Rodzaje sadzonek
Do uprawy pod osłonami szczególnie przydatne są sadzonki zagonowe (fot. 1) i doniczkowe (fot. 2), świeże lub frigo (fot. 3). Sadzonki zagonowe i doniczkowe mają większą średnicę korony, lepiej wykształcony system korzeniowy i zawierają więcej substancji zapasowych (węglowodanów, przede wszystkim skrobi) niezbędnych do prawidłowego wzrostu. Dostępny na rynku materiał nasadzeniowy jest znacznie zróżnicowany pod względem jakości. Wpływają na to warunki siedliskowe i klimatyczne, zabiegi uprawowe i ochronne w czasie wzrostu oraz np. technika wykopywania czy przechowywania sadzonek.
Fot. 1. Sadzonki zagonowe z trzema koronami
Fot. 2. Sadzonki doniczkowe wyjęte z chłodni na kilkanaście godzin przed sadzeniem
Fot. 3. Sadzonki frigo odmiany 'Elsanta' pakowane w pęczki po 25 sztuk
Sadzonki zagonowe produkuje się na specjalnych zagonach, na glebie starannie doprawionej i zasobnej w składniki mineralne. Wyróżniają się one spośród innych sadzonek największą średnicą korony i najczęściej są to też rośliny wielokoronowe. Produkowane są z sadzonek świeżych sadzonych w pierwszym tygodniu sierpnia lub z sadzonek frigo (tych o najmniejszej średnicy korony) sadzonych około 5 tygodni wcześniej. Rośliny na zagonie sadzi się najczęściej w rozstawie 25 cm x 25 cm lub 35 cm x 35 cm. W Polsce produkcja sadzonek zagonowych z sadzonek świeżych pobranych z matecznika latem jest trudna, ze względu na krótki okres wegetacji. Korzystniejszym rozwiązaniem jest wykorzystanie sadzonek frigo, można bowiem w ten sposób zagospodarować najsłabsze rośliny i wyprodukować silne sadzonki zagonowe. Ze względu na wzrost roślin szybszy z sadzonek doniczkowych niż z sadzonek wykopywanych, można opóźnić sadzenie tych pierwszych do mniej więcej 5 dni po optymalnym terminie sadzenia dla świeżo wykopanych.
Sadzonki doniczkowe (coraz bardziej popularne) są szczególnie przydatne do zakładania upraw polowych. Decydując się na nie zmniejszamy ryzyko przesuszenia roślin od chwili ich posadzenia do przyjęcia. Jeśli sadzimy świeżo wykopane rośliny, deszczowanie trzeba rozpocząć w ciągu kilkunastu godzin po posadzeniu. Następnie, w zależności od pogody, należy je sukcesywnie nawadniać przez 1–2 tygodni. Odporność sadzonek doniczkowych na niedostatek wody po posadzeniu jest większa. Jest to szczególnie ważne, kiedy nie ma możliwości nawadniania plantacji po posadzeniu. Ponadto wykorzystanie sadzonek doniczkowych ukorzenionych w sterylnym podłożu zmniejsza zagrożenie wystąpienia chorób, głównie pochodzenia odglebowego, co ogranicza nakłady na prowadzenie plantacji i rekompensuje częściowo wyższą cenę tych sadzonek.
Jakość sadzonek
Podejmując decyzję o założeniu plantacji warto wcześniej rozważyć, czy bardziej opłacalne będzie zakupienie sadzonek „słabszych”, czy lepiej ponieść większe koszty, ale kupić materiał szkółkarski wysokiej jakości. W badaniach prowadzonych na AR w Poznaniu nad wpływem jakości sadzonek na plonowanie w uprawie sterowanej (przyspieszonej — pierwsze zbiory początek maja — fot. 4 — i opóźnionej — zbiory rozpoczynały się we wrześniu) w nieogrzewanej szklarni, najwyższy plon uzyskano z roślin wyprodukowanych z sadzonek zagonowych, mniejszy — z sadzonek doniczkowych, a najniższy — z sadzonek typu A+ (fot. 5). Różnica w plonowaniu pomiędzy roślinami najlepiej a najgorzej owocującymi była duża, wynosiła około 1 kg/m2 (tabela). Średni plon z roślin uzyskanych z sadzonek zagonowych wyniósł około 3,4 kg/m2, z sadzonek doniczkowych — 2,6 kg/m2, a z sadzonek A+ — 2,4 kg/m2. Wszystkie rośliny rosły w zagęszczeniu 7,7 szt./m2. Spośród dwóch porównywanych odmian lepiej plonowała 'Elsanta' niż 'Honeoye', jednak różnica pomiędzy nimi nie była duża. Ważne natomiast było to, że truskawki 'Honeoye' zaczęły dojrzewać o mniej więcej 5 dni wcześniej niż 'Elsanty'. Dlatego, jeśli celem jest wczesny zbiór, warto wybrać do nasadzeń odmiany najwcześniej plonujące. Ceny uzyskane za najwcześniejsze owoce są znacznie wyższe niż wtedy, gdy podaż jest duża. Lepiej plonowały także rośliny w uprawie na zbiór przyspieszony (fot. 6) — do uprawy na zbiór opóźniony sadzonki trzeba przetrzymywać w chłodni znacznie dłużej, co może powodować zmniejszenie ilości materiałów zapasowych w nich zgromadzonych i pośrednio wpływać na mniejsze plonowanie. Na przykład plon 'Elsanty' uzyskany w uprawie na zbiór przyspieszony z roślin otrzymanych z sadzonek zagonowych był o około 0,5 kg/m2 większy niż z roślin tej samej odmiany w uprawie opóźnionej. Podobna sytuacja miała miejsce, gdy użyto do uprawy sadzonek doniczkowych lub sadzonek A+.
