Odmiany
Kilka lat temu grupa ogórków grubobrodawkowych ograniczała się do odmian holenderskich, głównie Marindy F1 i Pasamonte F1. Obecnie jest także wiele bardzo dobrych odmian hodowli polskiej. Należy do nich m.in.: Rubin Medalista F1 („Spójnia” HiNO w Nochowie, fot. 1) tolerancyjny wobec mączniaka prawdziwego. Odmiana ta, ze względu na jakość owoców (ciemnozielone, jędrne), a także wysoką plenność, może być konkurencyjna dla odmian zagranicznych. Ze „Spójni” pochodzą też Jaspis F1 i Lazuryt F1. Ogrodnicy chętnie uprawiają także odmiany Bartek F1 i Gniewko F1 (ZO w Przyborowie, fot. 2) — wczesne i plenne, o ładnych, smukłych owocach, mające 2 lub 3 zawiązki w węźle, odporne na mączniaka prawdziwego. W uprawach przyspieszanych (osłanianych, nieogrzewanych) dobrze plonują odmiany z PlantiCo Gołębiew: Sławko F1 przeznaczana głównie na „małosolne”— wczesna, z wysoką odpornością na mączniaka prawdziwego i rzekomego oraz na kanciastą plamistość, a także Kacper F1 i Tomasz F1 — typowo sałatkowe, średnio wczesne, o ciemnozielonych owocach, odporne na mączniaka rzekomego i kanciastą plamistość.
Fot. 1. Rubin Medalista F1 o krótkich międzywęźlach bardzo dobrze nadaje się do uprawy przy sznurkach w tunelach igołomskich
Fot. 2. Gniewko F1 odmiana często uprawiana w tunelach niskich ma owoce intensywnie zielone, smukłe, z niewielką liczbą brodawek
Marinda F1 (Seminis) jest zastępowana, zwłaszcza pod osłonami wysokimi, przez Mirabelle F1 — o bardziej wyrównanych owocach, średniej sile wzrostu roślin i wysokiej odporności na mączniaki i na wirusa mozaiki ogórka, a także przez Mandy F1 — o silnym wzroście i otwartym pokroju — oraz Miroso F1. Componist F1 (Rijk Zwaan) — odmiana wczesna, bardzo plenna, o umiarkowanej sile wzrostu, odporna na mączniaka prawdziwego i wirusa mozaiki ogórka — wypiera starsze odmiany tej firmy (Vokal F1 i Motiva F1). Popularne
w uprawie są także: Aphina F1 (Nunhems Nasiona) — bardzo wczesna, plenna, o silnym systemie korzeniowym, Crispina F1 — wczesna, bardzo plenna, bez tendencji do zrzucania zawiązków. Delphina F1 — wczesna, o kształtnych owocach (fot. 3) i bardzo dobrym, zwartym, smacznym miąższu, często przeznaczanych do spożywania w stanie świeżym.
Fot. 3. Delphina F1 o kształtnych wyrównanych owocach
często jest uprawiana w tunelach ogrzewanych
Przygotowanie do uprawy pod osłonami wysokimi
Ogórki grubobrodawkowe uprawia się zazwyczaj z siewu pod koniec lutego — na początku marca, chociaż niektórzy producenci wysiewają je już na początku lutego. Na miejsce stałe sadzi się doniczkowaną rozsadę po mniej więcej 4 tygodniach od siewu, w fazie 4 liści. Do prawidłowego plonowania w otoczeniu roślin trzeba zapewnić temperaturę w nocy 16–18°C, w dzień 20–25°C, w strefie systemu korzeniowego temperatura powinna wynosić mniej więcej 20°C. W zależności od temperatury, jaką można utrzymać pod osłonami, należy ustalać termin sadzenia. Niezależnie od metody uprawy, ogórków nie należy sadzić gęściej niż 2–2,2 szt./m2. Dla ułatwienia zabiegów pielęgnacyjnych rośliny można uprawiać w systemie pasowo-rzędowym, np. odległość między dwurzędowymi pasami powinna wynosić 120 cm, między rzędami w pasie — 50 cm, a w rzędzie rozsadę powinno się sadzić co 55 cm (rozstawa 120 x 50 x 55 cm = zagęszczenie 2,1 rośliny/m2).
