Podstawy prawne egzekwowania wyłącznego prawa

Przepisy prawa gospodarczego

• Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji¹. Według tej ustawy, czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta. Ten akt prawny w części szczególnej nie zawiera jednak żadnych przepisów, które odnosiłyby się wprost do zagadnień ochrony praw do odmian roślin. W tej sytuacji, aby móc stosować ustawę o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, należy udowodnić osobom naruszającym prawo działanie sprzeczne z dobrymi obyczajami handlowymi albo naruszenie prawa opisanego w innych aktach prawnych (przede wszystkim w ustawie o ochronie prawnej odmian roślin). Głównym kierunkiem działań opartych na przepisach tej ustawy jest roszczenie o zaniechanie naruszeń wyłącznego prawa do odmiany i uzyskanie w tym zakresie odpowiedniego orzeczenia sądu.

Przepisy prawa karnego

• Ustawa o ochronie prawnej odmian roślin². Przepisy tej ustawy stanowią podstawową materię opisującą zakres przyznawania, realizowania i ochrony wyłącznych praw do odmian udzielanych ich właścicielom. Opisują również warunki i tryb przyznawania licencji na korzystanie przez inne osoby z wyłącznych praw. Ustawa ta zawiera przepisy karne, nakładające karę grzywny na winnych naruszenia wyłącznych praw do chronionych odmian (w art. 37). Uchwalona przez Sejm RP w kwietniu br. nowelizacja tej ustawy rozszerza te przepisy nadając artykułowi 37. następujące brzmienie: „Kto: 1) narusza wyłączne prawo do odmiany, 2) oznacza nazwą odmiany chronionej wyłącznym prawem materiał siewny lub materiał ze zbioru innej lub nieznanej odmiany — podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.” Tym samym ustawa znacznie ma zwiększyć uprawnienia hodowców — właścicieli praw do odmian, uznając fakt naruszenia na szkodę hodowcy wyłącznego prawa do jego odmiany za przestępstwo (karane m.in. karą pozbawienia wolności), a nie jak dotychczas, wyłącznie za łagodnie traktowane wykroczenie. Ponadto zwiększa uprawnienia hodowców — właścicieli wyłącznego prawa do odmiany w zakresie możliwości żądania informacji od producentów, pisemnych danych i kontroli na terenie gospodarstwa (art. 23 a–c). Możliwości te dotyczą wyłącznie materiału ze zbioru jako materiału siewnego odmian wymienionych
  w art. 23 ust. 2 p. 1. Utrudnianie przeprowadzenia takich kontroli lub nieudzielanie hodowcy szczegółowych informacji na temat zachowania odmiany lub wykorzystania materiału ze zbioru będzie, w świetle nowych przepisów, wykroczeniem (art. 37 a, b).

• Ustawa o nasiennictwie³. Przepisy tej ustawy stanowią uzupełnienie przepisów zawartych w ustawie przedstawionej powyżej i normują sprawy wytwarzania, oceny oraz obrotu i kontroli materiału siewnego gatunków i odmian roślin uprawnych. W art. 70. tej ustawy zawarte są sankcje karne nakładające karę grzywny na winnych naruszenia norm opisanych w ustawie.

• Kodeks karny⁴. Stosowanie podstawowych przepisów karnych obowiązujących w RP ma miejsce w tych przypadkach, kiedy ustalenia faktyczne wskazują na to, że materiał odmiany chronionej został uzyskany w warunkach paserstwa, tzn. przy świadomości sprawcy, że nabywa go od osoby, która wytworzyła go w sposób nielegalny (art. 291 lub 292 kk), lub gdy naruszenie praw ochronnych nastąpiło np. w warunkach zorganizowanej grupy przestępczej.
  W szczególnych przypadkach, kiedy jest możliwy do udowodnienia zamiar zagarnięcia mienia w działaniu sprawcy, stosowany jest przepis art. 286 kk, normujący przestępstwo oszustwa.

Przepisy prawa cywilnego

• Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Przepisy tego aktu prawnego obejmują roszczenia przeciwko naruszającym prawa do odmian, a skierowane na naprawienie wyrządzonej szkody, przywrócenie stanu poprzedniego, wydanie bezpodstawnie uzyskanych korzyści lub usunięcie skutków niedozwolonych działań.

• Kodeks cywilny⁵. Podstawowe przepisy cywilne obowiązujące w RP wykorzystywane są przede wszystkim w postępowaniach, które swoim zakresem obejmują dochodzenie opłat licencyjnych od producentów. Dotyczy to zarówno producentów, którzy weszli legalnie w posiadanie praw licencyjnych i zaprzestali płatności, jak i tych, w których przypadku nielegalne rozmnażanie roślin zostało ujawnione i przekształcone w formę umowy licencyjnej lub w przypadkach całkowitej nielegalności działania, tj. bez jakichkolwiek uzgodnień licencyjnych.

Przepisy prawa międzynarodowego

• Rozporządzenie Rady (WE) nr 2100/94 z 27 lipca 1994 r. w sprawie wspólnotowego prawa do ochrony odmian roślin.

• Dyrektywa 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady
  z 29 kwietnia 2004 roku w sprawie egzekwowania praw własności przemysłowej (pomocniczo).

Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, iż od 1 maja 2004 r., czyli od daty przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, do ochrony prawnej odmian roślin nie stosuje się przepisów prawa własności przemysłowej⁶. W tym zakresie, jako przepisy szczegółowe (lex specialis) mają zastosowanie normy ustawy o ochronie prawnej odmian roślin.

⁶ ustawa z dnia 30.06.2000 r. Prawo własności przemysłowej (Dz. U. 119/03 poz. 1117 z późn. zm.)