Wpływ temperatury i opadów
Cechą charakterystyczną klimatu Polski jest stosunkowa duża zmienność przebiegu temperatury oraz ilości opadów. Powoduje to, że w okresie dziesięciu lat średnio występują 3 lata bardzo suche i 4, w których w czasie wegetacji susze panują okresowo. Czynniki związane z pogodą, odżywianiem i ochroną roślin oraz jakość materiału wyjściowego wpływają na prawidłowy wzrost w szkółce.
W latach 1998–2000 na Akademii Rolniczej w Lublinie przeprowadzono badania dotyczące zależności między wybranymi czynnikami klimatycznymi a wzrostem okulantów wiśni odmiany 'Łutówka' na podkładkach wegetatywnych: 'PHL A', 'PHL C', 'Colt' oraz na siewkach antypki i czereśni ptasiej (fot. 1). W doświadczeniu starano się określić zależność między przyrostem wysokości drzewek w szkółce, sumą opadów, sumą średnich oraz sumą maksymalnych temperatur dobowych oraz współczynnikiem hydrotermicznym (stosunek sumy opadów do sumy temperatur pomniejszony dziesięciokrotnie) w okresach maj–czerwiec i lipiec–sierpień.
Fot. 1. Szkółka wiśni — sierpień 1999 r. (od prawej drzewka na podkładkach 'PHL A', 'PHL C', 'Colt', antypka, czereśnia ptasia i 'F 12/1')
Trzy różne sezony
Dobrym wyznacznikiem warunków klimatycznych dla rozwoju roślin jest współczynnik hydrotermiczny (K), wartość współczynnika hydrotermicznego >1,0 oznacza układ opadów i temperatur korzystny dla rozwoju roślin w analizowanych okresach.
Za suszę uważa się okres, w którym współczynnik K jest mniejszy niż 1,0 (w takich warunkach roślina traci więcej wody wskutek parowania niż zyskuje z opadów), przy czym okres z wartością K mniejszą lub równą 0,5 klasyfikuje się jako intensywną suszę (tabela).
W okresie badań wystąpiło duże zróżnicowanie pogody, zwłaszcza w okresie wegetacji. Było to przyczyną różnej dynamiki przyrostu wysokości okulantów wiśni w porównywanych okresach poszczególnych lat oraz odmiennej reakcji podkładek na te warunki. W 1998 roku od końca kwietnia do połowy lipca układ opadów i temperatury był korzystny dla wzrostu drzewek w szkółce, pomimo niewielkiego spadku współczynnika hydrotermicznego poniżej wartości 1 w II połowie maja i czerwca. Właściwa dynamika wzrostu okulantów w szkółce to następstwo dobrego układu temperatur oraz dużej ilości wilgoci nagromadzonej w glebie po opadach wczesną wiosną. W pierwszej połowie maja największy przyrost wysokości drzewek wiśni obserwowano na podkładkach 'Colt' i 'PHL A', a najmniejszy na antypce. Od połowy maja do połowy czerwca na wszystkich podkładkach przyrost wysokości był podobny i w ciągu dwóch tygodni wynosił około 20 cm w drugiej połowie maja i ponad 35 cm w pierwszej połowie czerwca. Od połowy czerwca aż do zakończenia wzrostu w szkółce największe przyrosty wysokości notowano w przypadku wiśni okulizowanych na siewkach antypki i czereśni ptasiej oraz na podkładce 'Colt'. Okres suszy, który wystąpił w drugiej połowie lipca, nie spowodował zahamowania wzrostu drzewek (wykres 1). Kolejny krytyczny okres wystąpił już po zakończeniu wzrostu — na początku września.
