Jeszcze przed kilku laty ‘Gala’ miała bardzo dobrą pozycję rynkową w Europie Zachodniej z powodu importu wysokiej jakości owoców z południowej półkuli, przede wszystkim z Nowej Zelandii. Każdego roku, począwszy od lutego pojawiają się jednak dostawy drobnych i tanich jabłek ‘Gali’ z Ameryki Południowej. Ten fakt negatywnie zaważył na wizerunku owoców tej odmiany w oczach konsumentów. Niemniej jednak ‘Gala’ wciąż zajmuje drugie, po odmianie ‘Golden Delicious’, miejsce w produkcji oraz w nowych nasadzeniach w strategicznych rejonach sadowniczych Europy, np. w Południowym Tyrolu.
Nasze doświadczenia potwierdzają, że ‘Gala’ powinna być sadzona w ciepłym klimacie oraz, że jak żadna inna odmiana, dla uzyskania dużych i aromatycznych jabłek, ‘Gala’ wymaga dobrego zaopatrzenia w wodę, zarówno z nawadniania kroplowego, jak i ze zraszaczy nadkoronowych. Sukces w uprawie tej odmiany zależy także od wyboru właściwego sporta. Sadownicy mają ich obecnie wiele do dyspozycji. Poniższy artykuł przybliża właściwości niektórych z nich. Wybierać należy jednak bardzo racjonalnie ze względu na trudną do policzenia liczbę sportów dostępnych w szkółkach.
Cechy dobrego sporta ‘Gali’
Z ekonomicznego punktu widzenia sukces zależy od możliwości sprzedaży owoców. W przypadku ‘Gali’ szanse na dobry zbyt owoców zależą od udziału w plonie jabłek: o średnicy 75- -85 mm (najlepiej >75 mm); z charakterystycznym dla odmiany paskowanym rumieńcem na powierzchni 50% (lepiej 80%); bez ordzawień skórki. Odbiorcy hurtowi oczekują wyrównanych owoców, zebranych we właściwym terminie, odpowiednio dojrzałych oraz wybarwionych typowo dla odmiany. Ponieważ hurtownicy płacą więcej za lepiej wybarwione jabłka, sadownicy zmuszeni są poszukiwać klonów o ciemnej skórce. Dla producenta jabłek wartość sporta ‘Gali’ zależy więc od wielkości i stopnia wybarwienia owoców, a także od tego czy zbiór można przeprowadzić maksymalnie na dwa razy.
Gdy przybywa sportów
Sporty odmiany powstają w efekcie nagłej mutacji w materiale genetycznym jednego lub kilku genów. Mutacje często pojawiają się w pąkach wierzchołkowych pędów lub w pąkach liściowych. Ocena nowych sportów na podstawie tych właściwości może zapobiec sytuacji, w której wprowadzony na rynek szkółkarski sport ma niestabilne cechy jakościowe.
Do wad kolorowych sportów zalicza się:
- Słabszy aromat jabłek.
- Niższą jędrność, niższą zawartość cukrów i kwasowość.
- Nierównomierne dojrzewanie (stopień dojrzałości nie może być już określany na podstawie intensywności i wyrównania wybarwienia wszystkich jabłek).
- Zwiększoną produkcję etylenu w okresie zbioru owoców.
- Szybszą utratę jędrności, zawartości cukrów i kwasowości.
- Krótszy okres zbioru ze względu na szybsze dojrzewanie, krótszy okres przechowywania i krótszą trwałość.
- Utratę typowego dla ‘Gali’ wyglądu owoców i pokroju drzew.