Niektórzy producenci uprawiają ogórki grubobrodawkowe w podłożach inertnych, głównie w wełnie mineralnej, czasami w keramzycie. Zasady agrotechniki są przy tym takie same, jak w produkcji ogórków krótkoowocowych typu szklarniowego. Do uprawy bezglebowej można przeznaczać np. odmiany Rubin Medalista F1, Bartek F1, Gniewko F1, Aphina F1.
W szklarniach i tunelach ogrzewanych lub tylko z ogrzewaniem wegetacyjnym (rury grzewcze nad powierzchnią gleby, na wysokości roślin), często uprawia się ogórki w pierścieniach (fot. 4) o średnicy i wysokości około 20 cm. Gleba, na której ustawia się pierścienie, powinna mieć dobre właściwości fizyczne i zawierać optymalną ilość składników pokarmowych. Pierścienie można napełniać kompostem korowym, mieszaniną torfów czy tzw. ziemią ogórkową (np. przekompostowaną mieszanką zawierającą objętościowo do 50% obornika oraz torf, darń, rozdrobnioną korę, ziemię gliniastą i piasek). Zawartość składników w podłożu użytym do napełniania pierścieni i w glebie powinna wynosić (w mg/dm3): N — 250–300, P — 200–250, K — 300–350, Mg — 180–200, Ca — 1500–1800. Ta metoda uprawy zapewnia szybkie ogrzanie się podłoża przylegającego do korzeni, a tym samym umożliwia prawidłowy wzrost roślin i wczesne ich wchodzenie w okres plonowania.
Fot. 4. Uprawa odmiany grubobrodawkowej w pierścieniach
We wczesnej produkcji w tunelach czy szklarniach, dogrzewanych tylko okresowo w czasie spadków temperatury, dobre wyniki daje uprawa na belach słomy, która stanowi podkład grzejny. Na zagrzaną słomę daje się okrywę — zwykle jest to kompost korowy lub jego mieszanina z torfem (zawartość składników pokarmowych w okrywie powinna być taka sama, jak w materiale do napełniania pierścieni). Rozsadę sadzi się — po zakończeniu gorącej fermentacji słomy — zazwyczaj w 2 rzędach, w których rośliny można rozmieszczać naprzemianlegle.
W szklarniach i wysokich tunelach foliowych, gdy gleba jest zbyt zwięzła, wilgotna, późno się nagrzewająca, zainfekowana albo zasolona można uprawiać ogórki w małej objętości substratu torfowego odizolowanego od gleby macierzystej. Metoda taka ma m.in. tę zaletę, że pozwala skrócić czas ogrzewania obiektu przed sadzeniem roślin do 2–3 dni. Ogórki można sadzić np. w workach o objętości 20 dm3 wypełnionych substratem z firmy Kronen-Klasmann. Na worek o wymiarach 80 x 20 x 10 cm powinny przypadać 2 rośliny. Rozsada może być sadzona w podłoże znajdujące się w worku, albo — gdy jest produkowana w pierścieniach o średnicy 10 cm — ustawiana w wyciętych na powierzchni worka otworach.
Ogórki z tej grupy odmian często uprawiane są w nieogrzewanym gruncie tunelu. W takim przypadku bardzo ważne jest odpowiednie przygotowanie gleby. Powinna być ona zasobna, tj. zawierać co najmniej 7% próchnicy i 20% części ilastych. Dlatego jesienią zaleca się przyoranie obornika w ilości 350 kg/100 m2 (zgodnie z ustawą o nawożeniu). Nawożenie obornikiem dla ogórka jest korzystne nie tylko dlatego, że wprowadza się z nim materię organiczną, ale również ze względu na to, że przy jego rozkładzie przez mikroflorę powstaje dwutlenek węgla. Bakterie rozkładające zawarte w resztkach słomy węglowodany korzystają z azotu z obornika i gleby, dlatego trzeba pamiętać o dodatkowym nawożeniu azotem wiosną, przed sadzeniem rozsady. W glebę nieogrzewaną rozsady nie można sadzić zbyt wcześnie. Ogórki sadzone w zimne podłoże są bowiem często porażane przez czarną zgniliznę korzeni. Jako zasadę należy przyjąć, że w czasie sadzenia rozsady wprost do gruntu temperatura na głębokości 10 cm powinna wynosić co najmniej 18°C.