Wykres 1. Przyrost wysokości okulantów i wartość współczynnika hydrotermicznego
w okresach dwutygodniowych w 1998 roku
Rok 1999 był dla rozwoju drzewek w szkółce najkorzystniejszy z trzech, w których prowadziliśmy badania, pomimo dwóch okresów suszy występujących w drugiej połowie maja i sierpnia (tabela). Zdecydowanie najsłabszy wzrost w pierwszej połowie maja stwierdzono u wiśni na podkładkach 'F 12/1' i antypka. Od połowy maja do połowy czerwca przyrost wysokości okulantów na wszystkich podkładkach był największy i wynosił ponad 22 cm. W późniejszym okresie zaobserwowano zróżnicowanie we wzroście drzewek. Wiśnie na siewkach antypki i podkładce 'Colt' miały wyraźnie większy przyrost wysokości (ponad 10 cm) od okulantów na pozostałych podkładkach. Od drugiej połowy lipca intensywność wzrostu spadła i nie przekraczała 8 cm dla okresów dwutygodniowych (wykres 2). W 1999 roku wzrost wiśni w szkółce zakończył się już pod koniec sierpnia.
Wykres 2. Przyrost wysokości okulantów i wartość współczynnika hydrotermicznego
w okresach dwutygodniowych w 1999 roku
W 2000 roku wystąpił najmniej korzystny układ opadów i temperatury. Zanotowano trzy okresy suszy, w tym dwa przypadające na początek wegetacji oraz kolejny w pierwszej połowie lipca. Duży deficyt wody notowany w całym roku zaburzał prawidłowy wzrost wiśni w szkółce (tabela). Przyrost wysokości okulantów w poszczególnych okresach był zdecydowanie mniejszy niż w poprzednich latach (z wyjątkiem drugiej połowy sierpnia). W pierwszej połowie maja wiśnie na 'PHL C' i czereśni ptasiej rosły najsilniej. Największy przyrost wysokości okulantów stwierdzono w I połowie czerwca (ponad 20 cm). Duża ilość opadów, jakie wystąpiły na przełomie lipca i sierpnia, była przyczyną znacznej dynamiki wzrostu drzewek w szkółce w drugiej połowie sierpnia. Drzewka na podkładkach 'Colt' i antypka przyrosły na wysokość w ciągu dwóch tygodni o ponad 19 cm (wykres 3).
Wykres 3. Przyrost wysokości okulantów i wartość współczynnika hydrotermicznego
w okresach dwutygodniowych w 2000 roku
Jakość drzewek
W 1998 roku w okresie maj–czerwiec badane zależności między przyrostem wysokości okulantów wiśni a wybranymi czynnikami klimatycznymi były statystycznie istotne. W miesiącach lipiec–sierpień przyrost wysokości drzewek w szkółce zależał w największym stopniu od sumy średnich temperatur dobowych oraz sumy maksymalnych temperatur dobowych. W 1999 r. i 2000 r. wiosną wystąpiła duża zależność między przyrostem wysokości wiśni a sumą maksymalnych temperatur dobowych oraz sumą średnich temperatur dobowych. Nie stwierdzono wpływu opadów na wzrost drzewek w szkółce w tym okresie. W miesiącach letnich 1999 roku wszystkie czynniki klimatyczne miały wpływ na przyrost wysokości okulantów. W ostatnim roku badań w okresie lipiec–sierpień wzrost drzewek w największym stopniu uzależniony był od sumy opadów. Nie stwierdzono zależności między sumą maksymalnych temperatur dobowych a przyrostem wysokości drzewek 'Łutówki'.
Na podstawie obserwacji i uzyskanych wyników można m.in. stwierdzić, że przyrost wysokości okulantów na badanych podkładkach w okresie maj–czerwiec oraz lipiec–sierpień uzależniony był od ilości opadów oraz od układu temperatury w okresie wegetacji. Różnice we wzroście drzewek przy zmiennej pogodzie w poszczególnych latach świadczą o różnej zdolności podkładek do przezwyciężania stresów (zróżnicowana reakcja na okresy suszy).
Współczynnik hydrotermiczny (wg Sielianinowa) w dwutygodniowych okresach
w Gospodarstwie Doświadczalnym Felin AR w Lublinie w latach 1998–2000
