Morele o największej wytrzymałości na mróz

Morela ma duże wymagania cieplne, dlatego też w Polsce występujące co kilka lat mroźne zimy powodują uszkodzenia lub przemarzanie pąków kwiatowych, a nawet całych drzew tego gatunku. W literaturze można znaleźć informacje, że pąki kwiatowe moreli przemarzają w zimie, w zależności od odmiany, w temperaturze od–16°C do –21°C, a pąki liściowe i pędy przy spadku temperatury od –20°C do–28°C. Regeneracja uszkodzeń mrozowych u moreli przebiega dużo trudniej niż u brzoskwini. Przemarznięte gałęzie wskutek porażenia przez grzyby i bakterie często latem gwałtownie więdną i zasychają. Chociaż na podstawie wyników badań laboratoryjnych przeprowadzonych w Kanadzie wydawałoby się, że morele trudno jest zaliczyć do mało wytrzymałych na mróz. U zahartowanych drzew niektórych odmian, np. ‘Manchu’, pąki kwiatowe dobrze zniosły mrożenia w temperaturze –29°C, a pędy do –38°C. 

 

Nie oznacza to wcale, że drzewa te posadzone w warunkach naszego klimatu będą dobrze rosnąć i owocować. Bezwzględna wytrzymałość na mróz to jedno zagadnienie, a zimotrwałość to zupełnie oddzielna kwestia. 

 

Nie wszystkie odmiany wytrzymałe na niską temperaturę są zimotrwałe, tzn. dobrze znoszą „huśtawkę” pogodową zimą (czyli okresowe ocieplenia i następujące po nich gwałtowne spadki temperatury). W takich warunkach do poważnych uszkodzeń pąków i pędów dochodzi w temperaturze dużo wyższej od wartości uznawanych za krytyczne. 

 

Podczas oceny odmian moreli zgromadzonych w kolekcji Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach kryterium zimotrwałości jest jednym z najważniejszych. Przeprowadzone w latach2006–2012 w SD w Dąbrowicach obserwacje pozwoliły wyłonić te z nich, które są najlepiej przystosowane do klimatu Polski. Warto zaznaczyć, że drzewa tylko około 50 genotypów, spośród ponad 120 zgromadzonych, przetrwały surowe zimy, jakie wystąpiły w tym okresie.

 

Odmiana czeska, której drzewo rośnie początkowo silnie, a po wejściu w pełnię owocowania średnio silnie, tworzy szeroką, kulistą, niezagęszczającą się koronę. Jest dostatecznie wytrzymała na niską temperaturę, a pąki kwiatowe na wiosenne przymrozki. Owoce są średniej wielkości do dużych (45–78 g), owalne, symetryczne. Skórka żółtopomarańczowa, z czerwonym, rozmytym i plamistym rumieńcem pokrywającym 25–50% powierzchni owocu (fot. 2). Miąższ pomarańczowy, średnio zwięzły, słodki, bardzo smaczny. Pestka średniej wielkości (2,5 g),dobrze odchodzi od miąższu. Nasiona są gorzkie. Owoce dojrzewają zwykle w pierwszej dekadzie sierpnia, 15–20 dni po ‘Early Orange’. Odmiana samopłodna, ale średnio plenna. Owoce deserowe i na przetwory.

 

'Darina'

‘Dobrzyńska’

