Pierwsze tygodnie wzrostu zawiązków są kluczowe dla późniejszej jakości wewnętrznej i zewnętrznej owoców. W okresie do 6 tygodni po kwitnieniu w owocach intensywnie dzielą się komórki. Te intensywne podziały komórkowe wpływają na szybkie powiększanie się średnicy zawiązka, a co za tym idzie także objętości i powierzchni zewnętrznej zawiązków.
Wspomniane w tytule ordzawienia są efektem uszkodzenia komórek skórki (epidermy) owocu przez wszystkie możliwe oddziaływujące na nią negatywnie czynniki zewnętrzne. Powstają one w wyniku naturalnego procesu tworzenia się tkanki korkowej, powstającej w wyniku wspomnianych uszkodzeń skórki. Tworzenie tkanki korkowej jest procesem naturalnym i jeżeli taki czynnik wystąpi, jest trudny do zapobieżenia. Ordzawienia mogą występować w postaci mniej lub bardziej zagęszczonej siateczki lub plam ciągłych pokrywających owoc w różnym stopniu. Często takie objawy występują tylko w zagłębieniu szypułkowym lub w części przykielichowej jabłka. Niekiedy są tak intensywne, że uniemożliwiają równomierne rozrastanie się owocu, a nawet powodują jego pękanie.
Jabłka różnych odmian w tych samych warunkach ordzawiają się w różnym stopniu, a ich skłonność do tego jest przekazywana przez geny – to one decydują o budowie zewnętrznych warstw owocu a zwłaszcza kutykuli — warstwy wosku zabezpieczającego skórkę przed uszkodzeniem pochodzącymi z zewnątrz. Szczególnie łatwo ordzawiają się jabłka odmian z cienką kutykulą, zbudowaną z jednolitej, mało elastycznej substancji woskowej. Natomiast odmiany o grubej kutikuli, zbudowanej z płytek wosku luźno zachodzących na siebie są mniej podatne na uszkodzenia skórki i co z tym idzie ordzawiania.
Przykładem odmiany łatwo się ordzawiającej jest 'Golden Delicious', intensywnie i często ordzawiają się jabłka odmiany 'Piękna z Boskoop'. Odmiany ordzawiające się rzadziej i w mniejszym stopniu to: 'Elstar', 'Gala', 'Sampion', 'Rubinette', 'Melrose'. U 'Elstara' ordzawienia są zwykle przyszypułkowe, a u 'Gali' występują najczęściej w części przykielichowej. Trzecią grupę stanowią odmiany ordzawiające się głównie z powodu porażenia przez mączniaka jabłoni, na przykład ', 'Idared', 'Cortland', 'Lodel', 'Paulared' lub przez pordzewiacza jabłoniowego – na przykład 'Jonagold‘ ‘Rubin’ i sporty.
Od wielu lat prowadzone są prace hodowlane nad poszukiwaniem nowych odmian i ich sportów odpornych na ordzawianie się, w których to pracach wykorzystywany jest fakt genetycznej skłonności lub braku skłonności do ordzawiania się owoców. Z grupy Deliciousa taki sport to 'Golden Delicious Reinders' — mniej ordzawiający się niż standardowy 'Golden Delicious'.
Pamiętajmy, że nie wszystkie jabłka na tym samym drzewie ordzawiają się w równym stopniu. Najładniejsze owoce, znajdujące się na peryferiach korony, są najbardziej narażone na zmiany pogody i uszkodzenia mrozowe lub gradowe, dlatego ordzawiają się najsilniej. Niejednakowo ordzawiają się także jabłka umieszczone na tym samym krótkopędzie. Owoce z kwiatów centralnych ordzawiają się słabiej niż pozostałe. Związane jest to z lepszym zaopatrzeniem ich w wodę i często bardziej płaskim zagłębieniem szypułkowym ograniczającym gromadzenie się tam wody. Najczęściej ordzawienia powstają we wczesnym stadium wzrostu jabłek, od stadium różowego pąka do 30–40 dni po kwitnieniu. Najbardziej wrażliwe na ordzawianie się są zawiązki w 2-3 tygodniu po kwitnieniu (właśnie teraz).
W przypadku owoców „Konferencji” okres podatności na ordzawienia jest jeszcze dłuższy i sięga do 3 miesięcy po kwitnieniu. W tym czasie owoce szybko powiększają objętość, a warstwa kutikuli jest cienka i łatwo jest zakłócić jej formowanie. Zawiązki ordzawiają się szczególnie łatwo, jeśli temperatura nocą po kwitnieniu jest wysoka (powyżej 17°C – szybkie tempo wzrostu zawiązków) oraz gdy noce obfitują w rosy. Należy unikać w tym okresie stosowania preparatów uszkadzających skórkę oraz mieszania preparatów, nawet jeśli stosowane osobno nie ordzawiają zawiązków.
