Odmiana a rynek
Polska generuje około 3% światowej produkcji jabłek, co powoduje, że jesteśmy postrzegani jako liczący się dostawca tych owoców na międzynarodowe rynki. W naszych sadach jabłoniowych uprawia się około 40 odmian rozpoznawanych przez polskich konsumentów. Według dr. Romualda Ozimka prezesa Związku Sadowników Polskich, nasi sadownicy powinni silniej wpływać na dobór oferowanych im przez szkółkarzy odmian. Często jednak to, co uprawiane jest w sadach, zależy od szkółkarzy. Aby wiedzieć, co uprawiać, należy dokładnie znać swoich klientów. Najważniejszym odbiorcą naszych jabłek jest rynek wschodni, coraz więcej jednak eksportujemy również do krajów UE. Rośnie także rola supermarketów, w których możliwość sprzedaży determinuje cena, a przedstawiciele sieci mają niewielką świadomość tego, na co jest popyt. Powoli zanika sprzedaż na targowiskach, ale i w ich przypadku należałoby określić, jakich odmian owoce cieszą się popytem.
Większość zbieranych w Polsce jabłek nadal zagospodarowywana jest przez przemysł przetwórczy. Jak informował dr Ozimek, jeśli będziemy produkować jabłka odmian o małej kwasowości owoców, możemy spodziewać się spadku atrakcyjności produkowanego u nas koncentratu soku jabłkowego (KSJ). Zakłady nie mogą korzystać z odpadów jabłek deserowych. Należy zapomnieć, że ceny jabłek przemysłowych o wysokich parametrach nie będą spadały poniżej 0,20 zł/kg. Jeśli będziemy mieli w sadach jabłka o wysokiej kwasowości, Polska może stać się producentem KSJ, który będzie uszlachetniaczem jego europejskiego odpowiednika — informował prezes ZSP.
Dr Grzegorz Klimek z ISK zwracał uwagę na to, że wejście odmiany do powszechnej sprzedaży bez jej właściwej promocji trwa bardzo długo, np. 'ampion' pozycję lidera zdobył dopiero po wielu latach. Podobnie było z odmianą gruszy 'Konferencja'. W ciągu ostatnich dwóch lat, według wyników badań dr. Klimka, najwyższe ceny na rynku warszawskim sadownicy uzyskiwali za jabłka odmian 'Golden Delicious Reinders', 'Rubin' (fot. 1) i 'Ligol'. W ostatnich latach droższe od jabłek odmian zimowych były jednak owoce zbierane latem, np. 'Piros' czy 'Geneva Early'.
Fot. 1. Owoce odmiany 'Rubin' to jedne z najdroższych jabłek na krajowym rynku
Coraz więcej sadowników chce uprawiać grusze, mimo dużego ryzyka częstszego uszkadzania pędów przez mróz, a pąków przez przymrozki. Bardzo opłacalne stało się przechowywanie gruszek do kwietnia i maja, kiedy osiągają wysokie ceny.
Na rynku dostępne jest również coraz więcej odmian śliw. W przypadku tego gatunku najopłacalniejszy jest zbyt owoców odmian wczesnych i najpóźniejszych (najlepiej sprzedawanych we wrześniu i październiku — po przechowaniu). Do najdroższych śliwek zaliczają się m.in. 'Cacanska Rana', 'Amers', 'President' (owoce dobrze się przechowują) oraz 'Węgierka Zwykła'.
Jabłonie — odmianowa zmiana „warty”
Jak informowała dr Dorota Kruczyńska z ISK, co kilka lat promuje się i wprowadza na rynek nowe typy jabłek.
W ostatnim czasie dużym powodzeniem cieszą się owoce dwukolorowe oraz te o paskowanym rumieńcu. Dobrym rozwiązaniem jest również wprowadzanie mutantów znanych już odmian, ale o lepszych cechach produkcyjnych niż odmiana wyjściowa i bardziej atrakcyjnych owocach, pożądanych przez rynek.
