Temperatura i wilgotność powietrza
We wrześniu i październiku nasłonecznienie jest o 60–70% niższe niż w lecie, stąd też wynika konieczność zmiany podstawowych czynników klimatycznych. Bardzo ważne jest utrzymanie dobrej kondycji roślin przez stworzenie tzw. aktywnego klimatu. Często ogrodnicy utrzymują jesienią zbyt niską temperaturę powietrza pod osłonami — 15–16°C w ciągu dnia. Przy takiej temperaturze utrudnione jest zawiązywanie się owoców, ponadto zawiązki będą znacznie słabsze. Kolejnym, często popełnianym, błędem jest nieogrzewanie obiektów nocą i opóźnianie wietrzenia przy utrzymującej się niskiej temperaturze zewnętrznej i wysokiej wilgotności powietrza nocą. Przy zbyt szybkim przechodzeniu z temperatury nocnej na dzienną następuje wówczas kondensacja pary wodnej na wewnętrznych ścianach tuneli i szklarni, a także na roślinach. Szczególnie niebezpieczne jest skraplanie się pary wodnej na owocach, gdyż sprzyja to rozwojowi szarej pleśni i mikrospękaniom owoców. Aby zapewnić aktywny klimat, w dzień powinno się utrzymywać temperaturę co najmniej 17°C, a w nocy — 15–16°C (w zależności od typu obiektu, odmiany, itp., optymalna temperatura w dzień może dochodzić do 20°C, a w nocy do 18°C). Różnica między temperaturą dnia i nocy powinna wynosić 2°C. Temperaturę rur grzewczych trzeba utrzymywać w granicach 45–50°C (minimalna nie powinna spadać poniżej 40°C). Wietrzenie należy rozpoczynać, gdy temperatura wewnątrz obiektu uprawowego przekracza zalecaną temperaturę dzienną o 0,5°C, wietrzniki powinno się otwierać stopniowo, tak aby wierzchołki roślin nie były narażone na bezpośrednie uderzenie zimnego powietrza z zewnątrz.
Tunele foliowe, w których panuje większa wilgotność powietrza niż w szklarniach, trzeba wietrzyć intensywniej, aby pozbyć się nadmiernej ilości pary wodnej. Wietrzenie należy rozpoczynać wcześnie rano i kontynuować je do późnych godzin popołudniowych lub nawet wieczornych.
Nawadnianie i nawożenie
Podlewanie trzeba dostosować przede wszystkim do nasłonecznienia i długości dnia. Jesienią należy później rozpoczynać i wcześniej kończyć cykle podlewania, niż w typowych miesiącach letnich. Przeciętnie we wrześniu w dzień słoneczny należy rozpoczynać je o godzinie 930–1000 a kończyć o 1600–1630, w dzień pochmurny początek powinien przypadać na 1030, a koniec o 1500. Warto przy tym podkreślić, że nawadnianie w tunelach trzeba rozpoczynać później, a kończyć wcześniej niż w szklarniach.
W okresie jesiennym zwiększa się jednorazową dawkę pożywki do 200 ml/roślinę i jednocześnie zmniejsza się częstotliwość jej podawania. W ten sposób przeciwdziała się dużym wahaniom stężenia składników (EC) w macie uprawowej i jednocześnie ogranicza się wilgotność podłoża. Należy bardzo uważnie kontrolować wielkość przelewu — powinien wynosić 15–20% ilości podawanej pożywki. Zbyt duży przelew prowadzi do wypłukiwania składników pokarmowych z podłoża, czego skutkiem jest nagły spadek EC w matach, natomiast występujące równocześnie zwiększenie wilgotności podłoża powoduje, że ograniczona zostaje ilość tlenu w podłożu — w takich warunkach utrudnione jest pobieranie składników pokarmowych przez rośliny i pojawiają się na nich objawy niedoborów. Obliczając skład i stężenie pożywek musimy uwzględnić nie tylko potrzeby pokarmowe roślin, lecz także zawartość składników pokarmowych w podłożu oraz możliwość utrudnionego pobierania niektórych z nich. Jesienią najczęściej występują problemy z pobieraniem Mg, Ca i Fe. Niedobory Mg (fot. 1) występują zwykle przy silnym obciążeniu roślin owocami, a także przy dłużej utrzymującej się pochmurnej pogodzie i dużej wilgotności podłoża. Problemy z pobieraniem Ca pojawiają się przy zbyt wysokim stężeniu składników pokarmowych w podłożu (EC powyżej 5,5 mS/cm), niedobory Fe — przy słabo rozwiniętym lub uszkodzonym systemie korzeniowym.
Fot. 1. Przebarwienia liści spowodowane zaburzeniami w pobieraniu wody
i składników pokarmowych
Przeciętnie w miesiącach jesiennych zaleca się podawać pożywki o EC wynoszącym w dniach słonecznych 2,8 mS/cm, w dniach pochmurnych — 3,0–3,2 mS/cm. Podawanie pożywki o EC niższym niż 2,8 mS/cm prowadzi często do wystąpienia niedoborów składników pokarmowych, błędem jest także podlewanie pożywką o EC ponad 3,2 mS/cm, gdyż powoduje to niepotrzebne wahania koncentracji składników w podłożu.