Odmiana polska wyselekcjonowana przez Jana Kołaczyńskiego z Krojczyna. Drzewo charakteryzuje się silnym wzrostem, tworzy rozłożystą, średnio rozgałęziającą się koronę. Zarówno drzewo, jak i pąki kwiatowe są wyjątkowo wytrzymałe na niską temperaturę zimą, a kwiaty na wiosenne przymrozki. Owoc jest duży (60–70 g),jajowaty, prawie symetryczny, o zaokrąglonym wierzchołku. Skórka żółtozielona, gładka, z czerwonym rumieńcem pokrywającym około 30%powierzchni owocu (fot. 3). Miąższ pomarańczowy, średnio zwięzły, aromatyczny, niezbyt słodki, soczysty, nieco ciemniejący wokół pestki, smaczny. Pestka średniej wielkości (stanowi około 6,5% masy owocu), eliptyczna, dobrze odchodzi od miąższu. Nasiona słodkie jak migdały. Owoce dojrzewają nierównomiernie. Dojrzałość zbiorczą osiągają na początku drugiej dekady lipca, ale na drzewie mogą pozostawać znacznie dłużej, gdyż długo zachowują jędrność i nie opadają przedwcześnie. Ze względu na dużą wytrzymałość drzew na niską temperaturę, wysokiej jakości owoce oraz małą podatność na choroby kory i drewna, odmian ta jest przydatna do zakładania sadów towarowych w warunkach klimatycznych Polski.

 

Odmiana kanadyjska. Drzewo rośnie bardzo silnie, tworzy charakterystyczną, wzniesioną koronę, średnio silnie rozgałęzioną. Owoce są średniej wielkości(45–60 g) u drzew umiarkowanie obficie owocujących lub małe (25–35 g), jeśli zawiązanie jest nadmierne. Owoce są kształtu eliptycznego, lekko asymetryczne z wyraźną bruzdą(fot. 4). Skórka gładka, błyszcząca, ciemnopomarańczowa z czerwonym rumieńcem karminowo kropkowanym. Miąższ pomarańczowy, zwięzły, średnio soczysty, dobrze oddzielający się od pestki. Nasiona gorzkie. Owoce najczęściej dojrzewają w drugiej połowie lipca.

 

'Harostar'

‘Kijewskij Krasen’

Drzewo wytrzymałe na mróz, rośnie dość silnie, tworzy luźną koronę z dużą liczbą krótkopędów, część z nich z cierniami. Kwitnie późno, dlatego jest mniej narażone na wiosenne przymrozki. Owoce duże (55–70 g), o sercowatym kształcie, z wyraźną bruzdą dzielącą owoc prawie symetrycznie. W latach o słabym owocowaniu pojedyncze owoce mogą dorastać do 100 g. Nie mają tendencji do przedwczesnego opadania. Skórka zielonkawożółta, lekko omszona, z intensywnym, pomarańczowoczerwonym, nakrapianym rumieńcem(fot. 5). Miąższ zwarty, pomarańczowy, mało soczysty, o przewadze kwasów nad cukrami, dlatego jest średnio smaczny. Pestka duża, łatwo oddziela się od miąższu. Odmiana przydatna do uprawy towarowej, o jędrnych, dobrze znoszących transport owocach, dojrzewających w pierwszej połowie sierpnia.

 

'Kijewski Krasen'

Odmiana wyselekcjonowana w Polsce przez J. Kołaczyńskiego. Drzewo rośnie średnio silnie, tworzy rozłożystą, średnio rozgałęzioną koronę. Zarówno drzewo, jak i pąki są wytrzymałe na niską temperaturę zimą, a kwiaty na wiosenne przymrozki. Owoc średniej wielkości (34–38 g), eliptyczny, prawie symetryczny, o płaskim wierzchołku(fot. 6). Skórka jasnopomarańczowa, gładka, z czerwonym rumieńcem pokrywającym około 30% powierzchni owocu. Miąższ pomarańczowy, średniozwięzły, lekko aromatyczny, słodki, soczysty, nieco włóknisty, smaczny. Pestka średniej wielkości (stanowi około6,3% masy owocu), eliptyczna, dobrze odchodzi od miąższu. Nasiona gorzkie. Owoce dojrzewają w pierwszej dekadzie lipca, w tym samym okresie co odmiany ‘Early Orange’. Po osiągnięciu pełnej dojrzałości szybko miękną i osypują się, co może ograniczać jej przydatność do sadów towarowych. Odmiana deserowa i przetwórcza, o wysokiej plenności i wytrzymałości na niską temperaturę.