Trwałość sportów
Wszystkie paskowane sporty ‘Gali’ są w zasadzie mniej lub bardziej nietrwałe. O stopniu tej niestabilności można wnioskować na podstawie liczby i szerokości wyraźnie niezabarwionych pasków na skórce owocu. Sporty o całkowicie wybarwionej skórce są najbardziej trwałe. Mniej stabilne są sporty z wąskimi paskami (3 cm). Trwałość sportów jest też ściśle związana z liczbą zmutowanych komórek oraz zależy od tego, czy komórki merystemu są w nim równomiernie rozłożone. Jeżeli nietrwałe sporty będą rozmnażane wegetatywnie istnieje ryzyko regresji. Może to być powodem, np. powrotu koloru sporta do oryginalnego koloru owocu odmiany podstawowej. Zjawisko takie może wystąpić na kilku pąkach rozgałęzionego konaru. Do regresji dochodzi w przeciągu paru lat. Może ona dotyczyć tylko niewielkiej części owoców na drzewie, ale w najgorszym przypadku nawet 25%, co już jest przyczyną poważnych strat. Przy rozmnażaniu paskowanych sportów należy dobrze ocenić oryginalny materiał wyjściowy. Z tego powodu liczne szkółki zaczęły pobierać zrazy i oczka z „kontrolowanych owocujących drzew”. Drzewa mateczne muszą być regularnie kontrolowane pod względem cech pomologicznych i w miarę potrzeby wymieniane na nowe.
Pochodzenie sportów
‘Gala’ powstała w 1939 roku wyniku krzyżowania odmian ‘Kidd’s Orange’ i ‘Golden Delicious’ przez J. H. Kidda z Greytown w Nowej Zelandii. Owoce oryginalnej ‘Gali’ mają charakterystyczny pomarańczowoczerwony paskowany rumieniec. Ponieważ jabłka wybarwiały się nierównomiernie, rumieniec pokrywał tylko 20-40% ich powierzchni oraz często ulegały regresji, ‘Gala’ zaczęła odnosić sukcesy dopiero po pojawieniu się lepiej wybarwionych sportów. Z tych ostatnich prawie wszystkie, z wyjątkiem ‘Tenroy’, ‘Delaf’ i ‘Regal Prince’, tworzyły srebrny nalot na powierzchni owoców. Intensywność nalotu zmienia się zależnie od sezonu i jest on najbardziej widoczny na najciemniejszych owocach. Na owocach z nalotem pod mikroskopem można zobaczyć małe pęknięcia skórki, spod których wyłaniają się wypełnione powietrzem oraz zależy od tego czy zmutowane przestrzenie, odpowiedzialne za srebrzysty wygląd. Wszystkie sporty, z wyjątkiem ‘Regal Prince’ oraz ‘Jugala’, dojrzewają w podobny sposób, niezależnie od czasu, oraz intensywności wytworzonego rumieńca. ‘Regal Prince’, ‘Mitchgla’, ‘Delaf ‘i prawdopodobnie także ‘Jugala’ tworzą większe owoce. ‘
[NEW_PAGE]Tenroy’ Royal Gala®
‘Tenroy’ Royal Gala® została znaleziona w sadzie M. T. Hove’a w Nowej Zelandii. Od 1981 roku licencja na rozmnażanie tego sporta należy do szkółki Delbard z Francji. Rumieniec na jabłkach tego sporta pokrywa 40-60% powierzchni owocu. ‘Tenroy’ Royal Gala® jest jednak sportem mało trwałym i czasami nawet 50% owoców powraca do wyglądu normalnej ‘Gali’. Dodatkową wadą jest fakt, że w zależności od wieku drzew i lokalizacji sadu zbiory owoców trzeba przeprowadzać trzy- lub czterokrotnie, co nie przynosi zbyt dużych korzyści sadownikom. ‘Royal Gala clone 4’ Tenfor® wyselekcjonowany przez INRA we Francji także nie rozwiązał tych problemów. Z powodu atrakcyjnej pomarańczowej barwy ‘Tenroy’ wciąż jednak cieszy się uznaniem handlowców i konsumentów jabłek. Całkowicie odmienne kolorystycznie sporty (o częściowo ciemno wybarwionych owocach) są obecnie także sprzedawane pod nazwą handlową ‘Royal Gala’.