Zaburzenia we wzroście i rozwoju roślin
Zaburzenia w prawidłowym wyglądzie liści spowodowane są niewłaściwą zawartością składników pokarmowych w pożywce, a także wynikają z utrudnionego pobierania składników z podłoża. Roślinom trudno jest pobierać składniki przy jednocześnie wysokiej wilgotności powietrza i podłoża, przy słabym nasłonecznieniu oraz przy niskiej temperaturze podłoża. Przyczyną tych zaburzeń może być także słabo rozwinięty lub uszkodzony system korzeniowy (fot. 2).
Fot. 2. Uszkodzony system korzeniowy – przyczyna utrudnionego
pobierania składników pokarmowych
Na owocach najczęściej występują spękania powierzchni skórki i problemy z prawidłowym wybarwianiem. Spękania powierzchniowe owoców (fot. 3) powodowane są przez duże dobowe wahania temperatury powyżej 18°C, a także przez zbyt niską temperaturę w nocy (poniżej 12°C) i za wysoką w dzień (powyżej 32°C). Przyczyną pękania owoców może być również nieregularne pobieranie wody, w wyniku uszkodzenia systemu korzeniowego lub nieregularnego nawadniania albo przy dużych różnicach wilgotności pomiędzy dniem a nocą. W celu zapobieżenia spękaniom owoców należy zapewnić optymalne warunki uprawy — zwłaszcza temperaturę i wilgotność podłoża. Temperatura wewnątrz obiektu uprawowego nie powinna spadać poniżej 14°C, a także przekraczać 32°C. Ponadto trzeba regularnie dostarczać roślinom wody dostosowując dawkę i częstotliwość nawadniania do nasłonecznienia i długości dnia.
Fot. 3. Pęknięcia powierzchniowe owoców spowodowane dużymi wahaniami temperatury
Nieprawidłowe wybarwianie owoców, tzw. zielona piętka (fot. 4) występuje głównie w końcowym etapie uprawy w ostatnich gronach, przy czym odmiany z genem twardości LSL wykazują większą podatność na występowanie tej cechy. Przyczyną zaburzenia są duże wahania temperatury, sprzyja mu również wysoka wilgotność powietrza, a także wahania wilgotności podłoża. Przyczyną nierównomiernego wybarwiania się owoców jest też niewłaściwe nawożenie azotowe i potasowe, przede wszystkim większe od optymalnych jednorazowe dawki azotu, wysoka dawka azotu w formie amonowej oraz niska zawartość potasu. Optymalna zawartość azotu w pożywce w okresie jesiennym powinna wynosić 180–210 mg/dm3, a potasu 340–380 mg/dm3 przy stosunku N : K = 1 : 1,6–1,8.
Fot. 4. Nierównomierne wybarwienie owoców przy niskim poziomie potasu
w pożywce
Ogławianie
To bardzo ważny zabieg, który wpływa na jakość owoców zbieranych z ostatnich gron. Ogławiając rośliny, czyli usuwając wierzchołek pędu głównego, należy pozostawić 2 lub 3 liście nad ostatnim rozwiniętym kwiatostanem. W przypadku odmian wrażliwych na pękanie owoców lub odmian o przewadze cech generatywnych można pozostawić więcej liści nad ostatnim kwiatostanem. Istotny jest również termin wykonania tego zabiegu. Zbyt późne ogławianie roślin jest przyczyną niedorastania owoców w ostatnim gronie, dlatego też korzystniej jest wykonać ten zabieg wcześniej. Optymalny termin ogławiania roślin przypada na koniec sierpnia lub początek września, zwykle rośliny ogławia się na 7–8 tygodni przed planowanym terminem zakończenia uprawy.
Choroby
Największe zagrożenie w okresie jesiennym stanowi szara pleśń. Patogen Botrytis cinerea poraża liście, pędy i owoce, przy czym szczególnie narażone są rośliny niedostatecznie wietrzone w niskich tunelach foliowych. Patogen rozwija się najszybciej w temperaturze 14–15°C przy wysokiej wilgotności względnej powietrza, wynoszącej około 97–98%. W celu ograniczenia występowania szarej pleśni należy utrzymywać temperaturę na poziomie około 18°C i wilgotność względną powietrza poniżej 75%. Ponadto liście można usuwać tylko rano, tak aby rany po cięciu mogły obeschnąć przed nocą, rośliny obumarłe natychmiast usuwać z obiektu, miejsca zainfekowane opryskiwać środkiem w aerozolu, np. Nectec 03 AE, po zauważeniu pierwszych objawów choroby opryskiwać rośliny preparatami zalecanymi w aktualnym programie ochrony roślin.