 

Drzewo wytrzymałe na mróz, mało podatne na choroby kory i drewna, rośnie silnie, tworzy dość zwartą, zagęszczającą się koronę. Owoce o przeciętnej masie 55 g, ale u intensywnie owocujących drzew mogą być znacznie mniejsze, kuliste. Skórka zielonożółta, z jasnopomarańczowym rumieńcem na niewielkiej powierzchni, lekko chropowata, z wyraźną, lecz niezbyt głęboką bruzdą (fot. 7). Na rumieńcu nieliczne ciemniejsze, brązowe kropki. Miąższ jasnopomarańczowy, miękki, soczysty, słodki, smaczny. Pestka duża, dobrze oddziela się od miąższu. Owoce mają tendencję do opadania przed osiągnięciem pełnej dojrzałości, która przypada zwykle na trzecią dekadę lipca. Odmiana deserowa, nadająca się bardziej do uprawy w ogrodach przydomowych niż w sadach towarowych.

 

Spośród zgromadzonych w kolekcji odmian ta wyróżnia się wielkością owoców. Przeciętnie dorastają do 80 g, ale masa pojedynczych okazów może wynosić nawet 140 g. Owoce mają małą pestkę, jej udział w całym owocu nie przekracza 6%. Drzewo rośnie średnio silnie i tworzy rozłożystą koronę. Za wielkością owoców „nie nadąża” jednak plenność drzew. Owoce są zielonożółte z pomarańczowym, kropkowanym rumieńcem i bardzo krótką szypułką (owoce siedzące). Wyraźna bruzda dzieli owoc na 2 niesymetryczne części (fot. 8).Miąższ żółtopomarańczowy, słodko–kwaśny, słabo odchodzi od pestki. Owoce są podatne na gnicie i mogą przedwcześnie opadać. Zbiera się je na początku drugiej dekady lipca. Odmiana byłaby cenna do nasadzeń towarowych, gdyby jej owoce były smaczniejsze, a drzewa bardziej plenne.

 

'Pietropawłowskij'

 ‘Poleskij Krupnopłodnyj’

Drzewo rośnie silnie, a korona ma pokrój wzniesiono-rozłożysty i jest dość silnie rozgałęziona. Owocuje zarówno na krótko-, jak i długopędach. Owoce, w zależności od plenności drzew, średnie (30–45 g) do dużych (55–65 g), lekko niesymetryczne z wyraźnym szwem. Skórka zielonożółta, a w pełnej dojrzałości jasnopomarańczowa, nieznacznie chropowata, delikatnie omszona (fot. 9). Połowę powierzchni pokrywa pomarańczowoczerwony, nakrapiany rumieniec. Miąższ pomarańczowy, lekko ziarnisty, zwięzły, średnio smaczny. Pestka dość duża (3,4 g), okrągła, nie przylega do miąższu. Nasiona gorzkie. Owoce dojrzewają w trzeciej dekadzie lipca.

'Poleskij Krupnopłodnyj'

‘Veharda’

Odmiana ze Słowacji. Drzewo rośnie średnio silnie i ma rozłożystą koronę. Jest wytrzymałe na mróz. Owoce są średniej wielkości (45 g), kuliste, z wyraźną, ale niezbyt głęboką bruzdą(fot. 10). Skórka, gładka, żółtopomarańczowa, z czerwonym, kropkowanym rumieńcem. Miąższ pomarańczowy, bardzo soczysty, aromatyczny, lekko kwaśny, średnio smaczny, niecałkowicie odchodzący od pestki. Owoce dojrzewają w drugiej dekadzie lipca, dojrzałe łatwo osypują się z drzew.

'Veharda'

tekst i zdjęcia: dr Mirosław Sitarek, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach