogórek. Ponadto, co jest najczęstszą przyczyną, zasadowy odczyn podłoża hamuje pobieranie żelaza przez rośliny. Z tego względu korzystne jest dokarmianie ich chelatami, z których będą mogły pobrać składniki przy szerokim zakresie pH. Objawy niedoboru manganu powodowane są niedostatkiem tego składnika w podłożu lub zbyt alkalicznym jego odczynem (przewapnowaniem). Ponadto ograniczenie pobierania manganu może wystąpić przy zbyt wysokiej zasobności podłoża w żelazo. Czasem niedożywienie ogórka tym składnikiem występuje w okresach wysokiej temperatury powietrza. Niedobór cynku wywoływany jest zazwyczaj poprzez nieodpowiedni odczyn podłoża oraz zbyt wysoką w nim zawartość innych mikroelementów. Do niedożywienia ogórka tym składnikiem przyczyniają się też nadmierne zawartości w podłożu fosforu i potasu. Braki miedzi występują najczęściej w uprawach w podłożach inertnych lub z udziałem torfu. Dla prawidłowego rozwoju roślin zawartość tego składnika w pożywce powinna być bardzo mała, ale jest on w niej niezbędny, np. w pewnym obiekcie szklarniowym na 100 litrów koncentratu pożywki należało dodać tylko 1 łyżeczkę siarczanu miedzi (czyli około 5 g), by jej zawartość w pożywce była optymalna. Objawy deficytu boru stwierdza się zwykle przy nieprawidłowym odczynie podłoża. Niedobory molibdenu najczęściej występują w uprawie roślin na podłożach torfowych. Pod osłonami, podobnie jak w przypadku innych mikroelementów, powodem niedoboru jest deficyt tego składnika lub nieodpowiedni odczyn podłoża.
Zawartości standardowe makro- i mikroskładników w suchej masie części wskaźnikowych ogórka oraz charakterystyczne objawy niedoborów
