W ostatnich latach na Ukrainie notuje się stały wzrost produkcji – tak jabłek, jak i innych gatunków owoców. Proponuję więc uważniejsze przyjrzenie się produkcji owoców na Ukrainie, w jednym z większych państw Europy.
Owoce z drzew i jagodowe stanowią jeden z ważniejszych składników produkcji rolniczej Ukrainy. W 2011 r. wyprodukowano w tym kraju łącznie 1,88 mln ton owoców. Obecnie ogólna powierzchnia sadów i jagodników na Ukrainie wynosi 255 tys. ha. Według danych Państwowej Służby Statystyki, 84–85% owoców produkuje się w prywatnych gospodarstwach, ale odnotowywana jest tendencja wzrostu tej produkcji i w pionie przedsiębiorstw. Produkują one już 23% jabłek, których w ubiegłym sezonie (2011 r.) Ukraina wyprodukowała łącznie 1 mln ton na powierzchni 121 tys. ha.
Portret sadownika
Z danych Państwowej Służby Statystyki wynika, że produkcją owoców na Ukrainie zajmuje się około 3 tys. przedsiębiorstw. Większość z nich ma sady o powierzchni mniejszej niż 20 ha. Co do powierzchni uprawy jabłoni (dane „Projektu APK Inform: Warzywa i Owoce”) średnia wielkość sadu tego gatunku wynosi 16 ha w kategorii gospodarstw, gdzie sady ogółem zajmują poniżej 50 ha; średnio 79 ha jabłoni przy łącznej powierzchni sadów 50–100 ha; średnio 327 ha jabłoni w gospodarstwach mających łącznie powyżej 100 ha sadów (tab. 1).
Warunki glebowo-klimatyczne panujące w większości regionów Ukrainy sprzyjają uprawie owoców tradycyjnych gatunków sadowniczych. Liderami tej produkcji są obwody: winnicki, chersoński, czerniowiecki oraz Autonomiczna Republika Krym, gdzie są one optymalne, co pozwala uzyskiwać dobre plony owoców wysokiej jakości.
Struktura produkcji
Jeśli chodzi o strukturę produkcji owoców z drzew i plantacji jagodowych, to 48% przypada na gatunki ziarnkowe, 24% stanowią gatunki pestkowe, 5% jagodowe i 23% winogrona. W strukturze gatunkowej jabłka zajmują 40%, gruszki – 7%, wiśnie – 8%, a śliwki – 6% (rys. 1).
Zakładanie sadów
Na Ukrainie, począwszy od 2001 r., corocznie zakłada się 3,2–3,9 tys. ha sadów. Około połowę tej powierzchni stanowią zwykle gatunki ziarnkowe. Zdecydowaną większość nowych nasadzeń stanowią sady zakładane z wykorzystaniem współczesnych technologii i z perspektywicznych odmian. Warto zauważyć, że mimo zmniejszania się ogólnej powierzchni sadów zbiory owoców nieustannie wzrastają (rys. 2). Jest to związane z zakończeniem eksploatacji starych sadów, założonych jeszcze w czasach ZSRR i wchodzeniem w owocowanie młodych, intensywnych nasadzeń oraz podniesieniem kultury sadowniczej producentów.
Dobór odmian
Obecnie na Ukrainie uprawia się około 40 odmian jabłoni. Jednak w towarowych sadach dominują cztery z nich: ‘Golden Delicious’ i jego sporty, ‘Renet Simirienko’, ‘Jonagold’ i jego sporty oraz ‘Idared’. Liderami są sporty ‘Golden Deliciousa’ i ‘Renet Simirienko’, na które przypada ponad 40% wszystkich jabłek produkowanych w tamtejszych gospodarstwach. Odmiany te stanowią 70% powierzchni sadów jabłoniowych Ukrainy (rys. 3).
