Jednym ze sposobów nabywania lub sprzedaży niemalże wszelkich towarów, m.in. materiału siewnego, jest tzw. handel na odległość. W dobie Internetu nabiera on coraz większego znaczenia, staje się wielkim ułatwieniem dla konsumentów, którzy nie muszą wychodzić z domu, by zawrzeć umowę kupna-sprzedaży. Tym sposobem producent rolny może zaoszczędzić dużo czasu i ograniczyć koszty związane z dojazdem do sklepu.
Ochrona interesów konsumentów
W ustawodawstwie polskim przepisy kształtujące umowy kupna-sprzedaży za pośrednictwem środków komunikacji na odległość zostały wprowadzone do porządku prawnego w 2000 r., natomiast w Unii Europejskiej funkcjonują już od wielu lat. W naszym kraju zanim wdrożono obowiązujące przepisy prawa, sporo kontrowersji budziła pozycja konsumenta, jego prawa i obowiązki jako strony umowy. Obecnie w omawianym zakresie stosuje się tzw. prawo konsumenckie którego priorytetem którego priorytetem jest ochrona interesów konsumentów.
Kupno-sprzedaż na odległość następuje wówczas, gdy transakcja odbywa się za pośrednictwem np. Internetu, poczty elektronicznej, drukowanego lub elektronicznego formularza zamówienia niezaadresowanego lub zaadresowanego, listu seryjnego w postaci drukowanej lub elektronicznej, reklamy prasowej z wydrukowanym formularzem zamówienia, katalogu, telefonu, radia, telewizji, wizjofonu, wideotekstu, czy też innego środka komunikacji elektronicznej w rozumieniu ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz.U. 144, poz. 1204). Jest to nic innego, jak wspomniane powyżej, zawarcie umowy pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem (np. Janem Kowalskim), bez jednoczesnej obecności obu stron. Warunkiem istotnym jest to, że kontrahentem konsumenta (stroną zawieranej umowy) jest przedsiębiorca, który w taki sposób zorganizował swoją działalność zarobkową. Zatem omawiane zasady nie będą miały zastosowania, gdy stronami umowy będzie np. dwóch rolników, Nowak z Kowalskim, a także dwa sklepy internetowe. Należy w tym miejscu dodać, że zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego przez konsumenta należy rozumieć osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. W tym miejscu pojawia się pytanie, czy rolnik może być traktowany jako konsument, jeżeli zaopatruje gospodarstwo w środki produkcji rolnej, skoro prowadzi działalność rolniczą jako zawodową? Istnieje w tym przypadku wiele niejasności.
Kupno-sprzedaż na odległość produktu poprzedza propozycja zawarcia umowy w postaci oferty, zaproszenia do składania ofert lub zamówień albo do podjęcia rokowań. Powinna ona jednoznacznie i w sposób zrozumiały informować o zamiarze zawarcia umowy przez tego, kto ją składa (przedsiębiorcę). Przy czym posłużenie się telefonem, wizjofonem, telefaksem, pocztą elektroniczną, automatycznym urządzeniem wywołującym lub innym środkiem komunikacji elektronicznej w celu złożenia propozycji zawarcia umowy, może nastąpić tylko i wyłącznie za uprzednią zgodą konsumenta. Obowiązujące przepisy prawa określają, że posłużenie się wskazanymi środkami porozumiewania się na odległość w celu złożenia propozycji zawarcia umowy nie może odbywać się na koszt konsumenta. Zatem jeżeli ktoś przesyła sms-a z propozycją atrakcyjnej sprzedaży i jednocześnie uzależnia tę transakcję od wykonania np. płatnego połączenia telefonicznego (ponad zwykły wymiar opłat), to działa niezgodnie z prawem
Obowiązki sprzedającego
Jeżeli strony nie umówiły się inaczej, przedsiębiorca powinien sporządzić umowę kupna-sprzedaży zawartą na odległość najpóźniej w terminie trzydziestu dni po złożeniu przez konsumenta oświadczenia woli kupna np. nasion warzyw. Jeżeli jednak przedsiębiorca nie może zrealizować zamówienia z powodu niedostępności produktu, powinien niezwłocznie, najpóźniej jednak w terminie trzydziestu dni od zawarcia umowy, zawiadomić o tym konsumenta i zwrócić całą otrzymaną od niego sumę pieniężną. Natomiast, gdy przedsiębiorca nie może wykonać zobowiązania z powodu choćby przejściowej niemożności spełnienia świadczenia o właściwościach zamówionych przez konsumenta, przedsiębiorca może, jeżeli zawarto takie zastrzeżenie w umowie, zwolnić się z zobowiązania przez spełnienie świadczenia zastępczego, odpowiadającego tej samej jakości i przeznaczeniu oraz za tę samą cenę lub wynagrodzenie, informując zarazem konsumenta na piśmie o jego prawie nieprzyjęcia tego produktu i odstąpienia od umowy, ze zwrotem rzeczy na koszt przedsiębiorcy. W tym przypadku konsument ma prawo odstąpić od umowy, a zwrot towaru następuje na koszt przedsiębiorcy. Warto pamiętać, że jeżeli konsument odstąpi od umowy, przedsiębiorca ma obowiązek poświadczyć na piśmie zwrot świadczenia.
