Zakładanie sadu
Grusza ma duże wymagania w stosunku do stanowiska — tylko odpowiednie miejsce uprawy zagwarantuje regularne i obfite plonowanie. Pod sady gruszowe najodpowiedniejsze są tereny osłonięte, bezwietrzne, lekko wzniesione, o wystawie południowo-zachodniej. Uprawie grusz sprzyjają gleby głębokie, żyzne, przepuszczalne i ciepłe.
W żadnym przypadku nie należy wybierać miejsc leżących w obniżeniu terenu, zagrożonych tworzeniem się zastoisk mrozowych ani terenów podmokłych.
Jako gatunek ciepłolubny grusza najlepiej rośnie i owocuje w latach ciepłych oraz dostatecznie wilgotnych. Chłody w czasie kwitnienia drzew bądź tuż po nim osłabiają zawiązywanie owoców, a przymrozki niszczą kwiaty. W konsekwencji, drzewa plonują słabo lub w ogóle nie owocują. Słaby wzrost grusz i niskie plonowanie mogą być wywołane również niedoborem wody, zwłaszcza w pierwszych latach po założeniu sadu. Susza często prowadzi wręcz do zamierania młodych drzewek. Należy przy tym pamiętać, że równie niekorzystny, jak niedostatek wody, jest jej nadmiar w glebie.
Jak owocują grusze?
Gruszki najlepszej jakości zawiązują się na krótkopędach, gdyż tam są liczne i najlepiej wykształcone pąki kwiatowe. Silne pąki kwiatowe znajdują się także na drobnych gałązkach owoconośnych oraz na dwuletnich przyrostach. Dużo krótkopędów owoconośnych można znaleźć na starszych pędach. Przy zrównoważonym nawożeniu i optymalnym dostępie światła przeważają na krótkopędach pąki generatywne. Natomiast w warunkach stresowych, gdy wzrost drzewa jest osłabiony, a także przy nadmiernym nawożeniu czy zbytnim nawadnianiu, pąki w większości pozostają liściowe. Na takich pędach nie należy spodziewać się zbyt wielu owoców. W koronie gruszy można znaleźć także silne pędy wegetatywne, na których będą występować tylko pąki liściowe. Pędy te, tak zwane wilki, należy usuwać. Grusza tworzy także wiele krótkich gałązek, zwanych prątkami. Przy swobodnym dostępie światła prątki zakończone są pąkiem generatywnym i tym samym są bardzo potrzebne. Przy braku światła, co najczęściej zdarza się we wnętrzu korony, prątki zakończone są pąkami liściowymi, przez co są mniej cenne dla producenta.
Odmiany gruszy, podobnie jak odmiany jabłoni, różnią się miejscem zawiązywania większości pąków generatywnych. Typ owocowania grusz związany jest w znacznym stopniu z siłą wzrostu drzew i pokrojem (kształtem) korony. Pokrój korony może być zmieniony przez podkładkę oraz przez formowanie w pierwszych latach życia drzewa. Ogólnie odmiany, które charakteryzują się mocnym wzrostem pędów, wyrastających pod ostrymi kątami (np. 'Delbias' — fot. 1), tworzą korony o pokroju wzniesionym. Formowanie i późniejsze prowadzenie drzew u tego typu odmian nie jest łatwe.
Fot. 1. Pędy odmiany 'Delbias' wyrastają pod ostrymi kątami i są przy tym bardzo mocne
Drugą grupę stanowią odmiany o bardziej zrównoważonym, „spokojniejszym” wzroście, które formują korony o pokroju bardziej rozłożystym. Taki typ wzrostu reprezentuje 'Bera Bosca' (fot. 2).
Formowanie drzew z tej grupy (inne to na przykład 'Amfora', 'Bojniczanka' czy 'Hnidzik') nie sprawia większych kłopotów. Późniejsze utrzymanie korony w odpowiednim kształcie również jest łatwe.
