Zadania te mają jeden zasadniczy cel: poprawę wielkości i jakości owoców oraz zachowanie roślin w dobrej kondycji. Umiejętne cięcie roślin pozwala zachować proporcje pomiędzy wzrostem wegetatywnym krzewu a produkcją owoców wysokiej jakości.
Cel cięcia borówki wysokiej
Krzewy słabo cięte wydają krótkie przyrosty, owoce z nich uzyskiwane są drobne, a plony z roku na rok coraz niższe. Zbyt silne cięcie skutkuje wytwarzaniem nadmiernej liczby silnych, nieproduktywnych pędów. U borówki wysokiej pąki liściowe formują się w dolnej części jednorocznych pędów, a pąki kwiatowe tylko w górnej ich części. W zależności od siły wzrostu pędu, pąki kwiatowe tworzą się na jego całej długości lub pąkiem kwiatowym jest tylko pąk szczytowy. Z reguły jednak są to 2–4 najwyżej położone pąki na pędzie. Formowanie nadmiernej liczby pąków kwiatowych prowadzi do przemiennego owocowania. Obfite kwitnienie w jednym roku oraz nadmierne owocowanie hamuje wyrastanie nowych pędów (fot. 1). Brak nowych pędów skutkuje zmniejszeniem powierzchni asymilacyjnej na krzewie, co powoduje zahamowanie wzrostu owoców (są one drobne i słabej jakości). Dodatkowo brak nowych przyrostów (pędów II i III rzędu) wpływa na zmniejszenie plonu w roku następnym. Dobre owocowanie roślin musi być poprzedzone wytworzeniem pędów, na których zawiązały się pąki kwiatowe w roku ubiegłym. Znajomość tego zagadnienia pozwala zrozumieć konieczność cięcia krzewów dla uzyskania silnych, jednorocznych pędów II i III rzędu o średnicy powyżej 3 mm. Owoce wykształcone na takich pędach są znacznie większe niż na starszych, o krótkich przyrostach.
Intensywność cięcia borówki
Podstawowym czynnikiem regulującym intensywność cięcia jest ocena siły wzrostu krzewów. Umiarkowane cięcie zaleca się dla silnie rosnących odmian borówki lub krzewów uprawianych na glebach zasobnych w próchnicę i o większej sile wzrostu. Odmiany słabo rosnące lub charakteryzujące się umiarkowaną siłą wzrostu oraz te posadzone na glebach ubogich w próchnicę powinny być cięte silniej. Podobnie jak odmiany drobnoowocowe, w których przypadku cięcie wpływa korzystnie na wielkość owoców. Zabieg ten powoduje usunięcie części pędów, z którymi tracimy pewną liczbę pąków kwiatowych, a więc i owoców. Reakcją rośliny na cięcie jest obfite tworzenie nowych pędów celem odbudowy utraconej masy. Wiedza o reakcji rośliny na usunięcie lub skrócenie pędu umożliwia podjęcie prawidłowej decyzji i ułatwia kierowanie procesem regeneracji rośliny. Przycięcie silnego, młodego przyrostu w połowie długości rzadko wpływa na rozkrzewienie krzewu w jego dolnej części, a powoduje raczej jego wyrośnięcie w jeszcze silniejszy pojedynczy pęd. Cięcie, gdy przebiega w sposób nieprawidłowy, zamiast zmniejszyć wielkość krzewu, spowoduje pobudzenie go do wzrostu.
Formowanie krzewów borówki
W pierwszych latach po posadzeniu roślin należy skupić się na ich prawidłowym uformowaniu. Błędy popełnione na tym etapie uprawy oczywiście są do naprawienia, jednakże są kosztowne i długotrwałe. Nie ma jednoznacznej rady, jak ciąć krzewy przez pierwsze 3–4 lata po posadzeniu. Decyzja dotycząca zabiegów agrotechnicznych wiąże się z kondycją roślin uzyskanych bądź to w kulturach in vitro, bądź wegetatywnie, oraz z warunkami uprawy i doświadczeniem plantatorów. Jeśli w pierwszym roku po posadzeniu borówki wykonuje się cięcie zachowawcze lub całkowicie się z niego zrezygnuje, można spodziewać się szybkiego wejścia roślin w okres owocowania. Jednak kwitnienie i produkcja owoców silnie osłabiają wzrost wegetatywny młodych roślin, stąd krzewy takie wydadzą mały plon, a owoce będą niskiej jakości. Istotnym zabiegiem w pierwszym roku uprawy borówki, szczególnie na roślinach słabo rosnących lub rosnących na glebach o niskiej zawartości próchnicy, jest usunięcie kwiatostanów. Brak owocowania stymuluje roślinę do silnego wzrostu wegetatywnego, czego efektem jest szybkie zwiększenie objętości krzewu i lepsze owocowanie w kolejnych latach uprawy.