Do wartych uwagi jabłoni, którymi wciąż interesują się polscy sadownicy, dr Kruczyńska zaliczyła np. czerwone sporty odmiany 'Idared' — 'Najdared' (fot. 2) i 'Idaredest'. Owoce tych mutantów wyróżnia wcześnie się pojawiający intensywny czerwony rumieniec, nie można ich jednak zbyt długo przetrzymywać na drzewie, ponieważ staje się on zbyt ciemny, a owoce sprawiają wrażenie przejrzałych.
Fot. 2. 'Najdared' to czerwony sport odmiany 'Idared'
'Ligol' jest kolejną odmianą, która na stałe zagościła w naszych sadach. Jej mankamentem może być słabe wybarwianie się owoców, czemu uda się zapobiec wprowadzając do uprawy czerwone mutanty tej odmiany — 'Ligol Red Spur', 'Ligol Red' i 'Ligol Spur'. Mają one nie tylko intensywniejszy rumieniec, ale ich drzewa rosną słabiej (fot. 3) niż odmiana wyjściowa. Interesujący może być np. 'Ligol Red Spur', którego drzewa rosną o 30–40% słabiej niż odmiany wyjściowej, owoce dobrze się wybarwiają, co pozwala zbierać je po osiągnięciu optymalnej dojrzałości przechowalniczej.
Fot. 3. Dwuletnie drzewo krótkopędowego mutanta odmiany 'Ligol'
Odmianą, którą w ostatnich latach coraz bardziej interesują się polscy sadownicy (podobna tendencja obserwowana jest w wielu regionach produkcji sadowniczej na świecie), jest 'Fuji'. Według dr Kruczyńskiej, w Polsce możliwa będzie uprawa wcześnie dojrzewających sportów tej odmiany, takich jak Beni Shogun®, Yataka®, 'Auvil Early Fuji' czy 'Rising Sun Fuji'. Prelegentka zwracała również uwagę na to, że w przypadku 'Fuji' wyżej ceni się mutanty o paskowanym lub paskowano-rozmytym rumieńcu od sportów z rozmytym rumieńcem. Wcześnie dojrzewającym sportem o paskowanym rumieńcu jest np. 'Rising Sun Fuji'.
Do najbardziej obiecujących nowych odmian grusz prelegentka zaliczyła zimowe, o owocach nadających się do długiego przechowywania, a do tych o atrakcyjnych owocach z czerwonym zabarwieniem skórki — odmiany 'Dicolor' (fot. 4) i 'Hortensia'. W przypadku tej pierwszej problemem może być słabe dorastanie owoców. Nowe odmiany, których owoce można długo przechowywać, to m.in. 'Nojabrskaja' (promowana ostatnio pod nazwą 'Xenia'), 'Wyżnica' oraz 'Amfora'. Ciekawe są odmiany letnie grusz, których owoce dojrzewają po truskawkach i czereśniach, a jeszcze przed jabłkami, dzięki czemu mogą być interesującym uzupełnieniem oferty owoców. Do takich odmian należą dwie nowe wcześnie dojrzewające grusze 'Alfa' i 'Radana', których owoce mają atrakcyjny wygląd i dobry smak, można je zbierać na początku sierpnia, a w niektórych latach nawet pod koniec lipca.
Fot. 4. Owoce gruszy 'Dicolor'
Podkładki dla grusz
Zakładając sad gruszowy należy pamiętać, że grusze mają większe wymagania klimatyczne i glebowe niż jabłonie.
Mgr Paweł Bielicki z ISK podkreślał, że uprawa grusz na słabo rosnących podkładkach nie jest ekonomicznie uzasadniona na lżejszych glebach. Na słabych glebach w produkcji towarowej tego gatunku powinno się brać pod uwagę tylko silnie rosnące siewki gruszy kaukaskiej — interesujące są trzy wyselekcjonowane jej typy: 'Belia', 'Elia' i 'Doria'.
