Zwykłe owoce, niezwykłe możliwości (IV)

Według niego rentowność produkcji porzeczki czarnej w Polsce jest trudno ocenić, tym bardziej gdy słuchaczami na konferencji są grupy o rozbieżnych interesach. Podkreślił, że przedstawia własne obserwacje i wyniki badań. Zbiory z plantacji porzeczki czarnej o powierzchni do 10 ha stanowią w Polsce 65% całkowitych  i co roku są one nieprzewidywalne. Plantacje takie (głównie 1-2 ha, 2-5 ha) stanowią zazwyczaj dodatkowy, a nie podstawowy dochód dla ich właścicieli. Porzeczka na nich sadzona jest tylko dlatego, że jest to prosty w uprawie gatunek o niewielkich wymaganiach agrotechnicznych i nie wymagający wysokich nakładów finansowych.

Według D. Paszko (fot. 1) koszty produkcji przeliczane na areał są bardziej stabilne, niż przeliczane na jednostkę produkcji. 

Fot. 1. Dariusz Paszko

W koszty bezpośrednie prelegent wliczał materiały do produkcji, pracę ludzką, usługi obce i specjalistyczne (kombajn do zbioru owoców). Koszty pośrednie obejmują paliwa, energię, remonty obce, ubezpieczenia społeczne i majątkowe, podatki, artykuły biurowe, koszty zarządzania itp. kosztem pośrednim jest także amortyzacja. Koszty bezpośrednie i pośrednie składają się na koszty całkowite. Oprocentowanie majątku to koszty ekonomiczne. W gospodarstwie uzyskującym plon porzeczki czarnej na poziomie 5,7 t/ha koszty całkowite wynoszą 11 233 zł/ha, koszty bezpośrednie to 8 946 zł/ha. Koszty ekonomiczne 12 085 zł/ha (2,11 zł/kg przy plonie 5,7 t/ha). Zakup materiałów to koszt rzędu 2 631 zł/ha. Oprocentowanie majątku, koszt warunkujący dalszy rozwój gospodarstwa to około 852 zł/ha. Przy plonie 4 t/ha koszty bezpośrednie wynoszą 2,06 zł/kg (koszty ekonomiczne 2,71 zł/kg), natomiast przy plonie 5 t/ha koszty te wynoszą odpowiednio 1,81 zł/kg i 2,43 zł/kg, a przy plonie 8 t/ha – 1,26 zł/kg i 1,68 zł/kg. 

D. Paszko podzielił czynniki opłacalności na zewnętrzne i wewnętrzne. Pierwsze obejmują pogodę, ceny zbytu, poziom zbiorów w kraju i na świecie a drugie jakość produkcji, koszty produkcji i wydajność plantacji, przedsiębiorczość producenta. Od 2000 r. opłacalność produkcji porzeczki czarnej w Polsce co roku była inna i tylko przez 7 lat produkcja ta była opłacalna. Według D. Paszko przy plonie 6 t/ha uprawę porzeczki czarnej można uznać za opłacalną. Jednak aby pojawiła się nadwyżka bezpośrednia, cena za owoce musi znajdować się na poziomie 2 zł/kg. Jednak przy plonie 5 t/ha nie pojawi się dochód. Nadwyżka bezpośrednia pojawia się przy plonie 5 t/ha, ale nie ma dochodu, on przy takim plonie pojawi się dopiero przy cenie 2,5 zł/kg. Przy plonie porzeczki czarnej 4 t/ha w obliczeniach D. Paszko dochód czysty (sumaryczny za lata 2003-2013) wyniósł -12,2 tys. zł/ha, a przy plonie 6 t/ha wyniósł 21,2 tys. zł/ha. Dlatego prelegent uznał, że aby uprawa porzeczek była opłacalna konieczne jest uzyskiwanie plonu na poziomie 6 t/ha. 

 

Dirk Herdieckerhoff (fot. 2) obecny prezydent IBA omówił opłacalność produkcji porzeczki czarnej w Niemczech. Jeżeli 1 kg porzeczki czarnej w skupie kosztuje 0,5 Euro/kg, co dla producenta nie jest korzystną ceną, a 1 kg koncentratu z nich 2 Euro (a na jego wyprodukowanie należy zużyć 5,3 kg owoców porzeczki), czyni to produkcję koncentratu nieopłacalną, wręcz można powiedzieć, że jego wytwórca stracił – mówił D. Herdieckerhoff. Każdy producent, zanim podejmie decyzję o uprawie porzeczki czarnej powinien dokonać analizy struktury kosztów. W praktyce, niezależnie od kraju, nikt tego nie dokonuje i każdy producent działa na wyczucie. Jeśli będzie tak działał długo, to nie zauważy że jest bankrutem (dopóki mu nie uświadomi tego doradca podatkowy lub żona).

Czasem trudno oszacować koszt produkcji owoców, dlatego D. Herdieckerhoff podawał przedział cenowy (cenę minimalną i maksymalną), co pozwala oszacować koszty na poziomie pesymistycznym i optymistycznym. Koszty produkcji czarnej porzeczki w Wielkiej Brytanii wahają się w zakresie 0,31 – 1 Euro/kg. Cena 0, 5 Euro/kg nie rekompensuje zazwyczaj poniesionych kosztów produkcji. 