Po posadzeniu rośliny należy podlać, a następnie — aby zapoczątkować dobre rozrastanie się systemu korzeniowego — nie podlewać ich przez 6–8 dni. Po tym okresie trzeba rozpocząć systematyczne nawadnianie całej powierzchni uprawy, starając się nie zalewać miejsca przy szyjce korzeniowej.
W uprawie na belach słomy powinno się sprawdzać wilgotność nie tylko okrywy, ale także wewnątrz słomy.
Nawożenie, fertygacja
Pod osłonami wysokimi ogórki nawozi się pogłównie najczęściej równocześnie z nawadnianiem — prowadząc tzw. fertygację. Przystępuje się do niej mniej więcej po 10 dniach od sadzenia, a jeżeli pogoda jest słoneczna i rośliny rosną bujnie, fertygację można rozpocząć 2–3 dni wcześniej. W uprawach na słomie, zwłaszcza gdy okrywę stanowi kompost korowy lub podłoże z dużym udziałem kory, a także, gdy ogórki sadzone są w pierścieniach napełnionych korą czy torfem, fertygację rozpoczyna się podając pożywkę zawierającą azot — w 1000 dm3 wody rozpuszcza się np. 0,8 kg saletry amonowej i otrzymuje się roztwór 0,08%, którym można nawozić rośliny np. przez 2–3 dni. Potem trzeba już rozpocząć nawożenie kompleksowe — wszystkimi składnikami. Dobór nawozu wieloskładnikowego i stężenie pożywki zależą głównie od składu wody, jakiej używa się do fertygacji. Ważne jest sprawdzenie w wodzie zawartości wodorowęglanów (HCO3–), bo od tego zależy, czy i jaką ilość kwasu należy dodać do wody w celu uregulowania jej odczynu. Woda różni się często zawartością wapnia (Ca), co decyduje o ilości wprowadzanej saletry wapniowej. Występują także różnice w zawartości magnezu w wodzie.
Dzięki fertygacji rośliny są równomiernie zaopatrywane w składniki pokarmowe, których zawartość w podłożu może być w tym przypadku niższa niż w uprawach nawożonych pogłównie w formie posypowej 2 lub 3 razy w tygodniu.
W uprawach z fertygacją w podłożach organicznych i w glebie zawartość składników w obrębie systemu korzeniowego powinna wynosić: N — 250–300 mg/dm3, w tym azotu w formie NH4 nie więcej niż 15–20%; P — w fazie młodocianej roślin, do pierwszych zbiorów, około 250 mg/dm3, w czasie zbiorów zawartość fosforu może być niższa i wynosić ok. 200 mg/dm3; K — od posadzenia do plonowania zawartość potasu powinna być taka sama, jak azotu, a więc około 250–300 mg/dm3 (stosunek N : K powinien wynosić 1 : 1), w czasie plonowania ilość potasu trzeba zwiększyć tak, aby stosunek N : K równy był od 1 : 1,1 do 1 : 1,3, zwykle w czasie plonowania optymalna zawartość potasu wynosi 350 mg/dm3 (zbyt wysoka mogłaby przyspieszyć starzenie się roślin i skrócenie okresu plonowania); Mg — jako optymalną zawartość przyjmuje się 180–200 mg/dm3; Ca — zawartość powinna być utrzymywana na poziomie 1500–1800 mg/dm3.
Ogórek reaguje negatywnie na nadmiar sodu i chloru w podłożu. Zawartość każdego z tych pierwiastków nie powinna przekraczać 100 mg/dm3. Dopuszczalna zawartość siarki (S-SO4) wynosi 50–100 mg/dm3. Ważne, aby pH podłoża mieściło się w zakresie 5,5–6,5. Trzeba także zwracać uwagę, aby nie zasalać podłoża, stężenie soli, w przeliczeniu na NaCl, nie powinno przekraczać 3 g/dm3.