Z podkładek o małej sile wzrostu warte rozpowszechnienia są 'Pigwa S1' i 'Pigwa MA', które uprawiane w regionach z niewielką okrywą śnieżną wymagają jednak zabezpieczania systemu korzeniowego (ściółkowania) na zimę. Zabieg ten jest szczególnie ważny w pierwszych latach po posadzeniu drzew. Z nowych słabo rosnących podkładek na uwagę zasługują amerykańskie z serii OHxF i niemiecka 'Pyrodwarf'. W doświadczeniach prowadzonych w ISK z wspomnianej serii wyróżniały się 'OHxF 51' i 'OHxF 333', które są odporne na zarazę ogniową, chorobę powodującą zamieranie grusz, oraz są wytrzymałe na niską temperaturę. Drzewa uszlachetniane na podkładce 'Pyrodwarf' rosły silniej niż na 'Pigwie MC', ale słabiej niż na 'Pigwie MA'. 'Pyrodwarf' jest również wytrzymała na mróz. Wykazano też, że lepiej plonują drzewa na tej podkładce otrzymanej metodą kultur tkankowych (in vitro) niż rozmnażanej przez sadzonki.
Śliwy
W ostatnich latach największą opłacalność uprawy tego gatunku umożliwiały odmiany dojrzewające przed głównym „wysypem” owoców, tzn. w połowie sierpnia, lub późne, których owoce można było przechowywać.
Według dr Elżbiety Rozpary z ISK, z wczesnych odmian na rynku przyjęły się już 'Herman' i 'aanska Rana'.
W najbliższej przyszłości będą jednak z nimi konkurowały wchodzące do produkcji: 'Diana', 'Katinka' i 'Kalipso'.
Dojrzewające w sierpniu śliwki to przede wszystkim 'Cacanska Lepotica' i 'Węgierka Dąbrowicka'. W najbliższym czasie powinny zostać uzupełnione o takie odmiany, jak 'Silva' (atrakcyjne owoce z miąższem w typie renklody), 'Jubileum' (ma ciemnoróżowe owoce, poszukiwane np. w Skandynawii) oraz 'Gabowska' (podobna do 'Węgierki Dąbrowickiej', ale tolerancyjna wobec szarki).
Z odmian dojrzewających pod koniec sierpnia warto pamiętać o wielkoowocowej odmianie 'aanska Najbolia', interesująca, o tym samym okresie dojrzewania, jest 'Hanita' (owoce są smaczne i przypominają 'Węgierkę Włoską').
Z dojrzewających we wrześniu śliw uwagę zwraca 'Amers' (wypiera z produkcji odmianę 'Stanley'), a także trzy klony węgierki — 'Promis', 'Nectavit' i 'Tolar'.
Do wielkoowocowych odmian śliw o późnej porze dojrzewania należą 'President' i 'Vision' (ma smaczne owoce o masie ok. 70 g, drzewa są wytrzymałe na mróz i choroby, na siewkach rosną bardzo silnie, ale na siewce 'Węgierki Wangenheima' słabiej o 50%). Do interesujących odmian dojrzewających najpóźniej zaliczone są 'Presenta' (owoce w typie dużej, wydłużonej węgierki, dojrzewają w październiku, dobrze znoszą transport, dojrzałe są smaczne, a miąższ łatwo oddziela się od pestki) oraz 'Bluebell' (ma owoce o masie 70–80 g, drzewa na siewce 'Węgierki Wangenheima' wcześnie wchodzą w owocowanie i plonują obficie).
O jabłkach w Niemczech
Franz Ruess z naukowo-doświadczalnego zakładu dla wina i sadownictwa (LVWO) w Weinsberg przedstawił najważniejsze informacje na temat rynku jabłek u naszych zachodnich sąsiadów oraz bieżące tendencje dotyczące sadzonych tam odmian. Do podstawowych handlowych parametrów nowych odmian zalicza się cechy owoców — przydatność przechowalniczą i odporność na transport, muszą również długo zachowywać świeżość w obrocie (tzw. shelf life), optymalna średnica jabłek to 70–85 mm, a barwa skórki — czerwono-żółta.
W Niemczech z uprawianych obecnie wczesnych odmian jabłoni najlepiej oceniane są jabłka 'Delbarestivale' ('Delcorf'). Dobre są również notowania czerwonego sportu tej odmiany — 'Ambassy'. Równocześnie jabłka wszystkich wcześniej dojrzewających odmian powinny być sprzedane przed odmianą 'Delbarestivale', która dojrzewa tam 3 tygodnie po odmianie 'Piros'.
