Do nasadzeń ekologicznych
Ekologiczny Sad Doświadczalny został założony w 2004 r. Zajmuje powierzchnię około 5 ha i spełnia wszelkie wymogi stawiane przez jednostkę certyfikującą w rolnictwie ekologicznym. Prowadzone w nim prace obejmują m.in. ocenę przydatności do uprawy ekologicznej różnych odmian jabłoni, gruszy, śliwy, wiśni, czereśni, brzoskwini i moreli. Jak poinformowała dr Elżbieta Rozpara (fot. 1) z IO w Skierniewicach, nie jest to łatwe zadanie, gdyż niektóre z badanych odmian nie spełniają bowiem kryteriów dyktowanych przez rolnictwo ekologiczne. U jabłoni dobre wyniki w tego typu uprawie uzyskano m.in. w przypadku czeskiej odmiany ‘Gold Millenium’, a także odmian hodowli IO, tj. ‘Free Redstar’ i ‘Melfree’, oraz niemieckiej odmiany ‘Pinova’.
Natomiast w przypadku wydawałoby się obiecującej odmiany ‘Enterprise’ w 2010 r. doszło do przełamania odporności na sprawcę parcha jabłoni. Również drzewa odmiany ‘Šampion’ po ostatniej zimie zaczęły „chorować” i obserwujemy spadek plonowania – przekazała dr E. Rozpara.
Do ekologicznej uprawy czereśni dr E. Rozpara polecała jedynie odmiany wczesne, zbierane do 3. tygodnia dojrzewania czereśni (m.in. ‘Burlat’, ‘Karesova’, ‘Bajka’, a także ‘Vera’ i ‘Summit’, fot. 2). Natomiast do ekologicznych sadów wiśniowych testowana jest obecnie przydatność 19 odmian. Wśród nich nie ma jednak ‘Łutówki’, gdyż jest ona bardzo podatna na drobną plamistość liści drzew pestkowych. Do odmian spełniających wymagania tego typu uprawy można zaliczyć klon hodowli IO ‘W 12’, a także ‘Oblacińska’ (odmiana serbska), ‘Nadwiślanka’ oraz ‘Debreceni Bőtermő’.
Fot. 2. Owocowanie odmiany ‘Summit’ w sadzie ekologicznym
W uprawie śliwy największym zagrożeniem jest owocówka śliwkóweczka oraz ospowatość śliwy (szarka, fot. 3). Z obserwacji prowadzonych w IO wynika, iż do nasadzeń ekologicznych są przydatne głównie wczesne odmiany śliwy, jak ‘Čačanska Rana’, ‘Katinka’, ‘Herman’, a także odmiana ‘Jojo’ o późnej porze dojrzewania, określana jako odporna na szarkę.
Fot. 3. Objawy szarki – najgroźniejszej choroby śliwowych sadów ekologicznych
[NEW_PAGE]Choroby, szkodniki, chwasty
Doświadczenia dotyczące zagrożenia sadów ekologicznych patogenami i metody ochrony jabłoni oraz wiśni stosowane w Ekologicznym Sadzie Doświadczalnym omówiła dr Hanna Bryk z IO w Skierniewicach. Zwalczanie chorób i szkodników w takim typie uprawy jest utrudnione ze względu na ograniczoną liczbę środków ochrony roślin. W ochronie sadów przed chorobami dozwolone są tylko preparaty zawierające jako substancje aktywne: miedź i siarkę. Natomiast do ochrony przed szkodnikami dopuszczone są środki oparte na olejach parafinowych, Carpovirusine Super SC i Madex SC (obydwa zawierają entomopatogeniczne wirusy z rodziny Baculoviridae) oraz SpinTor 240 SC do ochrony przed zwójkówkami (środek otrzymywany w wyniku fermentacji bakterii Saccharopolyspora spinosa).
W programie ochrony jabłoni w produkcji ekologicznej zaleca się 2-, 3-krotne stosowanie środków miedziowych, a następnie Siarkolu 80 WP przeciwko mączniakowi jabłoni.
Ponadto zaleca się wygrabianie liści oraz wycinanie pędów porażonych przez mączniaka (fot. 4). W uprawie wiśni dawka środka miedziowego stosowana w okresie nabrzmiewania pąków to 3 kg, gdyż ma ona również ograniczyć raka bakteryjnego drzew owocowych. Późniejsze zabiegi w czasie kwitnienia preparatami miedziowymi ograniczają ryzyko porażenia drzew sprawcą brunatnej zgnilizny drzew pestkowych. W ochronie ekologicznych sadów wiśniowych ważne jest też wycinanie wszystkich porażonych patogenami pędów i usuwanie ich z sadu.
Fot. 4. Pędy z objawami mączniaka jabłoni powinny być wycinane i usuwane z sadu
Od 2010 r. w Ekologicznym Sadzie Doświadczalnym obserwuje się porażenie parchem jabłoni odmian uważanych za odporne na sprawcę tej choroby – Venturia inaequalis. Niewielkie plamki parcha stwierdzano początkowo u odmian ‘Topaz’, ‘Rubinola’, ‘Free Redstar’, a w kolejnym sezonie (2011 r.) m.in. na odmianach ‘Rewena’ i ‘Enterprise’. Przełamanie odporności występuje zwykle u tych odmian, których gen odporności pochodzi jedynie od M. floribunda. Nadzieją są zatem te odmiany, które mają gen odporności Vf.
