Malina czarna
Ciekawym gatunkiem, z punktu widzenia medycyny i żywienia człowieka, jest malina czarna (syn. malina zachodnia), której owoce odznaczają się wysoką zawartością antocyjanów (5-krotnie wyższą od maliny czerwonej), polifenoli oraz makroelementów i witamin C i E. Obecnie największe plantacje tego gatunku znajdują się w Stanach Zjednoczonych, w stanie Oregon. Najczęściej uprawianymi tam odmianami są: ‘Munger’ i ‘Jewel’.
Na podstawie obserwacji prowadzonych w Wielkiej Brytanii stwierdzono, iż do uprawy w Europie przydatne są odmiany: ‘Jewel’ i ‘Mac Black’. Owoce pierwszej z wymienionych odmian są jędrne, z połyskiem i smaczne. Wzrost roślin jest dość silny, a pędy są odporne na przemarzanie i najczęściej pojawiającą się na plantacji czarnej maliny chorobę – antraknozę.
Druga z wymienionych odmian, ‘Mac Black’, to najpóźniej dojrzewająca odmiana (7–10 dni po innych odmianach tego gatunku), która „rodzi” dość duże owoce. Ich jedyną wadą jest zbyt mała jędrność. Krzewy rosną dość silnie, a pędy są odporne na przemarzanie.
Badania porównawcze prowadzone na plantacjach okrytych tunelami foliowymi wskazały jednoznacznie, iż najwyższe plony są osiągane z roślin odmiany ‘Jewel’ (300 g na roślinę) oraz ‘Mac Black’ (290 g). Nieco mniej owoców wydają rośliny odmian ‘Haut’ (190 g) i ‘Huron’ (180 g). Odmiany najlepiej plonujące charakteryzowały się także największymi owocami: ‘Jewel’ – 2,8 g oraz ‘Mac Black’ – 2,6 g.
Dla krajowych producentów dr Agnieszka Orzeł z firmy Niwa – Hodowla Roślin Jagodowych polecała także odmianę polskiej hodowli – ‘Litacz’. Jest to odmiana prawnie chroniona, wyhodowana w Sadowniczym Zakładzie Doświadczalnym Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Brzeznej, pochodząca ze swobodnego zapylenia odmiany ‘Bristol’. Owoce maliny czarnej ‘Litacz’ są podobnej wielkości do owoców odmiany rodzicielskiej ‘Bristol’ – 1,6 g, a ich zbiór przypada na koniec czerwca. Plonowanie tej odmiany jest na średnim poziomie 235 g/roślinę. Pędy są mało podatne na zamieranie, a owoce – na gnicie. Zdaniem prelegentki konieczne jest prowadzenie dalszych badań w kierunku hodowli nowych, krajowych odmian maliny czarnej.
Fot. 1. Malina czarna
Rokitnik
Rokitnik zwyczajny (syn. pospolity) to, w opinii prof. Stanisława Pluty z Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach, wciąż zbyt mało znany gatunek w Polsce. Naturalnie występuje m. in. na Syberii, w Azji Środkowej, w Chinach, a także w krajach basenu Morza Bałtyckiego: na Litwie, Łotwie, w Estonii i w Polsce (dziko rosnący jest gatunkiem chronionym). Owoce oraz olej z nasion i owoców znajdują zastosowanie w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym oraz kosmetycznym.
Prace hodowlane w kierunku nowych, wartościowych odmian rokitnika prowadzone są od kilkudziesięciu lat w kilku ośrodkach w Rosji, Chinach, Kanadzie oraz w krajach europejskich. Hodowcy za cel stawiają sobie uzyskanie roślin dobrze przystosowanych do warunków klimatycznych i glebowych rejonu uprawy. Poszukiwane są odmiany o cechach, które umożliwią mechanizację zbioru owoców. Podobnie jak w przypadku innych gatunków, celem hodowców jest znalezienie odmian plennych, których owoce będą charakteryzowały się wysoką wartością prozdrowotną oraz odpornych na patogeny i szkodniki.
Dotychczasowym liderem w hodowli rokitnika jest Rosja. Wyhodowane tam odmiany są bezkolcowe, charakteryzują się dużymi owocami (masa ponad 9 g) i wysoką plennością przekraczającą 25 kg/roślinę. Odmiany te mają wysoki stosunek cukrów do kwasów, podwyższoną zawartość tłuszczu, karotenoidów i kwasu askorbinowego, co sprawia, iż są pożądane na rynku. Wśród tych odmian znajdują się m. in. ‘Augustinka’, ‘Aromatnaja’, ‘Botaniczeskaja’, ‘Krasnopłodnaja’, ‘Nivelena’, ‘Podarok Sadu’, ‘Trofimowskaja’.
Na świecie w produkcji towarowej znajdują się także odmiany pochodzące z kanadyjskiego programu hodowlanego: ‘AC Autumn Glow’, ‘AC Prairie Sunset’ czy ‘Harvest Moon’ oraz ‘Orange September’. Wśród najbardziej popularnych odmian żeńskich są: ‘Leikora’, ‘Hergo’, i ‘Frugana’. Najnowsze odmiany żeńskie w rejestrze to: ‘Asko’, ‘Dorana’ i Orange Energy™ (syn. HabegoR; ‘Leikora’ x ‘Pollmix 2’) oraz męskie: ‘Pollmix 1’ (zapylacz dla odmian ‘Hergo’ and ‘Leikora’) i ‘Pollmix 5’ (kwitnie wcześnie i jest dobrym zapylaczem dla odmian: Orange Energy™, ‘Sirola’, ‘Frugana’).
W Polsce prace hodowlane nad rokitnikiem prowadził w latach 70. ub.w. dr Józef Gwozdecki z ówczesnego Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach, a otrzymana odmiana ‘Józef’ nie została wpisana do rejestru COBORU, gdyż rokitnik jako gatunek nie jest tam uwzględniony.
Fot. 2. Rokitnik
Dereń
Na kraśnickiej konferencji uwagę na dereń jadalny zwróciła dr Iwona Szot z Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. Zdaniem prelegentki, ten gatunek, ze względu na cechy owoców, m. in. wysoką zawartość polifenoli i sok bogaty w taniny, cukier, pektyny, kwasy bursztynowy i askorbinowy, powinien częściej gościć na stołach. Do tej pory w farmacji stosowane są wyciągi roślinne z liści oraz proszek z suszonych owoców i pestek.
Plantacje produkcyjne powinno się zakładać z odmian wartościowych, które wydają duże owoce. Plonowanie na takich plantacjach ocenia się na 30–80 kg/roślinę, a pierwsze owoce zbiera się z roślin od 2–8 roku po posadzeniu. Owoce derenia to pestkowce, zwykle kształtu oliwkowatego. Odmiany różnią się barwą skórki owoców, która może być żółta (‘Jantarnyj’, ‘Flava’), pomarańczowo- czerwona (‘Korałłowyj Marka’), jaskrawoczerwona (‘Bačka’), czerwona (np. ‘Bolestraszycki’, ‘Kresowiak’, ‘Słowianin’, ‘Swietijaczok’), po ciemnoczerwoną (‘Titus’, ‘Kasaniak’) czy ciemnopurpurową (‘Jolico’, ‘Siemen’).
Fot. 3 Dereń
Dorota Łabanowska-Bury
Fot. 1. A. Orzeł, fot. 2-3 D. Łabanowska-Bury
Artykuł pochodzi z numeru 4/2014 miesięcznika „Truskawka, malina, jagody”