Ponadto należy podkreślić, że zawierana na odległość umowa kupna-sprzedaży nie może nakładać na konsumenta obowiązku zapłaty ceny lub wynagrodzenia przed otrzymaniem towaru. Oprócz tego powinna ona określać miejsce i sposób składania reklamacji, niepowodujące nadmiernych trudności lub kosztów po stronie konsumenta.
[NEW_PAGE]Prawa konsumenta
I. Prawa konsumenta przed złożeniem zamówienia
Konsument powinien być poinformowany, przy użyciu środka porozumiewania się na odległość, najpóźniej w chwili złożenia mu propozycji zawarcia umowy, o: 1) imieniu i nazwisku (nazwie), adresie zamieszkania (siedziby) przedsiębiorcy oraz organie, który zarejestrował działalność gospodarczą przedsiębiorcy, a także numerze, pod którym przedsiębiorca został zarejestrowany, 2) istotnych właściwościach świadczenia i jego przedmiotu, 3) zasadach zapłaty ceny lub wynagrodzenia 4) cenie lub wynagrodzeniu obejmujących wszystkie ich składniki, a w szczególności cła i podatki, 5) kosztach oraz terminie i sposobie dostawy, 6) prawie odstąpienia od umowy w terminie dziesięciu dni, ze wskazaniem wyjątków przewidzianych ustawą, 7) kosztach wynikających z korzystania ze środków porozumiewania się na odległość, jeżeli są one skalkulowane inaczej niż wedle normalnej taryfy, 8) terminie, w jakim oferta lub informacja o cenie albo wynagrodzeniu mają charakter wiążący, 9) minimalnym okresie, na jaki ma być zawarta umowa o świadczenia ciągłe lub okresowe, 10) miejscu i sposobie składania reklamacji, 11) prawie wypowiedzenia umowy.
Informacje te powinny być sformułowane jednoznacznie, w sposób zrozumiały i łatwy do odczytania. Przy czym ustawodawca nie określił w jakiej formie mają one być udostępnione. Ponadto przedsiębiorca jest obowiązany do ich potwierdzenia konsumentowi na piśmie, najpóźniej w momencie rozpoczęcia spełniania świadczenia (np. dostarczenia towaru).
II. Prawa konsumenta po otrzymaniu zamówionego towaru
Konsument, który zawarł umowę na odległość, może od niej odstąpić. Nie musi on podać przyczyny rezygnacji z zakupu. Jednak musi złożyć oświadczenie na piśmie o odstąpieniu w terminie 10 dni. Dla bezpieczeństwa konsumenta, powinno ono być przesłane listem poleconym za potwierdzeniem odbioru. Termin ten liczy się od dnia wydania rzeczy (otrzymania, doręczenia), a gdy umowa dotyczy świadczenia usługi – od dnia jej zawarcia. Ponadto do zachowania tego terminu wystarczy wysłanie oświadczenia przed jego upływem.