Fot. 2. Drzewo odmiany 'Bera Bosca', z pędami nie tak silnymi
i wyrastającymi pod szerszymi kątami, jest łatwiejsze do prowadzenia
Znajomość typu owocowania i wzrostu uprawnych odmian gruszy jest ważna, gdyż należy do niej dostosować sposób cięcia drzew. Podstawowym kryterium decydującym o sposobie cięcia drzew owocowych jest jednak ich wiek. Inaczej trzeba ciąć drzewa młode, a inaczej drzewa dojrzałe, inny jest też cel takiego cięcia.
W pierwszych latach po posadzeniu
Cięcie grusz będących w początkowym okresie wzrostu ma na celu prawidłowe ukształtowanie korony. Jest to cięcie formujące, które w przypadku tego gatunku powinno być wspomagane zabiegami dodatkowymi, jak odginanie pędów.
W produkcji gruszek jakość sadzonego materiału roślinnego ma ogromne znaczenie. W systemie uprawy tradycyjnej, z małą liczbą drzew na hektarze, wykorzystuje się jednoroczne okulanty produkowane metodami tradycyjnymi.
W Polsce w handlu znajdują się głównie takie okulanty. Trudno natomiast kupić drzewka dwuletnie z jednoroczną, dobrze rozgałęzioną koroną.
Silny wzrost drzewek i ich pędów w pierwszym sezonie po posadzeniu powoduje, że formowanie koron jest łatwiejsze i trwa krócej, wcześniej też uzyskuje się pierwsze owoce. Grusze źle znoszą przesadzanie, dlatego okulanty po wykopaniu ze szkółki powinny być posadzone na polu odpowiednio przygotowanym.
Cięcie w tym okresie powinno łagodzić szkodliwy wpływ przesadzania. Ważne jest także, aby zaraz po posadzeniu przywiązać drzewka do podpór, zwłaszcza w miejscach, w których wieją silne wiatry.
Dla wyprowadzenia przewodnikowej, stożkowej korony grusz nierozgałęzione okulanty po posadzeniu na miejsce stałe należy przyciąć na wysokości 100–110 cm od miejsca szczepienia. Zabieg ten ma zmusić drzewo do utworzenia silnych pędów bocznych na wysokości 60–70 cm od powierzchni gleby. Drzewka nieprzekraczające wysokości 110 cm pozostawia się nieprzycięte. Słabe odgałęzienia boczne należy usunąć. Pozostawia się tylko silne pędy, które u jednorocznych okulantów są, niestety, rzadkością. Trzeba usunąć także odgałęzienia boczne wyrastające z pnia do wysokości 60–70 cm od powierzchni gleby. Pod koniec roku na drzewku powinno znajdować się od 3 do 6 odgałęzień wyrastających z przewodnika pod możliwie szerokimi kątami (fot. 3).
Fot. 3. Grusza z prawidłowo wyprowadzoną koroną po pierwszym roku wzrostu w sadzie
Cięcie w drugim roku ma za zadanie regulować liczbę i poprawić kondycję pędów. Wiosną zbyt słabe odgałęzienia boczne pierwszego okółka należy skrócić. Pędy silne, rosnące pod zbyt ostrym kątem, powinny zostać odgięte. Trzeba przy tym pamiętać, że pędy za silnie odgięte (pod kątem większym niż 70°) mogą zawiązywać w przyszłości zbyt mało kwiatów. „Na gładko” należy wycinać pędy wyrastające z pnia poniżej pierwszego okółka. Czasem wyżej na przewodniku wyrastają z jednego pąka dwa pędy, wtedy jeden z nich również trzeba wyciąć „na gładko”. W pierwszym okółku odgałęzień nie powinno być więcej niż 6 pędów, a najlepiej 4. Przewodnik należy skrócić 40–50 cm nad najwyższym odgałęzieniem bocznym, dla wyprowadzenia drugiego piętra. Latem trzeba usuwać nadmiar młodych ulistnionych pędów. Można oczekiwać, że pędy takie będą pojawiały się u podstawy głównych odgałęzień bocznych. W przyszłości mogłyby one zbytnio zagęścić koronę drzewa, burząc równowagę jej rozwoju, dlatego trzeba je usunąć. Najłatwiej jest to robić przez wyrwanie, gdy osiągną one długość 10–15 cm.
