Uregulowanie stanu prawnego gruntów należących do wspólnot i nieodpłatne przejęcie przez gminy terenów bez ustalonego właściciela - to cel projektu o wspólnotach gruntowych, który we wtorek przyjął rząd. Wspólnoty będą też mogły podzielić i sprzedać swoją ziemię.
Wspólnoty gruntowe są pozostałością uwłaszczeń włościan dokonywanych na terenach byłego zaboru rosyjskiego i austriackiego w XIX wieku i stanowią szczególnego rodzaju własność. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego charakter wspólnoty gruntowej „aczkolwiek zbliża się do współwłasności, stanowi jednak współwłasność o szczególnych cechach, niepodlegającą podziałowi, rządzącą się własnymi odrębnymi zasadami. Istotą tej współwłasności jest uprawnienie członka wspólnoty do udziału we wspólnocie w postaci korzystania z objętych nią gruntów zgodnie z ich przeznaczeniem, przysługujące osobom fizycznym lub prawnym posiadającym gospodarstwa rolne”.
Projekt noweli ustawy o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych, który we wtorek przyjęła Rada Ministrów, przygotowało Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Ma on na celu uregulowanie stosunków własnościowych wspólnot gruntowych.
Nowela ma umożliwić ustalenie, które nieruchomości stanowią wspólnoty gruntowe, bądź mienie gromadzkie oraz kto jest uprawniony do korzystania ze wspólnoty i jakie przysługują mu udziały w gruntach wspólnotowych.
W Polsce istnieje ponad 5100 wspólnot gruntowych o łącznej powierzchni ok. 107 tys. ha. Według szacunków MRiRW około 3500 z nich nie ma uregulowanego stanu prawnego, choć powinno to było nastąpić w ciągu roku od uchwalenia obecnie obowiązującej ustawy, czyli do 5 lipca 1964 r.
„Obecnie po ponad 50 latach od wejścia w życie ustawy istniejące trudności w ustaleniu pochodzenia gruntów użytkowanych wspólnie (…) a ustalenie kręgu osób uprawnionych do udziału we wspólnotach gruntowych stało się bardzo utrudnione, a niejednokrotnie niewykonalne” – uzasadnił resort. Jak stwierdził w uzasadnieniu, taka sytuacja utrudnia opodatkowanie tych gruntów gminom i jest niekorzystna dla rolników, zwłaszcza przy ubieganiu się o płatności bezpośrednie do posiadanych gruntów.
Projekt przewiduje w pierwszej kolejności ustalenie, które nieruchomości stanowią wspólnotę gruntową oraz ustalenie wykazów uprawnionych do udziału we wspólnocie oraz wykazu obszarów gospodarstw rolnych przez nich posiadanych i wielkości przysługujących im udziałów we wspólnocie. Będzie to następowało na wniosek uprawnionego do udziału we wspólnocie. Czyli osób fizycznych lub prawnych posiadających gospodarstwa rolne, jeżeli w ciągu ostatniego roku przed 5 lipca 1963 faktycznie korzystały z tej wspólnoty. Są to tzw. „pierwotni uprawnieni”. Będą mieli oni czas na składanie wniosków w tej sprawie do 30 czerwca 2016 r.
Projekt ustawy przewiduje, że jeśli ustalenie pierwotnych uprawnionych lub ich spadkobierców nie będzie możliwe, wniosek o ustalenie udziałów we wspólnocie będą mogły złożyć również „osoby fizyczne lub prawne, które posiadają gospodarstwa rolne i nieprzerwanie przez okres od dnia 1 stycznia 2011 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. faktycznie korzystają ze wspólnoty gruntowej albo zamieszkują lub mają siedzibę na terenie miejscowości, w której znajdują się grunty stanowiące wspólnotę lub osoby fizyczne, które zamieszkują w innej miejscowości, a prowadzą gospodarstwo rolne – jeżeli wspólnotą gruntową są lasy, grunty leśne albo nieużytki przeznaczone do zalesienia”.
Zdaniem resortu „zaproponowany okres 5 lat jest odpowiedni, aby ustalić, że korzystanie z gruntów wspólnoty jest dostatecznie trwałe. Celem tej zmiany, w przypadku nieustalenia uprawnionych oraz ich następców prawnych, jest nadanie prawa w postaci udziału we wspólnocie gruntowej osobom, które faktycznie korzystają z nieruchomości zaliczanych do wspólnot gruntowych”.
Jeśli nie będzie możliwe ustalenie uprawnionych we wspólnocie gruntowej, wówczas – na swój wniosek – jej tereny nieodpłatnie przejmą gminy właściwe ze względu na położenie nieruchomości. Grunty uzyskane w ten sposób będą one mogły przeznaczyć na cele rozwojowe, inwestycyjne, a w szczególności na realizację budownictwa mieszkaniowego oraz związanych z tym budownictwem urządzeń infrastruktury technicznej, a także na realizację innych celów publicznych.
W wypadku gdyby gmina nie chciała lub nie mogła przejąć takiego terenu, przejdzie on na rzecz Skarbu Państwa.
Nowelizacja wprowadza także możliwość przekształcenia wspólnoty gruntowej we współwłasność w rozumieniu Kodeksu cywilnego: uprawnieni do udziału we wspólnocie gruntowej będą mogli podjąć uchwałę o przekształceniu wspólnoty gruntowej we współwłasność w częściach ułamkowych, co umożliwi zakładanie ksiąg wieczystych dla tych nieruchomości i ułatwi ich sprzedaż.
Autorzy projektu podkreślają jednak przy tym, że „nowelizacja ustawy nie zakłada zniesienia istniejących wspólnot gruntowych. (…) Będą (one) mogły funkcjonować nadal w dotychczasowej formie organizacyjnej i gospodarować na dotychczasowych zasadach, jeżeli taka będzie wola samych uprawnionych”.
Projekt przewiduje także zmianę przepisów regulujących ustrój spółek powołanych do zagospodarowania wspólnot gruntowych oraz wprowadzenie sądowej kontroli działalności organów spółek, co ma usprawnić ich działanie. Jak zauważył resort rolnictwa w uzasadnieniu do projektu, w tej chwili tylko w 1080 wspólnotach utworzono spółki do zarządzania tymi wspólnotami i jedynie w 1073 spółkach powołano właściwe organy.
Ustawa miałaby wejść w życie 1 stycznia 2016 r.
za: 