Absolutnie nie jest dopuszczalne zastrzeżenie, że konsumentowi wolno odstąpić od umowy za zapłatą oznaczonej sumy (jest to tzw. odstępne). Zgodnie z przepisami prawa, w przypadku odstąpienia od umowy, ta jest uważana za niezawartą. Zatem konsument jest zwolniony z wszelkich zobowiązań. Ponadto to, co obie strony świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym. Czyli konsument zwraca nabyty towar, a sprzedawca zwraca zapłaconą sumę. Koszty odesłania towaru ponosi konsument, chyba że nie jest to zwrot rzeczy, ale jej reklamacja. Jeżeli zostaje ona uznana, przedsiębiorca ma obowiązek zwrotu kosztów przesyłki. Sprzedawca musi zwrócić pieniądze za zwrócony towar nie później niż w terminie 14 dni od odstąpienia od umowy. W takim samym terminie kupujący odsyła go. Jeżeli konsument dokonał jakichkolwiek przedpłat, należą się od nich odsetki ustawowe od daty dokonania przedpłaty.
W przypadku niepotwierdzenia wskazanych wcześniej informacji, które powinien przekazać przedsiębiorca, termin, w którym konsument może odstąpić od umowy, wynosi trzy miesiące i liczy się od dnia wydania rzeczy, a gdy umowa dotyczy świadczenia usługi – od dnia jej zawarcia. Jeżeli jednak konsument po rozpoczęciu biegu tego terminu otrzyma potwierdzenie, termin ulega skróceniu do dziesięciu dni od tej daty.
Na koniec należy zaznaczyć, że dokonując zakupów na odległość, przysługują nabywcy takie same prawa, jak przy zwykłym zakupie. W niektórych przypadkach są one korzystniejsze, niż w toku zakupu w sklepie tradycyjnym. Przy czym prawa konsumenckie nie chronią nabywcy, gdy kupuje towar na odległość od nieprofesjonalisty (osoby niebędącej przedsiębiorcą).
Rozpatrując pozycję rolnika, jako podmiotu wykonującego działalność zawodową, należy wspomnieć, że nie ma optymalnych zasad jego zabezpieczenia się przed ewentualnym działaniem nieuczciwych sprzedawców przy zawieraniu i wykonywaniu umowy kupna sprzedaży na odległość. Umowa taka powinna być dokonana na piśmie, w celu stwierdzenia okoliczności złożenia zamówienia i przyjęcia go przez sprzedawcę. W szczególności należy w niej wskazać osobę sprzedawcy, kupującego, przedmiot umowy wraz z jego ceną oraz termin wykonania umowy.
Nie można odstąpić od umowy
Jeżeli strony nie umówiły się inaczej, prawo odstąpienia od umowy zawartej na odległość nie przysługuje konsumentowi w sytuacji:
- świadczenia usług rozpoczętego, za zgodą konsumenta, przed upływem terminu 10 dni;
- dotyczących nagrań audialnych i wizualnych oraz zapisanych na informatycznych nośnikach (kasety video, audio, programy komputerowe) danych po usunięciu przez konsumenta ich oryginalnego opakowania;
- umów dotyczących świadczeń, za które cena lub wynagrodzenie zależy wyłącznie od ruchu cen na rynku finansowym;
- świadczeń o właściwościach określonych przez konsumenta w złożonym przez niego zamówieniu lub ściśle związanych z jego osobą;
- świadczeń, które z uwagi na ich charakter nie mogą zostać zwrócone lub których przedmiot ulega szybkiemu zepsuciu;
- dostarczania prasy (tzw. prenumerata);
- usług w zakresie gier hazardowych (art. 10 ust. 3 ustawy).
Nie stosuje się do umów
Przepisów o umowach zawieranych na odległość nie stosuje się do umów:
- z wykorzystaniem automatów sprzedających;
- z wykorzystaniem innych automatów umieszczonych w miejscach prowadzenia handlu;
- rent;
- zawartych z operatorami telekomunikacji przy wykorzystaniu publicznych automatów telefonicznych;
- dotyczących nieruchomości, z wyjątkiem najmu;
- sprzedaży z licytacji.
dr inż. Izabela Lipińska
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
