Jedno czy dwa świadczenia rolne?
Nie zawsze uzyskanie prawa do kilku świadczeń oznacza możliwość ich otrzymywania. W polskim prawie ubezpieczenia społecznego powszechną zasadą jest wypłata jednej emerytury lub renty, niemniej przepisy odmiennie regulują wypłatę „świadczeń zbiegowych” (często określanych też jako świadczenia „w zbiegu”). Mam na myśli zbiegnięcie się prawa do dwóch świadczeń rolnych oraz do świadczeń przyznanych przez KRUS i ZUS. Prawa do świadczeń emerytalno-rentowych KRUS i ZUS ustalają odrębnie, natomiast o prawie do wypłaty przyznanych świadczeń „w zbiegu” decyduje KRUS.
Osoba podlegająca ubezpieczeniu społecznemu rolników (rolnik, domownik) może uzyskać prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, renty rodzinnej oraz do emerytury rolniczej. Przepisy ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1998 r., nr 7, poz. 25, ze zm.) określają, że osobom, które pobierają renty rolnicze z tytułu niezdolności do pracy, osiągnęły wiek emerytalny (60 lat — kobiety, 65 lat — mężczyźni) i spełniają warunki wymagane do emerytury, przyznaje się z urzędu emeryturę rolniczą w wysokości nie niższej od dotychczas pobieranej renty. Jednocześnie, w razie zbiegnięcia się prawa do emerytury rolniczej, przyznanej na podstawie przepisów tej ustawy, z prawem do renty również przyznanej z mocy tej ustawy, uprawnionemu przyznaje się jedno świadczenie — wyższe lub przez niego wybrane. Ponieważ emerytura rolnicza ustalana jest według takich samych zasad, jak renta rolnicza z tytułu niezdolności do pracy, KRUS po uzyskaniu przez rencistę wieku emerytalnego i spełnieniu warunku podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu (przez co najmniej 25 lat) przyzna i wypłaci emeryturę zamiast wcześniej przyznanej renty z tytułu niezdolności do pracy.
Gdy osoba uprawniona do renty rodzinnej rolniczej złoży wniosek o przyznanie prawa do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy (renty rolniczej szkoleniowej) lub do emerytury rolniczej i spełni warunki wymagane do uzyskania prawa do obu tych świadczeń, KRUS — zamiast renty rodzinnej — przyzna prawo i wypłaci rentę z tytułu niezdolności do pracy (rentę szkoleniową) lub emeryturę rolniczą, gdyż te ostatnie świadczenia są zwykle wyższe niż renta rodzinna.
W rzeczywistości KRUS nie zwraca się do osoby uprawnionej do kilku świadczeń o wybór jednego z nich, lecz z urzędu wypłaca świadczenie wyższe (chyba że uprawniony sam złoży wniosek o wypłatę mniej korzystnego świadczenia).
Emerytura (renta) rolnicza oraz pracownicza
Zasadę wypłaty tylko jednego świadczenia emerytalno-rentowego stosuje się również w przypadku zbiegu prawa do emerytury (renty) rolniczej z prawem do emerytury (renty) przyznanej na podstawie ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. nr 39, poz. 353, ze zm.). W ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników zapisano (w art. 33), że w razie zbiegnięcia się prawa do emerytury lub renty przysługującej na podstawie tego aktu prawnego z prawem do emerytury lub renty z innego ubezpieczenia społecznego wypłaca się jedno wybrane przez uprawnionego świadczenie. KRUS ustala, które świadczenie jest korzystniejsze i albo podejmuje wypłatę świadczenia rolnego, albo informuje ZUS o konieczności podjęcia wypłaty emerytury (renty) pracowniczej.
Przepisy nie pozwalają więc na wypłatę emerytury (renty) rolniczej (przyznanej na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników obowiązujących od 1.01.1991 r.) ze świadczeniem emerytalno-rentowym z innego ubezpieczenia społecznego, a zatem również z rentą rodzinną pracowniczą. I to jest odpowiedź na pytanie zadane na wstępie artykułu.