Niektórzy producenci zachęcają do wycięcia wszystkich pędów nad 2–3 oczkiem, co umożliwi prawidłowy rozwój świeżo posadzonej roślinie. Cięcie takie pobudzi roślinę do silnego wzrostu, czego efektem będzie uzyskanie kilkunastu pędów. Moim zdaniem cięcie takie jest uzasadnione jedynie w niekorzystnych warunkach wzrostu i u roślin posadzonych na glebie piaszczystej, bez wcześniejszego wzbogacenia jej w torf lub trociny, przy braku ściółkowania materiałem roślinnym oraz przy braku systematycznego nawadniania.
Cięcie takie zalecane jest również dla krzewów rozmnażanych wegetatywnie, o słabym wzroście i się nierozkrzewiających. Cięcie nad 2. lub 3. oczkiem wpływa pozytywnie na rozwój systemu korzeniowego, powoduje przyrost dużej liczby pędów w roku cięcia, a także bardzo często wpływa na dobre owocowanie w roku następnym.
Zaniechanie cięcia roślin w pierwszym roku po posadzeniu (dwuletnich krzewów borówki) jest równie często praktykowane na naszych plantacjach, tymczasem powinno ono dotyczyć tylko roślin uzyskanych z kultur in vitro. Rośliny te bardzo często mają kilka lub kilkanaście słabych pędów wyrastających z szyjki korzeniowej. Przycięcie takich krzewów jedynie pobudza je do dalszego wzrostu wegetatywnego i ogranicza zawiązywanie pąków kwiatowych. Dla takich roślin zalecane jest umiarkowane cięcie, polegające tylko na usunięciu kilku najsłabszych, zagęszczających pędów. Planując cięcie krzewów, najrozważniej jest zastosować metodę „złotego środka”, czyli zachowawczego cięcia nowo posadzonych roślin, głównie o długich pędach. Powinno ono polegać na skróceniu pędów 15–20 cm nad ziemią. Korzystnie wpłynie to na powstanie rozgałęzień, wzmocni główną część pędów szkieletowych i ograniczy nadmierne rozchylanie gałęzi (fot. 2). Zalecane jest usunięcie bardzo słabych, krótkich pędów, gdyż uzyskane z nich owoce będą słabej jakości, a ponadto często ulegają zabrudzeniu przez ziemię rozpryskiwaną w czasie deszczu.
Fot. 2. Prawidłowo uformowany 2-letni krzew ma kilka silnych pędów szkieletowych
[NEW_PAGE]Kolejne lata uprawy
W kolejnych latach cięcie roślin powinno być umiarkowane. Silniejsze cięcie może być zastosowane jedynie w przypadku stwierdzenia zahamowania wzrostu krzewu, np. z powodu silnego owocowania lub złych warunków uprawy. Cięcie należy ograniczyć do usuwania pędów najsłabszych, zagęszczających krzewy. Pędy zbyt silnie rosnące, które osiągnęły długość ponad 25–30 cm, możemy jedynie skrócić. Starajmy się nie przeszkadzać roślinie w intensywnym wzroście, a jedynie kształtujmy jej przyszły wygląd. Intensywne owocowanie rozpoczyna się najczęściej od czwartego roku prowadzenia plantacji. Jak już wspomniałem, owocowanie będzie hamować wzrost wegetatywny krzewu.
