Pomimo że taki system wymaga dodatkowych nakładów na zakup sprzętu, jest popularny, gdyż znacznie redukuje nakłady pracy związane z transportem i przygotowaniem owoców do przechowywania. Dodatkową zachętą dla sadowników do zmiany systemu zbioru są dotacje z Unii Europejskiej, dzięki którym można otrzymać zwrot części poniesionych nakładów.
Przed zakupem skrzyniopalet warto zastanowić się co jest nam potrzebne i czego oczekujemy od produktu, gdyż ten – wydawałoby się prosty i nieskomplikowany – element wyposażenia skrywa w sobie kilka tajemnic, które podczas wieloletniej eksploatacji mogą także sprawiać sadownikom kłopoty.
Skrzyniopalety drewniane
Istotnym elementem, na który należy zwrócić uwagę przed ich zakupem, jest materiał, z jakiego zostały wykonane. Do tego celu wykorzystuje się zarówno drewno z drzew iglastych, jak i liściastych. To pierwsze cechuje się mniejszą gęstością w porównaniu do drewna z gatunków liściastych, co sprawia, że jest stosunkowo lekkie, bardziej elastyczne i sprężyste. Te właściwości będą ograniczać pękanie elementów. Z tego powodu drewno z gatunków iglastych (najczęściej sosnowe) powinno być przeznaczone do wykonania podłogi i części ładunkowej skrzyni. Deski powinny mieć 20–30 mm grubości, zaokrąglone krawędzie boczne oraz być oheblowane. Odpowiedniej wielkości odstępy pomiędzy nimi umożliwią prawidłową wymianę powietrza. W porównaniu z materiałem z gatunków iglastych, drewno z drzew liściastych ma dużą wytrzymałość, jest cięższe, twardsze i bardziej odporne na uszkodzenia. Z tych powodów najlepiej nadaje się na elementy nośne skrzyniopalety, które mają bezpośredni kontakt z widłami urządzeń i maszyn przeładunkowych.
Najczęściej wykorzystywane jest drewno grabowe, bukowe lub dębowe. Przemyślane połączenie zalet poszczególnych rodzajów drewna decyduje o trwałości skrzyniopalet.
Przed zakupem warto też przemyśleć, czy skrzynia ma być osadzona na płozach (fot. 1) czy na kostkach (fot. 2), gdyż każdy z tych wariantów ma swoje wady i zalety. Zabudowa na płozach zwiększa stabilność, natomiast kostki umożliwiają podnoszenie skrzyni ze wszystkich czterech stron. Najlepszym rozwiązaniem wydaje się być połączenie tych dwóch sposobów, czyli zabudowa na płozach, które mają wycięcia w dolnej części (fot. 3). Wówczas będzie zachowana wysoka stabilność, a jednocześnie będzie umożliwione podłożenie wideł podnośnika z dowolnej strony skrzyniopalety.
Fot. 1. Skrzyniopaleta drewniana na 3 płozach
Fot. 2a. Skrzyniopaleta drewniana na 6 kostkach
Fot. 2b. Skrzyniopaleta drewniana na 9 kostkach
Fot. 3. Skrzyniopaleta drewniana na 3 płozach z podcięciem
Elementem wpływającym na bezproblemowe wieloletnie użytkowanie skrzyniopalety jest jakość jej wykonania. Tam, gdzie wymagana jest duża wytrzymałość połączeń (szczególnie części nośnej ze skrzynią), elementy powinny być ze sobą skręcone (fot. 4). Dodatkowo w takich newralgicznych punktach, w celu zwiększenia stabilności, montuje się metalowe okucia, a połączenia wykonuje za pomocą gwoździ pierścieniowych (fot. 5). Deski ze słupkami łączy się także za pomocą gwoździ.
Fot. 4 Połączenie śrubowe słupka narożnego i płozy
FOT. 5. Skrzyniopaleta drewniana wzmacniana metalowymi nakładkami z otworami do przenoszenia ręcznego z każdej strony
[NEW_PAGE]Niektórzy producenci proponują dodatkowo klejenie desek do słupków narożnych, szczególnie gdy planowane jest wysokie składowanie. Taki zabieg ma zwiększyć stabilność skrzyniopalet.
Kolejnym parametrem, być może najważniejszym, na który należy zwrócić uwagę, są wymiary skrzyniopalet. Najczęściej spotykane są skrzynie o długości 1,2 m, szerokości 1 m i wysokości 0,8 m. Prawie każdy producent deklaruje jednak możliwość zmiany tych wymiarów według wymagań odbiorcy. Ma to szczególne znaczenie, gdy po ustawieniu skrzyniopalet jedna na drugiej (w słupku) w komorze, nad ostatnią pozostaje tylko niewielki odstęp do stropu. Dokładnie wypełniona komora uniemożliwi bowiem prawidłową cyrkulację powietrza. Z tego względu przed zakupem warto zmierzyć wysokość pomieszczenia, w którym będą składowane owoce i dobrać wymiar skrzyniopalet. Ich wymiary zewnętrzne są także istotne, gdyż puste skrzyniopalety o standardowych wymiarach można transportować i składować w tzw. trójkach (fot. 6), przez co lepiej wykorzystuje się przestrzeń. Nieprzemyślana zmiana jednego z wymiarów może taką możliwość składowania wykluczyć.