‘Mitchgla’ Mondial Gala®
‘Mitchgla’ jest także sportem pochodzącym od ‘Gali’. Został odkryty przez M. Mitchella z Nowej Zelandii i od 1987 roku jest sprzedawany w Europie przez firmę Mondial Fruit Selection (szkółka Valois). ‘Mitchgla’ ma pomarańczowo-czerwony paskowany rumieniec pokrywający 60-80% powierzchni owocu. Duży odsetek jabłek ma szerokie paski. Pierwsze przypadki regresji zaobserwowano u tego sporta na początku lat 90 ubiegłego wieku, kiedy wiele drzew zostało posadzonych w szkółkach matecznych przeznaczonych do pobierania zrazów i pąków. W Południowym Tyrolu było to przyczyną odwrotu i zastoju w sadzeniu ‘Gali’ na wiele lat. W podatnym na regresję mutancie ‘Mitchgla’ wyselekcjonowano w 1985 roku w południowym Tyrolu sporta ‘Red Gala 95’. Z tego ostatniego założono owocujące plantacje w celu zidentyfikowania oznak regresji we wczesnym stadium. ‘Red Gala 95’ charakteryzuje się nie tylko bardziej trwałym kolorem jabłek. Zauważono także, że osiągają one większą średnicę. Jednak w przypadku tego sporta sadownik musi wciąż liczyć się z prawdopodobieństwem regresji na poziomie 10%. Obecnie sadzi się tylko niewielkie ilości sportów ‘Mitchgla’ i ‘Royal’ czy ‘Red Gala 95’.
‘Delaf’ Galamax®
‘Delaf’ został odkryty we francuskiej szkółce Delbard w sadzie ‘Royal Galą’. Jest jednym z niewielu sportów, który tworzy duże owoce z charakterystycznym dla ‘Gali’ pomarańczowo czerwonym rumieńcem. Jego wadą jest jednak fakt, że w efekcie regresji rumieniec może pokrywać od 30% do 70% powierzchni owocu. Regresja pogłębia się w miarę starzenia się drzew i czasami dotyczy nawet 50% plonu, co wymaga konieczności przeprowadzenia zbioru na 3 lub nawet 4 razy. Równocześnie z regresją rumieńca, występuje także regresja wielkości owoców. W przypadku tego sporta dla zagwarantowania jednolitej jakości owoców niezbędna jest intensywna selekcja.
‘Jugala’
‘Jugala’ została znaleziona w 2000 roku w sadzie z Mitchgla w południowo- zachodniej Francji. ‘Jugala’ dojrzewa o 4-7 dni wcześniej niż ‘Mitchgla’ i – według ostatnich doświadczeń – tworzy owoce o średnicy większej o 2-4 mm. Nasze pierwsze wrażenia z lat 2005-2007 wskazują, że rumieniec u tego sporta przypomina ten u ‘Mondial Gali’. Pierwsze drzewka ‘Jugali’ były dostępne w niewielkich ilościach w 2008 roku, i w nieco większych w 2009 roku. Z powodu wczesnego dojrzewania owoców i tworzenia dużych jabłek ‘Jugala’ polecana jest do prób w sadach z wczesnymi odmianami lub regionach o krótszym okresie wegetacji.
‘Galaxy’ Selecta®
Ten sport został znaleziony przez M. Kiddle’a w sadzie z ‘Royal Galą’ w Nowej Zelandii. ‘Galaxy’ ma intensywny paskowany czerwony lub ciemnoczerwony rumieniec, który nie jest jednak charakterystyczny dla odmiany. Pokrywa on 60-80% powierzchni skórki, ale jest bardziej matowy niż u ‘Mitchgla’. Zależnie od wieku drzew, owoce należy zbierać dwu- lub trzykrotnie. W porównaniu z innymi sportami, podatność na regresję (na poziomie 10%) jest stosunkowo niska. Przez intensywną selekcję owocujących sadów zraźnikowych szkółki oferujące ‘Galaxy’, starają się utrzymać trwałość tego sporta. Selekcjonowane sporty ‘Galaxy’ oferowane są pod nazwą ‘Galaxy Selecta’. Od 10 lat Galaxy jest najczęściej rozmnażanym i sadzonym sportem ‘Gali’. Kolor owoców tego sporta najbardziej odpowiada handlowcom sieci supermarketów oraz konsumentom jabłek.