Często przyczyną ordzawień są zakłócenia w produkcji endogennych giberelin. Jabłka z małą liczbą nasion (a więc produkujące mało giberelin), ordzawiają się łatwiej. Także na drzewach rosnących na skłonach, w warunkach dobrego nasłonecznienia, owoce ordzawiają się słabiej, ponieważ produkują więcej giberelin. Spośród czynników klimatycznych sprzyjających ordzawieniom najważniejszym jest wysoka wilgotność powietrza i deszcze.
Istnieje ścisła zależność między wysoką wilgotnością względną powietrza i liczbą dni z deszczem, a intensywnością ordzawień. Nawet jednorazowy spadek temperatury do 0°C w okresie dużej wrażliwości stwarza warunki do silnego ordzawiania się. Niska temperatura wiosną lub wczesną jesienią powoduje uszkodzenia tkanek przewodzących pod pąkami, pogarszając zaopatrzenie owoców w wodę, co sprzyja ich ordzawianiu się. Uważa się, że duże wahania temperatury mają wyraźny wpływ na częstotliwość i intensywność występowania ordzawień. Gdy po kilku dniach niskiej temperatury przychodzi gwałtowne ocieplenie jabłka i gruszki ordzawiają się intensywnie. Intensywne nasłonecznienie może powodować polimeryzację wosku czyniąc kutykulę wrażliwszą na uszkodzenia. Silnie ordzawiają się jabłka, jeśli po okresie intensywnego nasłonecznienia wystąpią opady deszczu lub mróz lub odwrotnie – po okresie chłodu wyskoczy bardzo ciepła i sucha pogoda.
Owoce eksponowane na zmienne warunki pogody ordzawiają się łatwiej niż te ukryte wewnątrz korony. Na glebach ciężkich, zimnych, o wysokim poziomie wody gruntowej jabłka ordzawiają się szczególnie łatwo. Łatwo ulegają temu defektowi jabłka z drzew nawożonych wysokimi dawkami azotu (powodującego szybki wzrost komórek). Jabłka silnie nawożone azotem tworzą delikatną, łatwo uszkadzającą się skórkę. Ordzawieniom przeciwdziała wysokie nawożenie borem i fosforem oraz potasem. Ordzawieniom zapobiega także nawadnianie sadów w okresie największej wrażliwości owoców na uszkodzenia – susza w okresie do 6 tygodni po kwitnieniu sprzyja ordzawieniom. W okresie podziałów komórkowych wartość siły ssącej gleby powinna wynosić 20-30 Kpa, pomiędzy 6 a 12 tygodniem po kwitnieniu 30–60 Kpa, na 6 tygodni przed zbiorami siła ssąca gleby powinna wynosić tyle ile w okresie podziałów komórkowych.
Aby unikać ordzawień owoców:
• należy unikać sadzenia odmian wrażliwych na ordzawianie się w miejscach wilgotnych i na glebach zbyt zwięzłych;
• odmian łatwo ordzawiających się nie powinno się uprawiać w rejonach
o wilgotnej i chłodnej wiośnie, a także w zagłębieniach terenu;
• przerzedzając zawiązki należy usuwać owoce z kwiatów bocznych, ponieważ łatwiej się ordzawiają niż te z kwiatów centralnych;
• dbać o prawidłowe zaopatrzenie w azot, fosfor, potas i bor;
• dbać o prawidłowe zapylenie i zapłodnienie;
• dbać o prawidłową wilgotność gleby w okresie po kwitnieniu;
• uważać na warunki stosowania środków ochrony roślin i nawozów;
• w okresach sprzyjających ordzawieniom nie stosować wieloskładnikowych mieszanin;
• zwalczać choroby i szkodniki powodujące ordzawienia;
• mądrze stosować gibereliny – najskuteczniej zapobiegają ordzawieniom,
stymulują regularną budowę zewnętrznych warstw owocu i w ten sposób czynią skórkę bardziej elastyczną i odporniejszą na uszkodzenia. Muszą być stosowane zanim zadziała czynnik powodujący uszkodzenie skórki lub tuż po stresie;
• godne przemyślenia jest opryskiwanie 3% kaolinitem – po pełni kwitnienia i 2 razy co 2 tygodnie – szczególnie w warunkach bardzo ciepłej i bardzo słonecznej pogody;
• ordzawienia ogranicza także stosowanie preparatów na bazie wyciągów z glonów np. FoliQ Ascovigor.
Marcin Oleszczak, Kazgod