FOT. 6. Układanie skrzyniopalet drewnianych w „trójki”
Skrzyniopalety z tworzyw sztucznych
Nie są tak popularne w indywidualnych gospodarstwach jak ich odpowiedniki wykonane z drewna, głównie ze względu na duże różnice w cenie. Skrzyniopalety z tworzyw sztucznych częściej można spotkać w grupach producenckich, chłodniach czy przetwórniach, gdzie zalety takich skrzyń mogą być lepiej wykorzystywane.
Do produkcji skrzyniopalet plastikowych wykorzystywany jest polietylen o dużej gęstości – HDPE (z ang. high-density polyethylene) charakteryzujący się m.in. dużą wytrzymałością mechaniczną i odpornością chemiczną. Zwiększona wytrzymałość opakowań wpływa pozytywnie na ich żywotność, co jest niewątpliwą zaletą, zwłaszcza gdy wymagane są ich częste załadunki, rozładunki, transport i przestawianie. Skrzyniopalety z HDPE są wystarczająco sztywne, aby można je ustawiać w wysokie słupy (obciążenie statyczne wynosi, zależnie od producenta, 4000–5000 kg).
Zautomatyzowany proces produkcji gwarantuje identyczną konstrukcję i wymiary wytwarzanej serii oraz – co istotne – powtarzalność masy opakowań, która pozostaje stała niezależnie od czynników zewnętrznych. Skrzyniopalety z tworzywa sztucznego mogą być podparte na czterech stopach lub dwóch albo trzech płozach (fot. 7). Wielu producentów deklaruje także możliwość wyprodukowania skrzyń w różnych kolorach, a także oznaczenie ich według życzenia zamawiającego.
Fot. 7a. Skrzynia plastikowa na 4 stopach
Fot. 7b. Skrzynia plastikowa na 2 płozach
[NEW_PAGE]Opakowania zbiorcze z tworzyw sztucznych cechują się także bardzo gładkimi ścianami wewnętrznymi, zapewniając tym samym optymalną ochronę owoców przed uszkodzeniami. Mają także inną niepodważalną zaletę – polietylen, z którego są wykonane można bardzo łatwo utrzymać w czystości, a więc mycie i dezynfekcja przed sezonem przechowalniczym nie będą nastręczać problemów.
Ze względu na coraz częstsze korzystanie z linii sortujących, ważnym elementem związanym z konstrukcją skrzyniopalet (zarówno drewnianych, jak i plastikowych) jest możliwość sprawnego przeprowadzenia wodnego rozładunku owoców. Do tego celu w dolnej części skrzyni powinny znajdować się otwory umożliwiające szybki napływ wody do wnętrza i w efekcie unoszenie owoców, a następnie (podczas wyjmowania pojemnika) szybki odpływ cieczy.
Kierunki rozwoju
Skrzyniopalety z tworzywa sztucznego można wyposażyć w pokrywy (fot. 8) które umożliwiają modyfikację składu gazowego atmosfery we wnętrzu pojemnika dzięki zastosowaniu specjalnych membran (fot. 9) pozwalających na dyfuzję gazów. Warunkiem prawidłowego przechowywania jest odpowiednio szybkie schłodzenie zebranych owoców i założenie pokrywy. Po kilku dniach, zależnie od przetrzymywanego gatunku, należy skontrolować stężenie O2 i CO2. Jest to rozwiązanie szczególnie przydatne do krótkotrwałego przechowywania owoców miękkich, ale także spotykane w przypadku przechowywania owoców ziarnkowych.
Fot. 8. Pokrywa skrzyniopalety pozwalająca na zmianę składu atmosfery w zamkniętej skrzyni
Fot. 9a. Membrana w pokrywie skrzyniopalety pozwalająca na dyfuzję gazów…
Fot. 9b. …i sposób jej zamykania
Interesującym rozwiązaniem mogą być także tzw. smartboxy. Są to pojemniki również wykonane z polietylenu HDPE, posiadające składane ściany boczne. Dzięki zastosowaniu takiego rozwiązania, do transportu i przechowywania pustych opakowań potrzeba znacznie mniej przestrzeni, w porównaniu do standardowych skrzyń. Zaletą tego rozwiązania jest także możliwość wymiany pojedynczego elementu w przypadku jego uszkodzenia.
Mgr inż. Jacek Kwiecień, Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach Oddział w Sandomierzu
fot. 1–7 J. Kwiecień
fot. 8, 9 A. Łukawska