‘Annaglo’
‘Annaglo’ został znaleziony w regionie Nelson w Nowej Zelandii w sadzie z ‘Royal Galą’. Ma czerwony lub ciemnoczerwony paskowany rumieniec podobny do tego u ‘Galaxy’, ale pokrywa on o 10-20% więcej powierzchni skórki (80-100%). W młodych sadach i w rejonach z warunkami, które sprzyjają dobremu wybarwianiu owoców (np. w okolicach Jeziora Bodeńskiego i w Nadrenii), rumieniec po stronie owocu wystawionej na słońce staje się jednolity, a nie paskowany. W miarę starzenia się drzew rumieniec na owocach jest coraz bardziej paskowany. Pierwsze spostrzeżenia wskazują, że stopień regresji u tego sporta jest niższy niż u ‘Galaxy’. ‘Annaglo’ może być zbierana na 2 lub maksymalnie 3 razy, co jest jej zaletą w porównaniu do ‘Galaxy’. Od 2003 roku sport ‘Annaglo’ jest chroniony wyłącznym prawem do odmiany i oferowany w Europie przez Mondial Fruit Selection (szkółka Valois).
‘Gala Schnitzer’ Schniga®
Tego sporta znalazł w sadzie z ‘Royal Galą’ w 1989 roku w miejscowości Dorf Tirol, F. Schnitzer, sadownik z Południowego Tyrolu. Owoce tego sporta zaczynają się wybarwiać podobnie jak jabłka odmiany ‘Baigent’, o 8-10 dni przed ‘Galaxy’ i w 70-80% pokryte są ciemnoczerwonymi paskami. Wybarwienie niektórych owoców, czasami nawet wszystkich na drzewie, bywa jednak opóźnione, czego wynikiem jest konieczność dwu- lub trzykrotnego zbioru. Wynika to z faktu, że pierwszy oferowany na rynku materiał szkółkarski nie był dostatecznie przetestowany pod kątem pomologicznym i wyraźnie zawirusowany. Z tego powodu w pierwszych porównaniach przydatności sportów ‘Gali’, ‘Gala Schnitzer’ została oceniona gorzej niż ‘Baigent’ pod względem plonowania, wielkości owoców, rumieńca oraz jednolitego wybarwienia (regresja na poziomie 10-20%). Obecnie wyselekcjonowano (i odwirusowano) nową ‘Galę Schnitzer’ z owocujących drzew zraźnikowych. Certyfikowany materiał szkółkarski z tej selekcji jest dostępny od sezonu 2007/2008. Niespodziewanie rozpoczęto ostatnio procedurę zwolnienia z wyłącznych praw do odmiany. Na podstawie obserwacji pierwszego materiału szkółkarskiego wydaje się, że nowe wyselekcjonowane sporty są bardziej jednorodne i lepiej plonują niż pierwotna ‘Gala’ Schniga. Na ostateczne wnioski może jednak być za wcześnie.
‘Baigent’ Brookfield®
Sport znaleziony w 1985 roku w nowozelandzkim regionie Hawkes Bay przez sadownika o nazwisku Brookfield w sadzie z ‘Royal Gala’ i dystrybuowany w Europie przez francuską szkółkę Davodeau-Ligonniere. Powierzchnia skórki owoców jest w 80-90% pokryta ciemnoczerwonym wąsko paskowanym rumieńcem. Materiał do rozmnażania pobierano z selekcjonowanych, owocujących drzew w sadzie. Ze wszystkich paskowanych sportów ‘Gali’, ‘Baigent’ daje wyraźnie wrażenie największej jednolitości i trwałości mutacji. Poziom regresji nie przekracza 5%.Owoce zaczynają się wybarwiać o 8-10 dni przed ‘Galaxy’. W młodych sadach możliwy jest zbiór jednofazowy, w starszych maksymalnie dwufazowy. W regionach i w sadach z dobrymi warunkami dla wybawiania się owoców, 5-10% jabłek może mieć zbyt ciemny rumieniec lub jednolity zamiast paskowanego. W regionie Jeziora Bodeńskiego w południowych Niemczech sady z tym sportem są zasadniczo uprawiane pod osłonami z czarnych siatek przeciwgradowych. ‘Baigent’ zaliczany jest obecnie w produkcji do czołowych sportów ‘Gali’.
