Na zdolności życiowe szkodników duży wpływ mają warunki pogodowe jesienią, zimą i na przedwiośniu. Łagodny przebieg zimy oznacza, że one przetrwają i będą stanowić duże zagrożenie dla przyszłych upraw. Jednak nawet niska temperatura w zimie i wczesną wiosną przeważnie nie powoduje większych strat w populacji agrofagów, co wskazuje na ich duże zdolności aklimatyzacyjne.
Obserwacji zimujących stadiów najgroźniejszych organizmów szkodliwych upraw sadowniczych nie można przeprowadzić bez użycia dobrej lupy, a najlepiej mikroskopu stereoskopowego – binokularu. Konieczne jest pobranie z różnych miejsc w sadzie pędów z drzew owocowych. W spękaniach kory, przy pąkach lub wewnątrz nich znajdują się najczęściej jaja i te bardzo łatwo można oznaczyć po ich kształcie i kolorze. Innym stadium obserwowanym w tym czasie są np. gąsienice niektórych zwójkówek, zimujące w oprzędach ukrytych w szczelinach i załamaniach kory pnia lub konarów. W przypadku przędziorków formą zimującą są jaja lub samice.
Mszyce
To bardzo liczna, najpowszechniej występująca grupa pluskwiaków równoskrzydłych, obejmująca wiele gatunków szkodników. Na jabłoni występują: porazik jabłoniowo-babkowy, mszyca jabłoniowo-zbożowa, mszyca jabłoniowa, porazik szczawiowy (mszyca jabłoniowo-szczawiowa). Ich wspólną cechą jest stadium zimujące – czarne, błyszczące lub matowe jaja, podłużne (ok. 0,5–0,6 mm), zlokalizowane w spękaniach kory na pędach (fot. 1), krótkopędach, przy pąkach, pojedynczo lub w skupiskach.
W ślad za wykluczeniem z naszego wykazu środków ochrony roślin wielu insektycydów, niekoniecznie tych najbardziej szkodliwych, obserwujemy spotęgowanie obecności szkodników, których kilka lat temu nie obserwowano. Jednym z nich jest bawełnica korówka, która podobnie jak mszyce należy do pluskwiaków równoskrzydłych. Jej obecność nawet w niewielkiej ilości można w sezonie łatwo zauważyć, gdyż osobniki dorosłe pokryte są woskową wydzieliną w postaci długich, białych nitek. W naszych warunkach klimatycznych bawełnica nie składa jaj i w populacji nie występują samce. Stadium zimującym są larwy ukryte przy szyjce korzeniowej i korzeniach. Na przełomie kwietnia i maja przechodzą one na pień i młode gałęzie, gdzie przekształcają się w samice rodzące larwy i w ten sposób tworzące widoczne kolonie (fot. 2).
Fot. 2. Kolonia bawełnicy korówki na pniu jabłoni
Miodówki
Do rzędu pluskwiaków równoskrzydłych należą również miodówki. W przypadku miodówki jabłoniowej stadium zimującym są żółte, podłużne jaja, składane na powierzchni kory pojedynczo lub szeregami (jedno za drugim). Larwy wylęgają się w okresie pękania pąków, po czym wchodzą do ich wnętrza i tam przebiega dalszy ich rozwój oraz żerowanie. Natomiast miodówki gruszowe zimują w postaci osobników dorosłych (fot. 3), w naturalnych kryjówkach, w szczelinach kory drzew. Wiosną samice miodówki gruszowej plamistej składają jaja, dając początek nowemu pokoleniu.
Fot. 3. Miodówka gruszowa plamista po wyjściu z kryjówki zimowej wiosną
Pod tarczką
Wśród szkodliwych dla roślin sadowniczych pluskwiaków równoskrzydłych znajdują się również skorupik jabłoniowy i misecznik śliwowy. Pierwszy zimuje w postaci jaj ukrytych pod widoczną tarczką samicy (fot. 4) na pniu, konarach i pędach. Jaja są wydłużone, białe, o długości 0,3 mm. Pod koniec kwitnienia jabłoni wylęgają się z nich żółtawe larwy, początkowo zaopatrzone w odnóża, dzięki którym przemieszczają się w obrębie korony drzewa. Stadium zimującym misecznika śliwowego są larwy drugiego stadium rozwojowego schowane w spękaniach kory, które w marcu przechodzą na młode pędy i rozpoczynają żerowanie.