Wyjątki
Rencista uprawniony jednocześnie do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, powstałej w wyniku wypadku przy pracy rolniczej lub choroby zawodowej, oraz do emerytury z innego ubezpieczenia społecznego ma prawo do wypłaty tych dwóch świadczeń. Wyższe wypłacane jest w całości, a niższe w połowie. Do 2.05.2004 r. wypłata dwóch świadczeń na powyższych zasadach była również możliwa w przypadku prawa do dwóch rent — rolniczej z tytułu niezdolności do pracy powstałej w wyniku wypadku przy pracy rolniczej lub choroby zawodowej i renty z tytułu niezdolności do pracy przyznanej przez ZUS. Obecnie nie ma już takiej możliwości.
Kolejne odstępstwo od reguły to możliwość otrzymywania emerytury rolniczej (lub renty z tytułu niezdolności do pracy), przyznanej na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników obowiązujących przed 1.01.1991 r. z emeryturą lub rentą pracowniczą. Gwarancję wypłaty więcej niż jednego świadczenia emerytalno-rentowego (wyższego w pełnej wysokości oraz połowy niższego) daje art. 107 obecnej ustawy. Przepis ten dotyczy wyłącznie byłych rolników, którzy:
-
uzyskali prawo do wypłaty obu wymienionych świadczeń przed 1.01.1991 r.;
-
przed 1.01.1991 r. uzyskali prawo do emerytury rolniczej lub renty z tytułu niezdolności do pracy, natomiast emeryturę (rentę) pracowniczą otrzymali później;
-
mają ustalone prawo do emerytury lub renty pracowniczej i przed 1.01.1991 r. wydano im decyzję warunkowo przyznającą prawo do emerytury rolniczej, natomiast po osiągnięciu wieku emerytalnego przyznano (decyzją ostateczną) emeryturę na podstawie przepisów obowiązujących przed 1.01.1991 r.
Prawo do wypłaty „w zbiegu” emerytury rolniczej lub renty z tytułu niezdolności do pracy z emeryturą lub rentą pracowniczą ma wyłącznie ten były rolnik, który wniosek o rolne świadczenie emerytalno-rentowe złożył do 30.06.1990 r., a gospodarstwo przekazał do 31.12.1990 r. Niedotrzymanie nawet jednego z tych terminów oznacza brak prawa do pobierania świadczeń z tytułu dwóch ubezpieczeń. Ponadto w przypadkach przedstawionych w punktach 2. i 3., zbiegnięcie się tych świadczeń jest możliwe pod warunkiem, że ZUS ustalając prawo do świadczenia pracowniczego nie uwzględnił jakiegokolwiek okresu prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w nim.
Nie ma natomiast prawa do wypłaty dwóch świadczeń emerytalno-rentowych osoba, której organ rentowy przyznał emeryturę (rentę) w związku z przekazaniem gospodarstwa rolnego przed 1.01.1978 r. i która uzyska prawo do emerytury (renty) z innego ubezpieczenia społecznego. Przyznanie prawa do świadczenia rolnego uwarunkowane było osiągnięciem przez osobę zainteresowaną wieku emerytalnego lub zaliczeniem jej do I lub II grupy inwalidów oraz nieposiadaniem własnych stałych źródeł dochodu. Uzyskanie przez taką osobę emerytury lub renty pracowniczej ogranicza możliwość pobierania dwóch świadczeń. W takiej sytuacji możliwa jest wypłata bądź emerytury (renty) z tytułu przekazania gospodarstwa rolnego, bądź emerytury (renty) pracowniczej.
Przepisy nie przewidują również możliwości jednoczesnej wypłaty emerytury (renty) rolniczej oraz emerytury (renty) pracowniczej domownikowi, czyli osobie, która pracowała
w gospodarstwie rolnym.