‘Obrogala’ Delbard Gala®
‘Obrogala’ została znaleziona w 1988 roku przez M. Starka oraz L. i R. Olsenów w amerykańskim stanie Waszyngton w sadzie z ‘Royal Galą’ i od tego czasu jest oferowana na rynku przez francuską szkółkę Delbard. W warunkach klimatycznych Niemiec ‘Obrogala’ tworzy owoce z jednolitym ciemnoczerwonym rumieńcem (75-100% powierzchni) w formie wąskich pasków i wydaje się bardzo trwałą mutacją. Jabłka można zbierać w dwóch turach. Dotychczas sport ten był powszechnie sadzony w południowej Francji, ale bardzo rzadko w Niemczech.
[NEW_PAGE]‘Simmons’ Buckeye Gala®
Tego sporta znalazł w swoim sadzie w amerykańskim stanie Ohio, sadownik Roger Simmons. Od 2003 roku jest oferowany przez francuskie konsorcjum szkółkarskie Cadamon. Razem z sportami ‘Royal Beaut Proselect’ oraz ‘Cherry Gala’ należy do nowej generacji kreacji ‘Gali’ z jednolitym lub tylko w niewielkim stopniu paskowanym rumieńcem (dotyczy to zwłaszcza owoców z młodych sadów). Owoce tego sporta mają prawie jednolitą ciemnoczerwoną barwę. Zależnie od wieku drzew, czasami na czerwonym tle rumieńca mogą pojawiać się ciemniejsze paski. Kolor pojawia się na owocach wcześniej niż u ‘Gali Baigent’, tak więc nawet w okresach niesprzyjających tworzeniu się rumieńca możliwy jest jednofazowy zbiór. Dotychczas regresja notowana była na niskim poziomie.
‘Royal Beaut Proselect’
Ten sport ze szkółki Johana Nicolaï w Belgii oraz L. Clementi we Włoszech został znaleziony w latach 90 ubiegłego wieku przez sadownika R. Zulcha z Republiki Południowej Afryki w sadzie z ‘Royal Galą’. Pierwszy rozmnożony materiał szkółkarski nie był jednolity. Część owoców był paskowana, a część nierówno wybarwiona. Po odwirusowaniu w USA oraz przeselekcjonowaniu dostępny jest obecnie bardziej jednolity klon ‘Royal Beaut Proselect’. Jego owoce tworzą regularny wąsko paskowany rumieniec, który w końcu pokrywa cały (95-100%) owoc na kolor ciemnoczerwony. Rumieniec zaczyna się pojawiać wcześniej niż u ‘Gali Baigent’. Selekcjonowany materiał szkółkarski jest dostępny od jesieni 2008 roku. Pierwsze opinie, z Włoch, są bardzo pozytywne. W warunkach centralnej Europy ten sport wybarwia się lepiej niż ‘Baigent’. Zaleca się jednak założenie kwater testowych w rejonach niesprzyjających wybawianiu się jabłek lub tych gdzie używa się siatek przeciwgradowych.