Formowanie roślin
W szklarniach i tunelach wysokich odmiany grubobrodawkowe uprawia się przy sznurkach. Ważne jest prawidłowe uformowanie roślin. Po przyjęciu się rozsady, w okresie intensywnego wzrostu wegetatywnego, ma ono na celu ograniczenie masy części nadziemnej i zadbanie o dobre rozbudowanie systemu korzeniowego. Młodej roślinie nie można pozwolić na zbyt mocne wyrastanie pędów bocznych, nie należy także dopuścić do zawiązywania się owoców w pierwszych węzłach. Wysokość, do jakiej należy usunąć zawiązki, zależy od terminu sadzenia. W nasadzeniach wczesnych — do połowy marca — należy usuwać pędy boczne i zawiązki do wysokości 4. lub 5. węzła. Roślinom posadzonym po połowie marca należy usuwać pędy boczne i zawiązki jedynie z pierwszych 3 węzłów. Pozostawienie pierwszych zawiązków hamowałoby wzrost roślin i opóźniało dorastanie zawiązków położonych wyżej. Należy wyprowadzić jak najdłuższy pęd główny, ponieważ pozostawione zawiązki wytwarzające się na nim (po 3., 4. lub 5. węźle — zależnie od odmiany i terminu sadzenia) są dobrze i szybko zaopatrywane w wodę i związki mineralne oraz asymilaty i najszybciej dorastają, są wyrównanej wielkości, kształtne i prawidłowo wybarwione. Na części przewodnika prowadzonej przy sznurku do wysokości podpory pędy boczne I rzędu przycina się za 1. węzłem i liściem. Przewodnik po dorośnięciu do podpory przymocowuje się (można używać „przewieszek”) i kieruje się w dół. Ze zwisającej części przewodnika usuwa się pędy boczne, pozostawia się tylko pęd główny i owoce zawiązane w jego węzłach. Gdy planowany jest krótki okres zbiorów, przewodnik można prowadzić tylko do wysokości podpory, 2 lub 3 pędy boczne I rzędu przyciąć za 1. węzłem, a następne — za 2. węzłem i liściem. Cięcie powinno być systematyczne przez cały okres uprawy, trzeba także usuwać stare zżółknięte liście i zniekształcone zawiązki.
W tunelach niskich
Przyspieszoną uprawę ogórków grubobrodawkowych często prowadzi się w tunelach niskich do 1,5 m wysokości. Rozsada do takich nasadzeń powinna być zahartowana. Pod niskimi osłonami można sadzić odmiany o średniej sile wzrostu, np. Mirabelle F1, Componist F1, Gniewko F1 lub Bartek F1 czy silnie rosnącą Mandy F1. Często uprawiany jest także bardzo wczesny Rubin Medalista F1, o krótkich międzywęźlach, dzięki czemu w tunelach igołomskich może być prowadzony „na przewodnik”. Pod takimi osłonami bardzo dobrze sprawdzają się także odmiany Jaspis F1, Kacper F1, Tomasz F1, Delphina F1, Crispina F1,których owoce polecane są do spożycia na świeżo.
Typowe tunele niskie mają szerokość 1,2 m, wysokość 0,6 m i długość 20 m, w okolicach Krakowa tzw. tunele igołomskie mają nieco inne wymiary — szerokość 3,5 m, wysokość 1,5 m, długość 30 m. Niskie tunele foliowe zazwyczaj nie są ogrzewane. Stanowią one osłonę chroniącą ogórki przed chłodem i silnymi wiatrami. Różnice między średnią dobową temperaturą powietrza na zewnątrz i pod folią wynoszą zwykle 4–10°C. Pozwala to na mniej więcej 2-tygodniowe przyspieszenie sadzenia — można je rozpocząć pod koniec kwietnia lub na początku maja, w zależności od przebiegu pogody.
W tym roku zimowa aura zaczęła się dopiero 24 stycznia i trudno przewidzieć, jak długo potrwa. Tunele powinny zostać nakryte folią co najmniej 2 tygodnie przed sadzeniem.