Konsekwentne postępowanie w pierwszych latach życia drzewa pozwala na uformowanie korony, która w przyszłości nie będzie wymagała wielu starań. Kształtna korona, z 3–6 konarami bocznymi i silnym pionowym przewodnikiem, wymaga niewielkiego cięcia regulującego. W uprawie standardowej grusze szczepione na siewkach osiągają większe rozmiary. Korony tych drzew mają co najmniej dwa piętra konarów bocznych (fot. 4). W takim przypadku cięcie powinno nie tylko regulować liczbę pędów, w tym zwłaszcza pędów zagęszczających wewnętrzne partie drzewa, ale ograniczać też zasięg górnego piętra. Górne piętro korony, niezależnie od jej typu, powinno być mniejsze niż dolne (fot. 5).
Fot. 4. Dwupiętrowa korona gruszy szczepionej na podkładce silnie rosnącej —
góra korony jest mocno rozbudowana
Fot. 5. Grusza po cięciu — górne piętro zostało wyraźnie zmniejszone
w stosunku do piętra dolnego
Na fotografii 6 zilustrowano skutek nieprawidłowego prowadzenia drzewa w początkowym okresie jego wzrostu. Korona jest zbyt zagęszczona i wadliwie zbudowana. Pierwszym zadaniem w tym przypadku jest przywrócenie, w miarę możliwości, regularnego kształtu korony i jej prześwietlenie poprzez usunięcie nadmiaru pędów (fot. 7).
Fot. 6. Korona tego drzewka jest zbyt zagęszczona i nieprawidłowo zbudowana
Fot. 7. To samo drzewko po cięciu — usunięto nadmiar pędów
Skłonność do pionowego wzrostu pędów jest dużym utrudnieniem w prawidłowym formowaniu koron grusz.
U odmian wybitnie do tego usposobionych, jak 'Abbe Fetel', bardzo pomocne są agrotechniczne zabiegi wspomagające, chociażby odginanie pędów. Jeżeli pędy w pierwszym okółku odgałęzień bocznych zostaną odgięte w stosownym czasie, to nawet gdy w ciągu sezonu pojawi się wiele innych pędów, korekta kształtu nie będzie trudna (fot. 8 a i b).
Fot. 8. Pędy pierwszego okółka u odmiany 'Abbe Fetel' odgięto w poprzednim sezonie (a – z lewej); po wycięciu zbędnych pędów korona przyjmuje regularny kształt (b – z prawej)w latach późniejszych
Cięcie grusz w pełni owocowania ma na celu utrzymanie założonego rozmiaru drzewa, ułatwienie wykonywania ochrony przed chorobami i szkodnikami, poprawienie słabnącego z wiekiem wigoru rośliny oraz jakości owoców. W tym okresie szczególnie ważne jest dostosowanie sposobu cięcia do typu wzrostu i owocowania danej odmiany.