‘Burkitt Gala’ Cherry Gala®
Ten sport oferowany przez szkółki René Nicolaï z Belgii oraz Star Fruit z Francji został znaleziony w Nowej Zelandii w sadzie z ‘Galą Royal’. W kwaterach doświadczalnych w Niemczech nad jeziorem Bodeńskim oraz w Nadrenii tworzy owoce o zupełnie innym niż dotychczas znany u ‘Gali’ wyglądzie Jabłka są w typie tych u ‘Galaxy’, ale niektóre drzewa tworzą owoce, których paski są jaśniejsze niż tło, inne całkowicie ciemnoczerwone z paskami o różnej intensywności koloru czerwonego. ‘Burkitt Gala’ wybarwia się wcześniej niż owoce ‘Gali Baigent’. Pierwsze oceny dają prawo sądzić, że będzie to trwała mutacja. Niektóre owoce mają szerokie niewybarwione paski. W młodych sadach możliwy jest zbiór jednofazowy, w starszych maksymalnie dwufazowy. Według informacji ze szkółek, ten sport powinien dojrzewać o 7-10 dni wcześniej niż standardowa ‘Gala’. Nie potwierdziły tego jednak doświadczenia przeprowadzone w niemieckim Kompetenzzentrum Gartenbau (KoGa) w Ahrweiler oraz w Obstbau Bodensee (KOB). Obecnie wiedza na temat tego sporta jest jeszcze zbyt mała, aby polecać go do sadzenia w sadach.
‘Fengala’ i ‘Banning Gala’Ultima®
‘Fengala’ (Feno, Włochy) oraz ‘Banning Gala’ Ultima® (CIV, Włochy) są nowymi sportami, które dopiero będą oceniane. Ich rumieniec jest podobny do tego u ‘Simmons’, ‘Royal Beaut Proselect’ oraz ‘Cherry Gala’.
‘Regal Prince’ Gala Must®
‘Regal Prince’ to sport, którego znalazł w latach 80. ubiegłego wieku M. Omahuri w Nowej Zelandii. Od 1990 roku ‘Regal Prince’ jest oferowany przez francuską szkółkę Davodeau Ligonniere. 60-80% powierzchni skórki tych jabłek pokrywa czerwony lub ciemnoczerwony rumieniec. W porównaniu z innymi sportami ‘Gali’ jabłka ‘Regal Prince’ mają o 3-5 mm większą średnicę, są bardziej spłaszczone i dojrzewają o 3-4 dni wcześniej. Okres ich zbioru jest również bardziej zawężony, a niższa kwasowość powoduje, że ich aromat jest słabszy. Można je zbierać jednofazowo, a mutacja ta nie wykazuje objawów regresji. Z powodu nietypowego wyglądu owoców, ‘Regal Prince’ nigdy nie zyskał popularności, w krajach gdzie uprawa ‘Gali’ ma duże tradycje (Francja, Włochy). Jest jednak masowo uprawiany w regionach nie sprzyjających produkcji klasycznej ‘Gali’, np. w niemieckiej Nadrenii czy nad Jeziorem Bodeńskim. Obecnie nie ma jednak popytu na jabłka bez paskowanego rumieńca i z tego powodu zapotrzebowanie na owoce ‘Regal Prince’ drastycznie spadło, a nowych sadów z tego sporta już się nie zakłada.
‘Ruby Gala’ i ‘Fendeca’
‘Ruby Gala’ z Nowej Zelandii dystrybuowana przez włoską szkółkę Zanzi oraz Fendeca/Decarli (Feno, Włochy) to sporty, które tworzą jabłka o jednolitym ciemnoczerwonym kolorze w warunkach klimatycznych północno- -zachodniej Europy. Z powodu wyglądu owoców oraz ich lekko spłaszczonego kształtu, handlowcy nie są tymi jabłkami zainteresowani. W regionach cieplejszych, np. we Francji, Włoszech czy Hiszpanii, sporty te wybarwiają się bardziej atrakcyjnie. Najbliższe lata pokażą czy te kreacje, które odbiegają wyglądem od tradycyjnej ‘Gali’, mają szansę na europejskim rynku.
Gerhard Baab, Centrum Kompetencji w Ogrodnictwie, Bad Neuenahr-Ahrweiler, Niemcy
Dr Ulrich Mayr, Centrum Kompetencji w Ogrodnictwie, Bodensee, Niemcy
Artykuł został opublikowany po raz pierwszy w European Fruit Magazine 1/2009
