Opis botaniczny
Lawenda (Lavandula) to rodzaj z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae), obejmujący około 50 gatunków roślin zielnych jednorocznych, bylin, półkrzewów i krzewów. Ich liście są pojedyncze, naprzeciwległe, mogą być lancetowate, równowąskie, całobrzegie, piłkowane lub pierzaste. Zwykle pokryte są cienkimi lub gruczołkowatymi włoskami zawierającymi olejki eteryczne. Kwiatostany formują się w postaci nibyokółków, ponad liśćmi na pojedynczych, rzadziej rozgałęzionych, szypułach. Niektóre gatunki tworzą barwne podsadki. Kwiaty dzikich gatunków mogą być niebieskie, filetowe, rzadziej ciemnopurpurowe lub zielonkawe. Barwny kielich jest rurkowaty – tak jak dwuwargowa korona, której górna warga jest dwu-, a dolna trójłatkowa.
Naturalne występowanie lawend rozciąga się od Wysp Kanaryjskich przez okolice Morza Śródziemnego po Indie. Rosną tam na ciepłych, słonecznych stanowiskach w luźnych, kamienistych i zasobnych w wapń glebach. Warunki klimatyczne, jakie panują w Polsce, ograniczają możliwość uprawy większości gatunków lawend w terenie otwartym. Nie pozwalają na to chłodniejsze zimy.
Najczęściej uprawianym dla celów zdobniczych i tolerującym nasz klimat gatunkiem jest lawenda wąskolistna (L. angustifolia), zwana czasem lekarską (syn. L. officinalis). Pochodzi z krajów rejonu śródziemnomorskiego. To półkrzew o wzniesionych pędach o wysokości 20–100 cm, w dolnej części zdrewniałych. Liście są wąskie, brzegiem podwinięte, pokryte jasnym kutnerem. W zależności od odmiany kwiaty mogą mieć różne odcienie fioletu, purpury, różu oraz być białozielone. Kwitną od lipca do września. Lawenda wąskolistna (i jej odmiany) to jedyny gatunek, który może być uprawiany u nas w kraju, ale z wyłączeniem pasa stref mrozoodporności 5 B i 6 A, biegnącego wzdłuż wschodniej granicy od Olsztyna, przez Białystok, Lublin, Rzeszów, po południowe krańce Małopolski. W pozostałych rejonach kraju nie obejdzie się bez okrycia roślin w bezśnieżne, ostre zimy. Przy łagodnej, jak ta ostatnia, w całym kraju lawendy dobrze przezimowały.
Odmiany lawendy
Ich wybór u lawendy wąskolistnej jest dość bogaty. Oprócz gatunku o niebieskofioletowych kwiatach oferowana jest jej białozielono kwitnąca odmiana ‘Alba’ osiągająca wysokość 1 m, a także stosunkowo niska ‘Dwarf Blue’. Dużymi, intensywnie niebieskofioletowymi kwiatami, zebranymi w gęste kwiatostany, wyróżnia się ‘Hidcote Blue’. Szeroko krzewiącą się, osiągającą wysokość 30 cm i charakteryzującą się bardzo dużymi kwiatami jest ‘Munstead’. Różowoliliowe kwiaty ma ‘Rosea’ osiągająca wysokość około 40 cm. ‘Oxford Gem’ to fioletowo kwitnąca odmiana. Nowościami na naszym rynku są Platinum BlondeTM o żółtopasiastych liściach (czyt. też RO 5/2014 – red.) i podobna do niej ‘Mompalier’. Do uprawy pojemnikowej szczególnie polecana jest Lavance® Purple, która ma fioletowoniebieskie, liczne kwiaty, bardzo dobrze się krzewi, dorasta do wysokości ok. 25 cm. Dużymi kwiatami (intensywnie fioletowymi lub – nietypowymi – szarosrebrzystymi), wczesnym i obfitym kwitnieniem charakteryzują się odmiany z grupy AromaticoTM. Na rynku dostępna jest także grupa Blue ScentTM, na razie reprezentowana przez dwie odmiany o ciemnoniebieskich kwiatach (u ‘Blue ScentTM Early’ pojawiają się one wcześniej) i bardzo dobrym krzewieniu się roślin.
Lawenda wąskolistna Platinum Blonde™; fot. Plantpol Zaborze
Lawenda wąskolistna Lavance® Purple; fot. Vitro Flora
Lawenda wąskolistna ‘Munstead’; fot. Vitro Flora
Lawenda wąskolistna ‘Aromatico™ Early Blue’; fot. Syngenta/Floripro
Lawenda wąskolistna ‘Blue Scent™ Early; fot. Syngenta/Floripro
Do uprawy gruntowej, o podobnej jak lawenda wąskolistna odporności na niską temperaturę, nadają się niektóre mieszańce międzygatunkowe, takie jak Lavandula x chaytorae (L. angustifolia x L. lanata) o gęstym, jasnym kutnerze pokrywającym liście, zwartym pokroju i dłuższym okresem kwitnienia ciemnofioletowych kwiatów. Do tej grupy należy też odmiana Pure Platinum ‘Nico’ (syn. ‘Phenomenal’) – mieszaniec międzygatunkowy L. angustifolia x L. intermedia.