Większość grusz uprawianych w Polsce należy do grupy odmian owocujących na krótkopędach, na starszych pędach. Odmianami takimi są 'Faworytka' czy 'Bera Bosca'. Nawet młode, 3- czy 4-letnie drzewa tych odmian zawiązują ponad 70% owoców na krótkopędach. Dla drzew starszych, 6- lub 8-letnich, wskaźnik ten jest jeszcze wyższy i przekracza 90%. Cięcie tych grusz będących w okresie pełni owocowania jest łatwe i stosunkowo szybko można je wykonać. Polega ono na usuwaniu ewentualnego nadmiaru przyrostów jednorocznych bądź gałęzi starszych, które nie zawiązały pąków kwiatowych. Na krótkopędach owocują także odmiany: 'Konferencja', 'Bera Hardego', 'Bera Anjou', 'Tryumf Packhama' czy 'Dobra Ludwika'. W ich przypadku najbardziej produktywne są jednak krótkopędy na młodszych — 2–3-letnich — pędach. Z wymienionych odmian najczęściej spotykana w naszych sadach jest 'Konferencja' która większość owoców zawiązuje na krótkopędach „młodych”, ale nie przestaje owocować również na pędach starszych. Tym samym typ gałęzi (wiek) przestaje mieć istotne znaczenie, gdyż produktywne są zarówno gałęzie 2- lub 3-letnie, jak i 4- czy 5-letnie. Zaniechanie cięcia nie byłoby jednak dobre, ponieważ drzewo może zacząć przemiennie owocować, a poza tym jakość owoców na starszych gałęziach się obniża. Aby tych niekorzystnych zmian uniknąć, starsze drzewa 'Konferencji' i pozostałych odmian z tej grupy należy ciąć regularnie, co roku. W trakcie zabiegu wycina się około 1/3 pędów, zwracając szczególną uwagę na odmłodzenie gałęzi. Obfite i regularne owocowanie zapewni cięcie, po którym na drzewie znajduje się do 20% pąków kwiatowych na pędach jednorocznych, 25–30% na pędach dwuletnich, tyle samo na pędach trzyletnich oraz 20–25% na pędach czteroletnich.
Innego traktowania wymagają drzewa odmiany 'Komisówka'. W pierwszych latach życia grusza ta większość owoców zawiązuje w pozycji szczytowej, na prątkach. Później zaczyna owocować na krótkopędach, ale na młodych, dwuletnich pędach. Gałęzie starsze nie są produktywne. Głównym sposobem cięcia, które można w jej przypadku polecać, jest skracanie (odmładzanie) gałęzi nieco starszych, 3- lub 4-letnich — im mocniejsze cięcie, tym lepsze zawiązywanie owoców. Wynika to z faktu, że u tej odmiany jakość pąków generatywnych zależy od intensywności cięcia, im jest ono silniejsze, tym lepiej są wykształcone i odżywione pąki kwiatowe. Wycinanie starszych gałęzi wzmaga tworzenie nowych pędów. Pod wpływem asymilatów dostarczanych przez liście z młodych, silnych pędów pąki rozwijają się jako generatywne. Tym samym utrzymuje się wysoka plenność 'Komisówki' i dobra jakość owoców. Przy obfitym zawiązaniu owoców konieczne może być ich przerzedzanie. Silny wzrost pędów u tej odmiany jest konieczny dla utrzymania obfitego owocowania. Gałęzie o słabszym wigorze słabiej zawiązują owoce. Dlatego nie należy dopuścić, aby w koronie drzewa gałęzie zwisały, gdyż znacznie osłabia to ich wigor, a tym samym plenność i produktywność.
Stosunkowo najmniej jest odmian gruszy owocujących na najmłodszych pędach, w pozycji wierzchołkowej. Reprezentantem tej grupy jest 'Williams'.
W pierwszych latach życia drzewa prawie wszystkie owoce tej odmiany powstają z pąków szczytowych na krótkich pędach jednorocznych, również w wieku dojrzałym ponad 60% owoców formowane jest w tym miejscu. Tym samym owocowanie zlokalizowane jest na obrzeżu korony. 'Williams' wymaga wybitnie selektywnego cięcia. W trakcie zabiegu należy zwracać szczególną uwagę na to, aby pozostawić w koronie drzewa odpowiednią liczbę pędów owocujących (jednorocznych). Na drzewach dojrzałych, na których w naturalny sposób zmniejsza się liczba pędów najbardziej produktywnych, szczególnego znaczenia nabiera zabieg przerzedzania zawiązków dla uzyskania właściwej wielkości owoców. Mutant tej odmiany, 'Red Williams' wykazuje większą skłonność do owocowania na krótkopędach, słabiej też rośnie.