Przygotowanie do sadzenia w tunelach niskich
W tunelach niskich przed uprawą należy szczególnie starannie przygotować glebę. Jesienią wskazane jest nawożenie organiczne, np. obornikiem (30–35 t/ha), który jest także źródłem CO2, kompostem (40 t/ha) albo nawozami zielonymi (np. gorczyca). Nawozy przyoruje się orką średnio głęboką. Wiosną pole się włókuje. Przed sadzeniem wysiewa się nawozy fosforowe (superfosfat potrójny) i potasowe (siarczan potasu) oraz połowę nawozów azotowych. W celu wymieszania nawozów mineralnych wskazane jest użycie kultywatora lub agregatu uprawowego składającego się z kultywatora o zębach sztywnych i wału strunowego lub rurowego. Można też uprawkę wykonać broną wirnikową lub aktywną, albo glebogryzarką. Resztę nawozów azotowych podaje się pogłównie. Jako optymalną dla ogórka przyjmuje się zawartość w glebie (w mg/dm3): N — 100–150, P — 150–200, K — 300–400, Mg — 80–120, Ca —1500–1800.
Z powodu małej odległości między podłożem i szczytem tuneli niskich ogórki pod tymi osłonami przeważnie sadzone są wprost do gruntu. Lepiej jednak przygotować rozsadę w pierścieniach o średnicy 10 cm i ustawiać ją na powierzchni. Jest to wskazane, gdy gleba nie jest dostatecznie ogrzana.
W niskim tunelu foliowym o szerokości 1,2 m sadzi się 2 rzędy ogórków, odległe o 60 cm (odległość między rzędem a ścianą tunelu powinna wynosić około 30 cm), w rzędach rośliny sadzi się co 60–80 cm. Odległość między sąsiednimi tunelami powinna wynosić około 1 m, wtedy po zdjęciu folii pomiędzy 2-rzędowymi pasami odległość wyniesie 1,6 m. W tunelach igołomskich gęstość sadzenia trzeba uzależnić od metody prowadzenia roślin. W uprawach przy sznurkach w tunelu szerokości 3,5 m można posadzić np. 4 rzędy ogórków odległe o 80 cm, odległość roślin w rzędzie powinna wynosić wówczas 50 cm. W uprawie „na płasko” odległość w rzędzie powinna wynosić 70–80 cm, zależnie od siły wzrostu roślin odmiany.
Pasy gleby w miejscach, w których ma być sadzona rozsada, można ściółkować czarną folią — dla przyspieszenia ogrzania gleby, a jednocześnie ograniczenia zużycia wody, parowania i wyrastania chwastów. Pod folią ściółkującą na powierzchni gleby, można układać przewody kroplujące typu T-tape. Jeżeli nie ściółkuje się gleby, taśmy kroplujące rozkładamy między rzędami roślin. Służą one do nawadniania i do fertygacji, którą rozpoczyna się zazwyczaj od chwili pojawienia się pierwszych zawiązków na roślinach. Dawki nawozów i częstotliwość ich podawania powinny być dostosowane do wyników analizy gleby i wody. Zwykle nawozi się saletrą amonową, fosforanem amonu, saletrą potasową albo nawozami kompleksowymi. Jeżeli jest to konieczne, można ogórki nawozić także dolistnie (np. 0,5% saletrą amonową czy 0,5% mocznikiem).
Pielęgnacja i cięcie
Zaraz po posadzeniu rozsady, gdy noce są chłodne, dobrze jest zabezpieczyć rośliny drugą warstwą folii położoną bezpośrednio na powłoce naciągniętej na konstrukcję. Dodatkowa folia nie powinna być utrzymywana na konstrukcjach zbyt długo w dzień, aby nie zacieniać uprawy, co byłoby niekorzystne dla ogórków. Duże wahania temperatury w ciągu doby, którym nie zawsze można przeciwdziałać, mogą być przyczyną zrzucania zawiązków (fot. 5). W połączeniu z wahaniami uwilgotnienia podłoża powodują zniekształcenia owoców (fot. 6). Zwykle około połowy maja, a czasami później, przychodzą 3- lub 4-dobowe ochłodzenia — tzw. zimni ogrodnicy. Należy wtedy, o ile to możliwe, uchronić plantacje przed nadmiernym spadkiem temperatury (np. przez dodatkowe okrycie folią lub włókniną). Niska temperatura jest niekorzystna zwłaszcza dla małych zawiązków, które mogą żółknąć i opadać (fot. 7).