Emerytura (renta) rolnicza oraz prawo do innych świadczeń rentowych
Odrębne przepisy określają prawo do pobierania świadczeń w razie zbiegnięcia się prawa do emerytury lub renty rolniczej (dotyczy zarówno świadczeń przyznanych na podstawie przepisów obowiązujących przed 1.01.1991 r., jak i później) z prawem do:
-
renty inwalidy wojennego i wojskowego, którego niezdolność do pracy pozostaje w związku ze służbą wojskową (ustawa z 29.05.1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin — Dz. U. z 2002 r. nr 9, poz. 87 z późn. zm.);
-
renty z tytułu niezdolności do pracy, spowodowanej pobytem w miejscach, o których mowa w art. 3 i 4 ust. 1 ustawy z 24.01.1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. z 2002 r., nr 42, poz. 371, ze zm.);
-
renty z tytułu niezdolności do pracy, spowodowanej wypadkiem przy pracy, wypadkiem w drodze do (z) pracy albo wskutek choroby zawodowej (ustawa z 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych — Dz. U. z 2002 r., nr 199, poz. 1673, ze zm.);
-
świadczenia o charakterze rentowym z instytucji zagranicznej (ponieważ ustawa o emeryturach i rentach oraz inne polskie przepisy polskie nie regulują tych spraw, osoba zainteresowana, która ma prawo do świadczeń na podstawie polskich okresów ubezpieczeniowych, będzie miała wypłacane pełne emerytury i renty, przyznane zarówno przez instytucję polską, jak i zagraniczną).
Renta rodzina rolnicza i renta socjalna
Renta socjalna to świadczenie, które od 1.10.2003 r. wypłaca ZUS. Przysługuje ono osobie pełnoletniej i całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało przed ukończeniem 18 lat, w trakcie nauki w szkole lub szkole wyższej przed ukończeniem 25 lat, albo w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.
Wypłata renty socjalnej jest możliwa „w zbiegu” wyłącznie z rentą rodzinną. W takim przypadku renta socjalna ulega obniżeniu do takiej wysokości, aby łączna kwota obu świadczeń nie przekraczała 200% kwoty najniższej renty z tytułu niezdolności do pracy. Jeżeli więc renta rodzinna przekracza 200% najniższej renty z tytułu niezdolności do pracy (od 1.03.2006 r. — 1194, 92 zł), renta socjalna w ogóle nie będzie przysługiwała i osoba zainteresowana będzie miała prawo wyłącznie do renty rodzinnej. Osoba, która ubiega się o rentę socjalną lub pobiera to świadczenie z ZUS, jest więc zobowiązana do poinformowania, że ma przyznaną rentę rodzinną rolniczą przez KRUS.
Świadczenie ustawowe i wyjątkowe
Prezes KRUS może przyznać w drodze wyjątku emeryturę rolniczą lub rentę rolniczą osobie, która wskutek szczególnych okoliczności nie nabyła prawa do świadczenia ustawowego, nie ma niezbędnych środków utrzymania i nie może ich sobie zapewnić, ze względu na wiek lub stan zdrowia. Przyznanie świadczenia w tym trybie jest zatem uwarunkowane, między innymi, brakiem niezbędnych środków utrzymania. Gdyby zatem okazało się, że osoba mająca przyznane prawo do takiego świadczenia, uzyska prawo do świadczenia ustawowego w ZUS, to utraci ona prawo do świadczenia wyjątkowego (będzie miała prawo wyłącznie do emerytury lub renty przyznanej przez ZUS).
W nieco innej sytuacji będzie osoba uprawniona do ustawowej emerytury lub renty rolniczej, której prezes Rady Ministrów przyzna prawo do emerytury (renty) na podstawie art. 82 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS. Jeżeli w decyzji nie ma klauzuli, że świadczenie to przyznano pod warunkiem, że osoba ta nie nabędzie prawa do innego świadczenia emerytalno-rentowego (bądź nie ograniczy wysokości tego świadczenia w razie nabycia prawa do innego), będzie ona miała prawo do pobierania dwóch świadczeń w pełnej wysokości.
