Aktinidia – pnącze nie tylko ozdobne

Morfologia

Aktinidie są pnączami wieloletnimi, których pędy wiją się prawoskrętnie wokół podpór. Mogą to być także pnącza czepne (A. chinensis) lub krzewy (A. kolomikta). Pojedyncze pędy aktinidii ostrolistnej osiągają długość 10–20 m, a pstrolistnej około 6 m. Młode pędy są brązowe, starsze szaropopielate. W obrębie gatunku mogą występować formy:

• dwupienne o kwiatach tylko męskich lub tylko żeńskich;
• jednopienne, z kwiatami żeńskimi i męskimi na jednej roślinie;
• obupłciowe.

Owocem aktinidii jest jagoda o elipsoidalnym kształcie. Wielkość (długość 2–5 cm) i barwa (zielona, żółta lub czerwona) owoców są cechami odmianowymi.

Rozmnażanie

Z nasion. Powinny być one wydobyte z miękkich, całkowicie dojrzałych owoców, które można rozdrobnić mikserem, a miąższ przetrzeć przez sito. Większe ilości nasion można wydobyć z pulpy za pomocą enzymu rozpuszczającego miąższ — celulozopektynazy. Przechowywane w lodówce wysuszone nasiona do 1 roku zachowują żywotność. Przed wysiewem należy je stratyfikować (przez 1 miesiąc w temperaturze 4⁰C). Po takim przechłodzeniu na 2, 3 tygodnie przed wysiewem poddawane są działaniu zróżnicowanej temperatury (10⁰C nocą i 20⁰C w dzień). Substytutem stratyfikacji może być moczenie nasion w roztworze kwasu giberelinowego (2,5–5,0 g/l przez 24 godziny). Nasiona A. arguta wymagają dłuższego okresu — 3 miesięcy — stratyfikacji chłodnej. Siewki należy przepikować w dobrze zdrenowane podłoże. Charakteryzują się one długim okresem juwenilności, a ich płeć określić można dopiero w okresie kwitnienia, co zwykle następuje w 6. roku po posadzeniu roślin.

Ze względu na późne wchodzenie w okres owocowania roślin otrzymanych z siewu (6.–
10. rok), do zakładania plantacji towarowych wykorzystuje się wyłącznie rośliny rozmnażane wegetatywnie. Rozpoczynają one owocowanie już w 3. lub 4. roku po posadzeniu.

Sadzonkowanie jest podstawowym sposobem rozmnażania aktinidii. Półzdrewniałe sadzonki (fot. 1), najlepiej 3oczkowe, pobierane z części wierzchołkowej lub środkowej tegorocznego przyrostu, traktuje się auksyną (NAA w stężeniu 3000 ppm przez 10 sekund lub IBA w stężeniu 6000 ppm przez 5 sekund). Według danych z literatury, u sadzonek pobranych w czerwcu, lipcu i sierpniu należy obciąć do połowy górne dwa liście, końce sadzonek zanurzyć w roztworze regulatora wzrostu, a następnie umieścić sadzonki w podłożu
i zamgławiać. Z naszych doświadczeń wynika, że odmiany żeńskie aktinidii ostrolistnej bardzo dobrze ukorzenia się także bez użycia substancji wspomagających ten proces (fot. 2).

Fot. 1. Półzdrewniałe sadzonki aktinidii

Fot. 2. Ukorzenione sadzonki aktinidii ostrolistnej

Szczepienie na podkładkach generatywnych zimą przez stosowanie z języczkiem jest częstym sposobem rozmnażania aktinidii. Także okulizacja w literę T w okresie letnim daje bardzo dobre efekty. Rośliny szczepione na siewkach silniej rosną oraz wcześniej wchodzą w okres owocowania niż te rozmnażane z sadzonek.

Sadzonki korzeniowe. Jest to rzadko praktykowana metoda, wykorzystywana raczej na skalę amatorską oraz przy likwidacji starszych plantacji.

Kultury tkankowe. Według danych z literatury, męskie i żeńskie osobniki aktinidii ostrolistnej można rozmnażać in vitro. Wykorzystuje się do tego pożywki MS z dodatkiem 0,5 mg zeatyny na 1 l. Ukorzenianie przeprowadza się na pożywce 1/2 MS z dodatkiem IAA lub NAA.

Uprawiane odmiany

W Polsce największe znaczenie w produkcji sadowniczej ma aktinidia ostrolistna. Daje ona plon 30–50 kg owoców z krzewu. Owoce są nagie (fot. 3), dojrzewają na przełomie września i października. Można je przechowywać w chłodni przez kilka tygodni. Są bogatym źródłem witaminy C (400 mg/100 g św.m.). Spożywane są na surowo lub suszone. Rośliny (rozmnożone wegetatywnie) zaczynają plonować w 3. lub 4. roku i są produktywne przez mniej więcej 60 lat. Najczęściej uprawiane u nas odmiany to: najwcześniejsza 'Geneva', czerwonoowocowa 'Kenn's Red', 'Meader' oraz obupłciowa 'Issai'.

Fot. 3. Owoce aktnidii ostrolistnej

Aktinidia pstrolistna jest cenioną rośliną ozdobną. W okresie kwitnienia liście osobników męskich przebarwiają się na biało, później — na różowo. Owoce są niewielkie i szybko opadają po dojrzeniu, a plony z rośliny są małe, dlatego gatunek ten nie przyjął się w produkcji towarowej. Odmiany, które spotyka się w uprawie, to m.in. 'Dr Szymanowski' — z cechami obupłciowości — 'Sientiabrskaja' oraz 'Krupnoplodnaya'.