Fot. 5. Duże wahania temperatury mogą być przyczyną żółknięcia
i zrzucania części zawiązków owoców
Fot. 6. Zmienna temperatura podłoża i wahania jego wilgotności mogą powodować zniekształcenia owoców i zawiązków
Fot. 7. Żółknięcie zawiązków spowodowane trzema dobowymi chłodami
w tunelu nieogrzewanym
Wietrzenie tunelu należy rozpoczynać, gdy temperatura wewnątrz podniesie się powyżej 24–26°C. Tunele igołomskie zaczyna się wietrzyć przez odsłonięcie szczytu tunelu, natomiast typowe tunele niskie przez podsunięcie do góry, na odpowiednią wysokość, brzegu folii wzdłuż jednego boku, między pałąkami a dociskającym ją sznurkiem.
W tunelach igołomskich rośliny można prowadzić przy sznurkach. Od dołu z pędu głównego usuwa się wówczas 2 pędy boczne i zawiązki z dwóch węzłów. Pędy wyrastające z 3. węzła i wyższych są już silniejsze. Dlatego pozostawia się kilka z nich (zwykle 3–4) i pozwala im swobodnie zwisać z rośliny. Do góry przy sznurku prowadzi się natomiast pęd główny. Po dorośnięciu pędu głównego do podpory umieszczonej na wysokości około 1,3 m, przewiesza się go w dół i przycina na wysokości około 70–80 cm od gleby.
W uprawie płaskiej zawiązki z pierwszych 2 węzłów usuwa się tylko wtedy, gdy rośliny są słabe. Pęd główny ogławia się na wysokości około 20 cm. Pędy boczne z niego wyrastające (I rzędu) przycina się zwykle za 2. lub 3. węzłem i liściem. Pędy boczne II rzędu przycina się, w zależności od siły wzrostu roślin, gdy mają około 1,5 m długości.
Zbiory
Częstotliwość zbiorów zależy od szybkości wzrostu owoców i sposobu ich zagospodarowania. Często ta sama odmiana może być uprawiana z przeznaczeniem na ogórki „małosolne” lub sałatkowe. W uprawie w tunelach niskich, a także w wysokich bez ogrzewania, duży wpływ na jakość i wielkość plonu ma przebieg pogody po posadzeniu roślin. Przy niskiej temperaturze i małym usłonecznieniu owoce rosną wolniej.
W optymalnych warunkach w pełni owocowania, gdy owoce mają być przeznaczone na korniszony, zbiory przeprowadza się codziennie, a nawet 2 razy dziennie, na ogórki „małosolne” owoce zbiera się codziennie, a na sałatkowe — wystarczy zwykle co drugi dzień. Nie należy przetrzymywać na roślinie zbyt wielu wyrośniętych owoców, ponieważ hamuje to dorastanie następnych, położonych w wyższych węzłach (fot. 8).
Fot. 8. Zbyt długie pozostawianie wyrośniętych owoców na roślinie hamuje dorastanie zawiązków w węzłach położonych wyżej
Wielkość plonu zależy nie tylko od terminu i metody uprawy, ale także od warunków uprawowych i odmiany. Na jego wielkość wpływa także faza, w jakiej się zbiera owoce. I tak, np. plon handlowy ogórka grubobrodawkowego, z przeznaczeniem na „małosolne”, uprawianego w wełnie mineralnej, w szklarni ogrzewanej, może wynieść 25–30 kg/m2; w tunelach wysokich ogrzewanych, w uprawie na belach słomy — 22–26 kg/m2; w tunelach wysokich, z ogrzewaniem wegetacyjnym i w uprawie w pierścieniach — 20–24 kg/m2. Plon handlowy uzyskiwany z tuneli igołomskich to około 8–10 kg/m2 ogórków „małosolnych”, a sałatkowych — 10–12 kg/m2.