Wpływ rodzaju sadzonek i terminu uprawy na plon ogólny oraz wczesny truskawek
Fot. 4. Uprawa na zbiór przyspieszony w szklarni
Fot. 5. Sadzonki A+
Fot. 6. Uprawa w rynnach umieszczonych na wysokości 1 m korzystnie wpływa na jakość owoców i ułatwia ich zbiór
Większy pierwszy plon
Przy produkcji truskawek warto pamiętać o wpływie terminu uprawy, odmiany i rodzaju sadzonki na wielkość plonu wczesnego, za który uznano owoce zebrane z pierwszej 1/3 okresu zbiorów. Najsilniej wielkość wczesnego plonu może różnicować termin uprawy, następnie odmiana, a najsłabiej — rodzaj sadzonki. W badaniach prowadzonych w latach 2002–2005 w Katedrze Warzywnictwa w Poznaniu większy plon wczesny uzyskano z roślin otrzymanych z sadzonek zagonowych, a mniejszy, gdy użyto do uprawy sadzonek doniczkowych i A+. U odmiany 'Honeoye' plon wczesny był większy niż u 'Elsanty'.
Czynnikiem, który najsilniej różnicował średnią masę owocu w przypadku plonu ogólnego był rodzaj użytej sadzonki, a następnie termin uprawy i odmiana. Średnia masa owoców zbieranych z roślin wyprodukowanych z sadzonek doniczkowych i typu A+ była większa niż średnia masa owoców zbieranych z roślin otrzymanych z sadzonek zagonowych. Owoce odmiany 'Elsanta' były większe od owoców 'Honeoye', a średnia masa owocu zbieranego w uprawie na zbiór przyspieszony była większa od średniej masy owocu z uprawy na zbiór opóźniony. Największe owoce (15,9 g) zbierano z roślin otrzymanych z sadzonek A+ na zbiór przyspieszony (wykres 1).
Wykres 1. Wpływ rodzaju sadzonek na średnią masę owoców odmian 'Elsanta'
i 'Honeoye' oraz w uprawie przyspieszonej i opóźnionej
Największy udział owoców klasy ekstra był w plonie zebranym z roślin wyprodukowanych z sadzonek zagonowych, mniejszy z doniczkowych, a najmniejszy, gdy użyto do uprawy sadzonek A+ (wykres 2). Większy udział owoców klasy I stwierdzono w plonie zebranym z roślin uzyskanych z sadzonek A+, mniejszy z sadzonek doniczkowych, a najmniejszy, gdy użyto do uprawy sadzonek zagonowych. Udział plonu owoców II klasy był niewielki i wynosił średnio 1,7–5,9%, natomiast udział owoców niehandlowych — 1,6–4,1%. Największy udział plonu niehandlowego stwierdzono u roślin uzyskanych z sadzonek zagonowych, mniejszy był zaś z sadzonek doniczkowych i A+.
Wykres 2. Wpływ rodzaju sadzonek na strukturę plonu
Z przeprowadzonych badań wynika, że rodzaj sadzonki miał też wpływ na jakość owoców. Okazało się, że jędrniejsze były owoce zebrane z roślin otrzymanych z sadzonek zagonowych, najmniej jędrne — z roślin z sadzonek typu A+ (wykres 3). Jak wykazała analiza, średnia masa owocu z roślin wyprodukowanych z sadzonek zagonowych była mniejsza, a jędrność większa, natomiast w przypadku sadzonek A+ owoce były większe, ale mniej jędrne. Wielkość owocu zależy od wielkości i liczby komórek. Małe owoce, które mają taką samą liczbę komórek, jak większe, mają większą gęstość tkanki, a więc są jędrniejsze. Cecha ta jest szczególnie ważna, jeśli owoce będą transportowane na znaczną odległość. Wówczas im są one jędrniejsze, tym łatwiej je dostarczyć kontrahentowi przy zachowaniu dobrej jakości.
Wykres 3. Wpływ rodzaju sadzonek na jędrność owoców odmian 'Elsanta' i 'Honeoye' oraz w uprawie przyspieszonej i opóźnionej
Uzyskane wyniki przemawiają za wykorzystaniem w uprawie pod osłonami sadzonek zagonowych. Wielkość plonu w tego typu uprawie jest bardzo ważna, gdyż koszty, jakie ponosi się na założenie i prowadzenie plantacji, są dużo wyższe niż w uprawie polowej. Warto więc zwrócić uwagę na jakość sadzonek, gdyż decyduje ona o opłacalności produkcji.