Nadal największy udział w produkcji owoców ma 'Elstar' (do nasadzeń wybierane są jego czerwone sporty). Odmiana ta bardzo silnie rośnie, dlatego stosuje się różne zabiegi ograniczające wzrost drzew, czasem — aby poprawić plenność — wykorzystuje się wstawki. Aby zachować wysokie parametry przechowalnicze owoców, w chłodniach używa się preparatu SmartFresh (1-MCP). W ostatnich latach na znaczeniu zyskała 'Gala' — sadzi się najczęściej jej mutant o nazwie 'Gala Galaxy'. 'Jonagold' i jego sporty, mające do niedawna podobną pozycję na rynku, jak 'Elsar', tracą powoli na znaczeniu i tych jabłek produkuje się coraz mniej, podobnie jak odmian 'Koksa Pomarańczowa' i 'Gloster'. Produkcja jabłek odmiany 'Gloden Delicious' utrzymuje się na stałym poziomie.
Za rozwojową uważa się odmianę 'Pinova', której owoce odpowiadają wymaganiom rynku — mają wystarczającą jędrność, ładny wygląd i dobrze się przechowują, konieczne jest jednak intensywne przerzedzanie zawiązków, zauważono również, że owoce na suchych stanowiskach lepiej się wybarwiają niż na podmokłych. Drzewa tej odmiany słabo rosną.
Coraz ważniejszą odmianą staje się 'Braeburn', której jabłka uważne są za smaczne, mają wysoką jędrność, dobrze i długo się przechowują. Odmiana ta jest bardzo plenna. Standardem staje się jej czerwony mutant o nazwie Hillwell®, którego owoce bardzo dobrze się wybarwiają.
W sadach, w których drzewa rosną pod sieciami antygradowymi, sadzi się mutant — Mariri Red® (fot. 5).
Fot. 5. Tak wyglądały w ubiegłym roku drzewa jabłoni odmiany Mariri Red®
przed zbiorem owoców w rejonie Wrocławia
Na popularności zyskuje także odmiana 'Fuji', w której przypadku sadzi się sporty 'Rubin Fuji' czy Kiku®8, 'Raku Raku' i Beni Shogun® (dojrzewa 3 tygodnie wcześniej niż odmiana standardowa). Wadą odmiany 'Fuji' może być przemienność owocowania drzew na podkładce 'M.9', bardzo dobrze owocuje natomiast na podkładce 'P 22'. Owoce lepszej jakości, z ładniejszym rumieńcem, zbiera się jednak z drzew uszlachetnianych na podkładce 'J-OH-A'.
Coraz więcej zakłada się ekologicznych sadów jabłoniowych, do których polecane jest kilka odmian. 'Collina' — odporna na parcha jabłoni, dojrzewa 3 dni po odmianie 'Piros', ma jednak ładniejsze od niej owoce. Kolejna to 'Santana', która jest również odporna na parcha jabłoni, a jej zaletą są wyrównane owoce (fot. 6). Najważniejszą odmianą w ekologicznych sadach jest dobrze znany naszym sadownikom 'Topaz'. 'Ariwa' jest odporna na parcha jabłoni i mączniaka jabłoni, a jej owoce smakowo porównywalne są z 'Galą'. 'Mars' jest bardzo plenny, ma całkowicie czerwone owoce, smakowo podobne do 'Idareda', z widocznymi dużymi przetchlinkami.
Fot. 6. Jedną z nowych odmian odpornych na parcha jabłoni, promowaną
w Niemczech jest 'Santana'
W sadach gruszowych dominują 'Lukasówka', 'Konferencja' i 'Bonkreta Williamsa'. Z nowych poleca się m.in. odmiany 'Blancila', 'Roho', 'Condo', 'Concorde' (jest tolerancyjna wobec parcha gruszy) oraz 'Uta' (owoce całkowicie ordzawione, jedna z najplenniejszych odmian — plonuje lepiej od 'Lukasówki').