Fot. 4 Tarczki samic misecznika śliwowego na pniu śliwy
[NEW_PAGE]
Przędziorki
Te szkodliwe roztocza wyrządzają bardzo duże szkody niemalże we wszystkich uprawach sadowniczych. Stadium zimującym przędziorka owocowca są łatwe do zaobserwowania z racji czerwonego zabarwienia jaja (fot. 5), składane na powierzchni kory, głównie młodych pędów i gałęzi (na 1 cm2 złoża może być 1,5 tys. jaj, a ogólna ich liczba w złożu może przekraczać 20 tys.), o średnicy 0,16 mm. Pędy z jajami wyglądają wówczas jakby były ordzawione. Larwy wylęgają się w okresie białego pąka śliw i różowego u jabłoni.
U przędziorka chmielowca zimują zapłodnione samice, które w tym czasie przybierają zabarwienie czerwone i kryją się w szczelinach kory pod warstwą pajęczyny, bądź w ściółce pod drzewami albo w glebie. W przypadku przędziorka głogowca zimują samice koloru karminowoczerwonego w spękaniach kory, natomiast rubinowca owocowca – kuliste, czerwone jaja, średnicy 0,15 mm.
Znajomość stadiów zimujących przędziorków jest bardzo istotna, gdyż ze względu na ich różnorodność zachodzi konieczność zastosowania wiosną akarycydów z różnych grup chemicznych, działających na różne stadia rozwojowe roztoczy.
Fot. 5. Jaja przędziorka owocowca na pędzie jabłoni
Szpeciele
Do rzędu roztoczy należą również pordzewiacz jabłoniowy i pordzewiacz śliwowy. Zimującym stadium są samice ukryte w spękaniach kory lub pod łuskami pąków. W kwietniu wchodzą do rozwijających się pąków, gdzie żerują i składają jaja (wyjątkowo małe – ok. 0,05 mm). Dorosłe osobniki można obserwować tylko pod dużym powiększeniem, są małe o zabarwieniu żółtobeżowym.
Szkodliwe motyle
Podczas zimowych lustracji jabłoni łatwo można zauważyć zimujące w kokonach na powierzchni kory pni i konarów gąsienice drugiego lub trzeciego stadium rozwojowego zwójkówek (fot. 6). W postaci gąsienic zimują: płatkówka pstrocineczka, wydłubka oczateczka, zwójka siatkóweczka, zwójka bukóweczka, zwójka rdzaweczka i zwójka porzeczkóweczka. Inne zwójkówki zimują w postaci jaj, trudnych do zauważenia.
Fot. 6a. Miejsce zimowania gąsienicy zwójki na wiśni
Fot. 6b. Miejsce zimowania gąsienicy zwójki po zdjęciu osłony
Fot. 6c. Pąk jabłoni uszkodzony przez gąsienicę zwójki
Występującym licznie co kilka lub kilkanaście lat szkodnikiem wiśni, powodującym znaczne szkody jest licinek tarninaczek. Stadium zimującym tego motyla są jaja (widoczne w dużym powiększeniu) ukryte pod łuskami pąków lub na korze pędów, gdzie są niestety mało widoczne. Jaja są gruszkowate o długości 0,5 mm, początkowo czerwonożółte, później oliwkowozielone. Gąsienice wylęgają się tuż przed pękaniem pąków (w kwietniu), wchodzą do ich wnętrza i niszczą zawiązki kwiatów. Objawem występowania szkodnika są liczne, uszkodzone, nierozwinięte pąki na pędach w dolnej części korony.
Znajomość zimujących stadiów szkodników upraw sadowniczych przynosi wiele korzyści. Można bowiem przewidzieć, czy i w jakim nasileniu, wystąpią one w naszych uprawach i jakiego rzędu nakłady będą potrzebne do ich zwalczenia, a kiedy interwencja nie będzie potrzebna. Lustracja zimowa nie zwalnia oczywiście sadowników z późniejszych obserwacji stanu zdrowotnego upraw, które będą podstawą do wykonywania kolejnych zabiegów ochronnych.
Mgr inż. Ewa Żak, Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach Oddział Sandomierz „Centrum Ogrodnicze”
Fot. 1–6 A. Łukawska
Artykuł pochodzi z numeru 2/2013 Informatora Sadowniczego