[NEW_PAGE]Popyt
Ukraina ma znaczący potencjał wzrostu poziomu popytu na owoce. Obecnie jest on bowiem wyraźnie niższy od naukowych wskaźników zapotrzebowania ludzi na owoce (2 do 4 razy niższy niż notowany w wielu krajach Europy i USA). Na przykład: mieszkaniec Ukrainy spożywa rocznie 10–13 kg jabłek, podczas gdy w Europie wskaźnik ten wynosi od 18 do 27 kg/osobę. Według danych „Projektu APK Inform: Warzywa i Owoce” największym konkurentem jabłek, co do wielkości popytu pozostaje banan. Popyt na owoce tego gatunku w ostatnich latach jednak się obniża i obecnie wynosi 5,5 kg/osobę/ rok. Natomiast cytrusów Ukraińcy spożywają jeszcze mniej niż bananów – w przypadku pomarańczy mandarynek jest to tylko 3–4 kg/osobę/rok. Spożycie arbuzów, gruszek, brzoskwiń i moreli wynosi zaś 2–3 kg/osobę/rok.
Wraz z rozwojem rynków hurtowych i zwiększaniem się udziału sieci supermarketów w handlu głównym kanałem zaopatrzenia ludności w owoce pozostaje sprzedaż hurtowa.
Inwestycje w sektorze
Obecnie produkcja sadownicza na Ukrainie rozwija się dość dynamicznie. Corocznie zakłada się tam około 3 tys. ha nowych, intensywnych sadów. Postępuje też strukturalna przemiana sektora, pierwszoplanowym zadaniem staje się efektywne przechowalnictwo i logistyka.
Roczne inwestycje w zakładanie nowych sadów i jagodników (bez wydatków na nieodzowne maszyny i urządzenia) wynoszą 400–450 mln hrywien. Pielęgnacja sadów i zbiory owoców kosztują rocznie około 3 mld hrywien, a w budowę nowych chłodni inwestuje się rocznie ponad 350 mln hrywien.
Tendencje
Wraz z ulepszaniem technologii produkcji sadowniczej ukraińscy producenci zwracają coraz większą uwagę na rozwój logistyki i obróbki pozbiorczej owoców (ich przechowywanie, sortowanie, opakowania). To niezbędny warunek wykorzystania rosnącego potencjału produkcyjnego owocowego biznesu. Podniesienie poziomu pozbiorczych zabiegów pozwoli rodzimym producentom m.in. zmniejszyć straty w punktach dostaw, zwiększyć konkurencyjność na rynku wewnętrznym i zagranicznym, zrestrukturyzować sprzedaż, uprościć produkcję.
Wśród głównych tendencji rozwojowych rynku owocowego Ukrainy należy wymienić:
- intensyfikację (wzrost produkcji przy zmniejszaniu areałów sadów) i zwiększenie efektywności produkcji owoców;
- wzrost popytu;
- wzrost konkurencji na rynku wewnętrznym, w tym import;
- wzrost roli przedsiębiorstw rolnych i ich wzmacnianie się;
- rozwój handlu hur towego;
- wzrost tempa budowy przechowalni i intensyfikacja obróbki pozbiorczej owoców;
- podniesienie wymagań co do jakości produktów;
- konieczność zorganizowania marketingowych zrzeszeń gospodarstw.
Warto zauważyć, że w nadchodzących latach na Ukrainie będzie wzrastać także produkcja owoców jagodowych. Następuje także rozszerzanie asortymentu gatunkowego tej grupy owoców. Deficyt tych owoców zarówno świeżych, jak i przetworzonych jest wyraźnie odczuwalny. W pierwszym rzędzie dotyczy to truskawki. Według prognoz ekspertów właśnie ten gatunek stanie się liderem na nowo zakładanych plantacjach. Wzrośnie także przetwórstwo tych owoców.
Obecnie sadownictwo ukraińskie znajduje się w fazie odnawiania nasadzeń, wchodzenia w owocowanie nowych upraw, stoi przed koniecznością rozwinięcia technik pozbiorczej obróbki owoców, logistyki i infrastruktury.
Tak więc rozwój biznesu sadowniczego na Ukrainie ma znaczący potencjał dzięki sprzyjającym warunkom przyrodniczym i klimatycznym, możliwościom rozwoju skoncentrowanej produkcji towarowej, dużemu rynkowi wewnętrznemu z perspektywą jego wzrostu oraz rozwojowi eksportu.
Elena Poperecznaja, specjalista ds. rozwoju biznesu
ООО «Фруктовый Проект»*, Winnica, Ukraina
Referat wygłoszony na V Konferencji Odmianowej 21.11.2012 r. w Sandomierzu