W sadach konwencjonalnych dobre efekty w ograniczaniu źródła infekcji parchem jabłoni przynosi stosowanie mocznika, który w ekologii niestety nie jest dozwolony. Producentom „ekologicznym” pozostaje więc tylko usuwanie liści z sadu.
Natomiast mączniak jabłoni nie stanowi obecnie dużego zagrożenia. Jabłoń toleruje 30% porażenie tą chorobą. Niemniej ‘Ligolina’, która zaliczana jest do mało podatnych na parcha jabłoni, okazała się dość wrażliwa na mączniaka.
Jak wskazują wyniki badań, stosowanie w sadzie ekologicznym środka Madex SC ograniczyło populację owocówki jabłkóweczki i tym samym ryzyko porażenia owoców sprawcą brunatnej zgnilizny. Niezmiernie ważne jest jednak usuwanie porażonych jabłek spod drzew, gdyż to one są źródłem infekcji w kolejnym sezonie.
[NEW_PAGE]W ochronie przed gorzką zgnilizną jabłek w ekologii nie ma dopuszczonych żadnych środków. Grzyb infekuje przez przetchlinki, więc środki źle sprawdzają się w sadzie ze względu na niekorzystne działanie warunków atmosferycznych. Testowane przeciwko tej chorobie preparaty Boni Protect i Polyversum oraz BioEmy (stosowane 4-krotnie przed zbiorem) nie były w pełni skuteczne. Dobre efekty, na poziomie 80–90%, uzyskano natomiast w wyniku zanurzenia jabłek w gorącej wodzie. Jak podkreślała dr H. Bryk, temperatura wody musi być jednak precyzyjnie dobrana do odmiany. W przypadku odmian ‘Pinova’ i ‘Topaz’ nie powinna przekraczać 49°C, a czas zanurzenia owoców – 2 minuty.
W Ekologicznym Sadzie Doświadczalnym – jak informował mgr Witold Danelski – przeciwko roztoczom roślinożernym stosowane są oleje parafinowe: Promanal 60 EC i Treol 770 EC. Do zwalczania owocówki jabłkóweczki od kilku lat używa się zaś Madexu SC (wirus granulozy owocówki jabłkóweczki), a do niszczenia owocówki śliwkóweczki i zwójkówek – SpinToru 240 SC. W ochronie przed mszycami sprawdzają się z kolei mydła ogrodnicze. Ważnym elementem ochrony w sadach ekologicznych są systematyczne lustracje, w tym monitoring przy pomocy pułapek feromonowych (np. firmy Medchem).
Na odmianie ‘Topaz’ polecanej do uprawy ekologicznej obserwuje się duże populacje szpecieli, mszyc i gąsienic zwójek. Okazuje się, że preparaty olejowe stosowane wczesną wiosną pomagają ograniczyć ich populacje latem.
Niską populację roztoczy w naszym sadzie zawdzięczamy także wprowadzeniu do sadu dobroczynka gruszowego na opaskach filcowych (fot. 5) – informował W. Danelski.
Fot. 5. Introdukcja dobroczynka gruszowego za pomocą opasek filcowych
W ostatnich latach na jabłoni występowała mszyca jabłoniowo-babkowa, której dynamiczny rozwój obserwowano po fali upałów i obfitych deszczy. Szkodnik ten najchętniej zasiedla takie odmiany, jak ‘Topaz’, ‘Šampion’ i ‘Rubinola’. Najmniej zaś odmiany ‘Ligolina’, ‘Melfree’ i ‘Free Redstar’. Najlepsze wyniki zwalczania mszyc uzyskuje się przy niskiej populacji tego gatunku. Wraz ze wzrostem populacji mszyc wzrastały jednak populacje owadów pożytecznych, m.in. biedronek (fot. 6), które ograniczały naturalnie populację mszyc. Do zwalczania owocnicy jabłkowej testowano NeemAzal TS w dawce 2,5 l/ha z dodatkiem 0,3% cukru oraz wywar roślinny Quassia amara przygotowany według zaleceń producenta. Oba preparaty skutecznie obniżyły procent uszkodzonych zawiązków tylko w przypadku odmiany ‘Topaz’ (co mogło mieć związek z terminem wykonania zabiegu). W zwalczaniu kwieciaka jabłkowca najlepsze wyniki uzyskano po zastosowaniu środka SpinTor 240 SC.
Fot. 6. Biedronki efektywnie redukują rozbudowaną latem populację mszyc
W sadzie ekologicznym pracownicy Zakładu Agroinżynierii testują także urządzenia pomagające w utrzymaniu gleby w sadzie. Jedną z nich jest Gramegna CS4 – maszyna do zwalczania chwastów pod koronami drzew i utrzymywania czarnego ugoru (fot. 7). Jest ona wyposażona w system automatycznego omijania pni drzew (czujnik), co zapobiega ich uszkodzeniom. Standardowe wyposażenie tego urządzenia obejmuje rotacyjny element roboczy (noże pionowe), dwusekcyjny, o szerokości roboczej 45 cm, a napęd jest przenoszony łańcuchem i przekładnią zębatą. Napęd elementów roboczych jest hydrauliczny.
Fot. 7. Prezentacja maszyny do zwalczania chwastów Gramegna CS 4
Dorota Łabanowska-Bury
Fot. 1–7 D. Łabanowska-Bury