Lawenda Pure Platinum ‘Nico’; fot. Plantpol Zaborze
[NEW_PAGE]Na rynku dostępne są ponadto liczne odmiany lawendy francuskiej (L. stoechas), która może być u nas jedynie sezonową dekoracją, bowiem nie zimuje w naszym klimacie. Atrakcyjne są jej kwiatostany zbudowane z kwiatów płodnych oraz płonnych, bardzo dekoracyjnych, dużych, barwnych podsadek. Z tego gatunku oferowane są m.in. odmiany ‘Madrid Blue’ o niebieskich kwiatach i jej siostrzana kreacja ‘Madrid Pink’ – o różowych, CastillianoTM Violet – o fioletowoniebieskich kwiatach, srebrzystozielonych liściach i wzniesionym pokroju oraz kilka kreacji z grupy Little Bee, charakteryzujących się zwartym, gęstym pokrojem, atrakcyjnymi kwiatami i łatwą uprawą.
Uprawa lawendy
Odmiany lawend rozmnażane są masowo wyłącznie wegetatywnie metodą kultur tkankowych lub przez sadzonki pędowe. Zajmują się tym wyspecjalizowane firmy.
Do sadzenia tych roślin wybierać należy miejsca ciepłe, słoneczne, podłoże dobrze zdrenowane, przepuszczalne, zasobne w wapń, o pH 6,5–7,5 i tylko umiarkowanie wilgotne. Nie zaleca się ściółkowania lawend materiałami utrzymującymi w podłożu wilgoć. Nadmiar wody jest szkodliwszy niż okresowe susze, które lawendy tolerują. Wymagania nawozowe tych roślin są małe. W jałowym podłożu dokarmia się je w czasie intensywnego wzrostu małymi dawkami dedykowanych mieszanek nawozów mineralnych (według zaleceń producenta), w których stosunek N : P : K wynosi 1 : 0,5 : 2. Należy zwrócić uwagę, że lawendy mają stosunkowo duże zapotrzebowanie na potas, zapewniający lepsze przezimowanie roślin.
Formowanie lawendy
Po posadzeniu pędy młodych okazów skraca się o połowę. Ich przycinanie pobudza krzewienie się roślin. U starszych po raz pierwszy należy to zrobić w kwietniu. Usuwa się wtedy obumarłe pędy i nadaje pożądaną formę krzewom przed ich letnim kwitnieniem. Drugi raz lawendę należy ciąć po przekwitnięciu. Ścięte pędy wykorzystać można w bukieciarstwie lub na susz. Zdarza się, że po wcześniejszym zebraniu kwiatostanów lawendy zakwitną ponownie w sierpniu. Ostatnie cięcie tych roślin służy nadaniu im pożądanego kształtu i nie powinno być przeprowadzane później niż do początku września, tak by pędy zdążyły dojrzeć przed nadchodzącą zimą. Zaniechanie tego zabiegu deformuje krzewy. Po 5–6 latach nawet starannej pielęgnacji lawenda traci efektowne kształty. Można próbować ją odmłodzić, ścinając wiosną wszystkie pędy do 1/3 ich długości. Rzadko jednak daje to pożądany efekt, więc lepiej kupić nowe rośliny.
Choroby i szkodniki lawendy
W warunkach zbyt dużej wilgotności i w mało przewiewnych miejscach kłopoty może sprawiać tylko szara pleśń. Lawenda rzadko atakowana jest przez szkodniki, chronią ją bowiem prawdopodobnie jej wonne olejki eteryczne. Sporadycznie spotyka się nalot mszyc, które łatwo zwalczać dostępnymi w handlu środkami.
Wykorzystanie lawendy
Lawenda jest cenną rośliną także w innych działach gospodarki. Pozyskiwane z niej wonne olejki eteryczne wykorzystywane są na skalę przemysłową w kosmetyce, lecznictwie oraz do aromatyzowania potraw. Ceniony jest też miód lawendowy otrzymywany z wielkich plantacji tych roślin w krajach śródziemnomorskich. Zapach lawendy wykorzystuje się do odświeżania powietrza w pomieszczeniach mieszkalnych i odstraszania moli odzieżowych.
Przedstawicielki lawendy francuskiej z grupy Madrid – ‘Blue’ …
… i ‘Pink’; fot. Z. Pindel
Lawenda francuska ‘Dark Purple’ z grupy Little Bee; fot. I. Sprzączka
Prof. dr hab. Zbigniew Pindel
Kraków
Artykuł pochodzi z numeru 6/2014 miesięcznika „Rośliny Ozdobne”