Jeżeli konsumenci nie zaczną spożywać soków z czarnej porzeczki nikomu nie poprawi się sytuacja – ani producentom owoców, ani ich przetwórcom. 

Fot. 2. Dirk Herdieckerhoff

W przypadku porzeczki czarnej niezbędny jest lepszy marketing, promocja i poszukiwanie nowych rynków zbytu. Być może marketingiem powinny zajmować się profesjonalne firmy tak jak to prowadzą np. dla napojów energetycznych, których spożycie co roku wzrasta o 10%, a soków o tyle maleje – mówił D. Herdieckerhoff. Według niego Anglicy bardzo dobrze promują swoje owoce (wywiady w lokalnej prasie, telewizji, prowadzą promocję produkcji organicznej). Miliony ludzi nie zna jednak smaku czarnej porzeczki, a może by go polubili. W Niemczech był pomysł na promocję owoców jako niemieckich, za które klient miałby zapłacić wyższą cenę, ale nie został wdrożony.

Hodowla nowych odmian powinna być skierowana na takie, które później kwitną, a nie lepiej plonują, aby podczas przymrozków nie ucierpiały zbytnio. 

  

Prof. dr hab. Eberhard Makosz (fot. 3) nakreślił przyszłość czarnej porzeczki na świecie. Światowa roczna produkcja tych owoców to 525 tys. ton. Z czego w Rosji jest produkowane 320 tys. ton, a Polce 115 tys. ton (dane za lata 2012 i 2013). W Rosji czarna porzeczka jest produkowana głównie w ogrodach przydomowych, gdyż Rosjanie są przywiązani do tego gatunku. W większości krajów świata produkcja jest stabilna, ale wzrasta np. na Ukrainie. 90% (ok. 160 tys. ton) owoców czarnej porzeczki zagospodarowuje przemysł przetwórczy. 88-100 tys. ton przeznaczane jest na produkcję zagęszczonego soku, 40-48 tys. ton przeznaczana jest na mrożonki, a 8-22 tys. ton na inne przetwory. Spożycie świeżych owoców w kraju wynosi 5 tys. ton. Polska jest liderem w produkcji tych owoców w Europie. W latach 65-70 ub.w. produkcja wynosiła 25-40 tys. ton, ale już 20 lat później – 65-85 tys. ton.

Fot. 3. Eberhard Makosz

Według bilansu produkcji czarnej porzeczki w Polsce produkowane jest około 95-145 tys. ton rocznie. Na różnice w zbiorach mają wpływ warunki atmosferyczne. Obecnie porzeczka uprawiana jest na powierzchni 30 tys. ha, a plantacje są zróżnicowane pod względem jakości i plonowania. Według oceny prof. E. Makosza na 3 tys. ha plantacji plony wynoszą 7-8 ton/ha. 

Ceny za owoce w latach 2000-2013 mieściły się w przedziale 0,4-4 zł/kg (0,1-1 Euro/kg). Ich wahania nie zachęcają do produkcji porzeczki czarnej. Na 14 letni okres obserwacji ceny za owoce przekroczyły koszty produkcji tylko 4 razy. Przy plonie 5 t/ha koszty całkowite wynoszą 12-14 tys. zł/ha, a bezpośrednie – 9 tys. zł/ha. W odniesieniu do 1 kg – 2,6-2,8 zł/kg (0,6 Euro/kg).

Aby produkcja stała się opłacalna plony musza wzrosnąć do 7 t/ha – wówczas koszty spadną do 1,5 zł/kg. Rynek europejski jest głównym odbiorcą tych owoców, ale jest to rynek nasycony. W ocenie profesora porzeczka czarna w Polsce nie jest już gatunkiem rozwojowym. Jeżeli na świecie nie wzrośnie zapotrzebowanie na owoce czarnej porzeczki, to produkcja światowa nie powinna przekraczać 500 tys. ton.

Sytuację w opłacalności produkcji mogą poprawić, jak podał prof. E. Makosz: umowy kontraktacyjne, zagwarantowana cena minimalna, opieka nad producentem przez zakłady produkcyjne, doradztwo fachowe, wartościowy materiał wyjściowy, wystrzeganie się dużych różnic w cenach za owoce, zmniejszenie obrotu przez pośredników, rozpoczęcie badań ekonomicznych nad opłacalnością intensyfikacji produkcji, promocja w kraju i zagranicą (przez przetwórców), dostępność pestycydów, poprawienie prognozowania zbiorów owoców. Konieczna jest także współpraca plantatorów i pomoc rządu polskiego w promocji owoców.

Producenci, którzy mają warunki do osiągania plonów 7-8 t/ha mogą rozwijać produkcję – podsumował profesor. 

 

Na koniec każdy z przedstawicieli państw należących do IBA podał wielkość areału uprawy porzeczki czarnej i wielkości produkcji przewidywanej na rok 2014 w swoim kraju:

Tekst i zdjęcia: A.Łukawska