Od tego momentu cięcie owocujących krzewów borówki polega więc głównie na prześwietlaniu. Wykonujemy je w taki sposób, aby zachowując właściwy pokrój krzewu, nakłonić go do wytworzenia dużej liczby silnych przyrostów. Młode przyrosty powinny wyrastać u podstawy krzewu (fot. 3). Będą one tworzyć szkielet krzewu, a ich wycinanie powinno być wymianą najstarszych części rośliny na młode, które dobrze owocują. Dużo jednorocznych przyrostów można oczekiwać u odmian: ‘Bluecrop’, ‘Bluejay’, ‘Blueray’, ‘Bluegold’, ‘Bluetta’, ‘Brigitta Blue’, ‘Herbert’, ‘Lateblue’, ‘Northland’ i ‘Patriot’. Cięcie tych odmian w pełni owocowania będzie polegało na usuwaniu pędów zasychających, chorych lub uszkodzonych.
Fot. 3. Młode przyrosty powinny wyrastać u podstawy krzewu
Kolejnym krokiem będzie usunięcie najstarszych, nieproduktywnych, zagęszczających krzew pędów. Możemy również usuwać Możemy również usuwać górne części pędów, które nie wydają już silnych przyrostów, stymulując je tym samym do silniejszego wzrostu i ponownego owocowania. Ten rodzaj cięcia stosujemy jedynie w przypadku braku wystarczającej liczby pędów młodych, wyrastających z podstawy krzewu. Ponadto wycina się cienkie, zagęszczające środek krzewu rozgałęzione pędy, mimo iż mają one pąki kwiatowe. Takie pędy utrudniają zbiór owoców, a także utrudniają „wybijanie” młodych, silnych pędów. Większość odmian borówki ma tendencje do obfitego owocowania, co często prowadzi do wyginania pędu (fot. 4).
Fot. 4. Zbyt duża liczba owoców na krzewie prowadzi do wyginania pędów
Pędy takie niestety często nie powracają do pierwotnego kształtu, co utrudnia przejazdy i deformuje kształt krzewu, stąd konieczność usuwania ich w kolejnym roku. Regularne, coroczne cięcie krzewów borówki powinno prowadzić do takiego stanu, w którym krzew miałby luźną budowę i więcej pędów młodszych niż 4-letnie
Innego cięcia wymagają odmiany słabo się krzewiące: ‘Darrow’, ‘Duke’, ‘Ivanhoe’, ‘Puru’, ‘Spartan’ i ‘Weymouth’. Rośliny te, wytwarzające mało pędów z szyjki korzeniowej, wymagają głównie skracania bocznych rozgałęzień. W ten sposób stymulujemy wyrastanie bocznych pędów II i III rzędu, na których oczekiwać możemy dobrego owocowania, pozostawiając wciąż kilka głównych pędów wyrastających u podstawy krzewu.
[NEW_PAGE]Zachować umiar
Cięcie zmniejsza wielkość krzewu, a to wpływa na ograniczenie plonowania w roku prowadzenia prześwietlania. Umiarkowane cięcie zachowuje należytą równowagę między częścią wegetatywną krzewu a owocowaniem. Ogólna masa usuniętych pędów powinna wynosić od 25% do 35% ogólnej masy pędów w krzewie. Ilość usuniętego drewna powinna być uzależniona od siły wzrostu roślin, wieku i sposobu pielęgnacji plantacji oraz od zdolności odmiany do tworzenia nowych pędów. W efekcie zbyt słabego cięcia produkcja owoców będzie wysoka, ale ich jakość – niska. Natomiast podczas zbyt silnego cięcia zostaje usuniętych zbyt dużo pąków kwiatowych, co prowadzi do uzyskania dobrej jakości owoców, ale plon jest niski. Zbyt silne cięcie może również wydłużać wegetatywny wzrost roślin, stymulować wyrastanie nowych pędów w drugiej połowie lata, przez co obniża się mrozoodporność krzewów w okresie zimy.
Odmładzanie plantacji borówki
Po 15–25 latach od posadzenia należałoby rozpocząć całkowite odmładzanie plantacji. Konieczność przeprowadzenia tego zabiegu związana jest częściej nawet nie z wiekiem krzewów, ale ze sposobem prowadzenia plantacji. Bardzo często krzewy silnie cięte, ale charakteryzujące się intensywnym wzrostem nie wymagają odmładzania nawet przez kilkadziesiąt lat. Związane jest to oczywiście ze stałą rotacją pędów w krzewie.
