Wirusa tego zaobserwowano po raz pierwszy na pomidorach w 1999 roku — w Holandii i Anglii. W ciągu dwóch kolejnych lat jego obecność stwierdzono w wielu innych krajach Europy (w Holandii zaatakował 70–90% upraw, w Belgii — 50%, w Niemczech występował sporadycznie — red.) oraz w Kanadzie i USA. Gwałtowne i powszechne pojawienie się wirusa mozaiki pepino (PepMV) nie jest przypadkowe. Należy sądzić, że występował on wcześniej, ale na poziomie nieszkodliwym i przez to był niezauważany.
Podczas przeprowadzanych w Wielkopolsce obserwacji (w latach 2001 i 2002) zidentyfikowano tego wirusa w dwóch gospodarstwach. W 2002 roku obserwowałem nasilone występowanie chorób wirusowych pomidora w południowej Wielkopolsce i w rejonach z nią sąsiadujących, ale ich sprawcą nie był PepMV. Można więc sądzić, że przynajmniej w tych rejonach Polski wirus mozaiki pepino nie stanowi istotnego problemu. Różnice w genomach wirusa PepMV obecnie wyizolowanych z chorych pomidorów i oryginalnego, odkrytego w psiance melonowej (Solanum muricatum) ponad 20 lat temu na terenach Chile, który porażał pomidory bezobjawowo i nie powodował strat w plonie, wynoszą kilka procent. Dodatkowo polski izolat PepMV-PL jest nieco inny od dotychczas opisanych w świecie (niemal w 99% do siebie podobnych), między innymi ma zdolność do porażania większej liczby gatunków tytoni oraz miechunki Physalis floridana. | ||||
| Rośliny żywicielskie | ||||
| Wirus infekuje rośliny z rodziny psiankowatych (z wyjątkiem papryki i petunii), przy czym na ziemniakach i oberżynach nie wywołuje objawów. W Hiszpanii występuje również na chwastach (np. szarłatach, ślazie, psiance czarnej, mleczu zwyczajnym), które mogą być jego rezerwuarami. PepMV należy do rodzaju potex (wirusy te maja cząstki nitkowate, o średniej długości ok. 500 mm, są bardzo łatwo przenoszone mechanicznie, nie są rozprzestrzeniane przez wektory i nasiona) i jest podobny (także pod względem wywoływanych objawów na pomidorach) do znanego w Polsce wirusa X ziemniaka (PVX). Wirusa mozaiki pepino można łatwo określić laboratoryjnie przy pomocy metody serologicznej, a także technik molekularnych. | ||||
| Objawy chorobowe | ||||
Wirusy dają zazwyczaj niespecyficzne objawy. Są one różnorodne i zależą od odmiany, wieku rośliny w czasie zakażania, warunków klimatycznych w jakich jest uprawiana, a także od szczepu wirusa. W Holandii bardzo widoczne są na roślinach zwłaszcza jesienią i zimą — przy krótszym dniu i niższej temperaturze. Na roślinach będących w dobrej kondycji, uprawianych w okresach o większej ilości światła i cieplejszych symptomy bywają słabo widoczne lub niezauważalne. PepMV-PL na liściach wierzchołkowych wywołuje chlorotyczne plamy (fot. 1), które z czasem obejmują cały liść oraz zniekształcenia — często w postaci zielonych „bąbli”. Na starszych — dolnych — liściach obserwowane są nekrotyczne plamy, a zmiany wyglądu niekiedy przypominają uszkodzenia spowodowane przez herbicydy hormonalne (np. zawierające 2,4-D) lub regulatory wzrostu. Na ogonkach liściowych oraz łodygach mogą występować nekrotyczne smugi.
W przypadku ostrzejszej postaci choroby na liściach wierzchołkowych występują żółte, a nawet brązowe przebarwienia lub nekrotyczne plamy (fot. 2), dochodzi do zbrunatnienia i odpadania kwiatów lub zawiązków owoców.
Często na kolejnych partiach roślin objawy mogą występować w łagodnej postaci lub nie są widoczne. Na owocach zawirusowanych pomidorów obserwuje się marmurkowate przebarwienia (fot. 3), będące efektem nierównomiernego dojrzewania owoców. Są one lepiej widoczne u odmian o bardzo dużych, mięsistych, czerwonych owocach (typu beef).
| ||||
| Rozprzestrzenianie i zdolności infekcyjne | ||||
| PepMV bardzo łatwo jest przenoszony mechanicznie na narzędziach, obuwiu, odzieży, rękach i przez kontakt chorej rośliny ze zdrową. Roznosicielami wirusa mogą być owady zapylające (transportują go wraz z pyłkiem), gdyż przy znacznej ich liczebności obserwowano zwiększone nasilenie występowanie PepMV. Wirus ten rozprzestrzeniany jest także przez szczepienie oraz przez pędy boczne pobierane na sadzonki. Nie wyklucza się przenoszenia go, w bardzo małym stopniu, z nasionami lub na ich powierzchni. Trwałość wirusa w dużej mierze zależy od temperatury otoczenia. W temperaturze 18–22°C, w zasuszonym materiale roślinnym wirus zachowuje infekcyjność nawet przez ponad 3 miesiące. W wilgotnym materiale roślinnym, w drobnych korzeniach pozostałych w wilgotnej wełnie mineralnej, przy temperaturze około 10°C jest zdolny do zakażania do 3 miesięcy. Na powierzchniach szklanych oraz na konstrukcjach szklarni, przy 20–25°C traci infekcyjność po 2–4 dniach. | ||||
| Jedynie profilaktyka | ||||
Nie ma środków chemicznych zwalczających wirusy w porażonych roślinach, dlatego ograniczanie PepMV polega na zachowaniu higieny i profilaktyce — na każdym etapie uprawy pomidorów.
| ||||