Cięcie odmładzające polecane jest w przypadku roślin o zahamowanej intensywności wzrostu, starzejących się, z przewagą pędów starszych, nieproduktywnych w szkielecie krzewu. Zabieg ten polega na przycięciu wszystkich pędów w krzewie tuż nad ziemią. Dotychczasowe badania wykazały, że optymalna wysokość przycięcia to 10–15 cm. Zabieg ten powoduje wyrastanie licznych silnych pędów poniżej miejsca cięcia. Odmładzanie roślin wykonujemy pod koniec zimy, gdy nie ma już obawy wystąpienia mrozów. Często negatywnym skutkiem tego rodzaju cięcia jest wyrastanie zbyt dużej ilości pędów, co utrudnia dalsze formowanie krzewu. Słabsze pędy, które zagęszczają krzew, należy usunąć już w maju lub w czerwcu. Dzięki temu zabiegowi uzyskamy silniejszy wzrost pozostawionych pędów szkieletowych, na których już w następnym roku mogą pojawić się pierwsze owoce. Zaniechanie „oczyszczenia” krzewu ze słabych pędów na początku lata często opóźnia wchodzenie roślin w okres owocowania. Usunięcie wszystkich pędów w krzewie możemy wykonać ręcznymi sekatorami lub maszynowo, wykorzystując do tego kosiarki rotacyjne albo stosowane w sadownictwie rozdrabniacze gałęzi. Po zabiegu tym w kolejnych latach ponownie formujemy krzewy tak, jak po założeniu plantacji, pamiętając jednak, że wzrost pędów będzie znacznie silniejszy w związku z ukształtowanym i silnym systemem korzeniowym krzewu.
W odpowiednim momencie
Formowanie, odmładzanie i prześwietlanie krzewów borówki wykonujemy przeważnie po okresie silnych mrozów, czyli pod koniec zimy lub z początkiem wiosny. Zbyt wczesne cięcie może wpłynąć na uszkodzenia krzewów przez mróz. Nie należy również krzewów ciąć zbyt późno (po rozpoczęciu wegetacji), gdyż substancje zapasowe, zgromadzone na zimę w korzeniach, przemieszczają się już do wierzchołka wzrostu na szczycie pędu i cięcie w tym czasie powoduje stratę tych związków. Zbyt późne cięcie opóźnia także wyrastanie młodych pędów, co osłabia krzewy.
Rośliny borówki możemy ciąć także jesienią. Rozpoczęcie cięcia zaraz po zbiorach owoców, a przed zakończeniem wegetacji może jednak pobudzić rośliny do ponownego wzrostu. Przyrosty wtórne przeważnie mają zbyt mało czasu, aby zdrewnieć i dlatego często niszczą je pierwsze jesienne przymrozki. Zdarza się więc, że po wczesnojesiennym cięciu konieczne jest sanitarnie cięcie wiosną, by usunąć przemrożone i chore wierzchołki pędów. Należy też zwrócić uwagę, że wraz z jesiennym cięciem krzewów, z pędami usuwamy również zgromadzone w nich zapasy węglowodanów, co osłabia roślinę w roku przyszłym.
Po cięciu krzewy powinny uzyskać kształt litery V, co ułatwia penetrację wnętrza rośliny przez światło. Pamiętajmy, że głównym celem cięcia jest poprawa wielkości owoców, a nie cięcie samo w sobie. Dlatego na krzewie warto pozostawić mniej pędów owoconośnych. Optymalną liczbą jest siedem lub osiem pędów owoconośnych – wtedy owoce są duże, dobrze się wybarwiają i osiągają właściwy dla danej odmiany smak. Aby jednak osiągnąć ten zadawalający nas efekt, musimy zadbać również o liście. Wzajemna proporcja owoców do liści jest najważniejszym dążeniem plantatora, gdyż to liście odżywiają nasze owoce. Z drugiej strony większe zagęszczenie pędów w krzewie i związana z tym duża liczba liści mogą powodować wzrost problemów z szarą pleśnią, która poza antraknozą, jest obecnie jedną z najczęściej występujących chorób na plantacjach borówki wysokiej.
Kiedy już wiemy, jak i kiedy ciąć, nie bójmy się sekatora. Cięcie wpływa wprawdzie na obniżenie plonu w roku cięcia, ale owoce będą dorodniejsze, natomiast młode przyrosty będą obficie owocowały w roku następnym.
Dr Tomasz Krupa
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Fot. T.Krupa
