Drzewem roku 1999 był w "Szkółkarstwie" wiąz. W kolejnych ubiegłorocznych numerach przedstawiliśmy zalety i wady tego drzewa, zastosowanie oraz rozmnażanie. Dla uzupełnienia tych wiadomości prezentujemy szkodniki wiązów i zachęcamy też do lektury artykułu na stronie 41 (red.).
| SZPECIELE | ||||||
| Na wiązach bytuje kilka gatunków szpecieli wolno żyjących, ale nie mają one większego znaczenia, gdyż tworzą nieliczne skupiska, a żerując nie wywołują widocznych uszkodzeń. Ewentualnie obserwuje się tylko lekkie brązowienie liści pod koniec okresu wegetacji. – Wędrownik wiązowy (Rhyncaphytoptus ulmivagrans) i Anthocoptes galeatus najczęściej spotykane są na wiązie górskim (Ulmus glabra) i szypułkowym (U. laevis), natomiast na wiązie holenderskim (U. x hollandica) 'Jaqueline Hillier’ występują szpeciele z rodzaju Aceria i Tetra. Zimują samice — najczęściej pod pierwszą łuską pąków znajdujących się w górnej części najmłodszego pędu. Z miejsc zimowania wychodzą w czasie pękania pąków i rozwijania się pierwszych liści. Żerują i rozmnażają się na dolnej stronie liści, w pobliżu nerwów głównych. Przebywają tu do końca lipca lub połowy sierpnia dając kilka pokoleń. Pod koniec tego okresu pojawiają się samice, które przemieszczają się do zimowych kryjówek. Zwalczanie. Szpeciele należy zwalczać tylko na młodych drzewach, dopiero po zaobserwowaniu na liściach pierwszych zmian zabarwienia — powstałych pod wpływem żerowania tych szkodników, co zdarza się w lipcu i na początku sierpnia. Do opryskiwania można użyć preparatów Marshal 250 EC (0,1%), Sanmite 20 WP (0,1%) lub Mitac 200 EC (0,2%). | ||||||
| PRZĘDZIORKI | ||||||
| – Przędziorek chmielowiec (Tetranychus urticae) najczęściej występuje na odmianie 'Jaqueline Hillier’. W mniejszym stopniu opanowuje odmianę 'Wredei’. Początkowo na górnej stronie liści, na których żeruje szkodnik, pojawiają się przy nerwach żółte, mozaikowate plamki, ale w krótkim czasie blaszka szarzeje na całej powierzchni, a jej brzegi brązowieją. Zimują ceglastopomarańczowe samice w szczelinach kory na pniu oraz konarach lub pod opadłymi liśćmi. Pod koniec kwietnia lub na początku maja wychodzą z miejsc zimowania i na dolnej stronie rozwijających się liści składają okrągłe, żółtawobiałe jaja, z których lęgną się larwy zapoczątkowujące rozwój kilku pokoleń przędziorka. Samice letnie są jasnozielone z dwiema dużymi, brązowymi plamami po bokach ciała. W sierpniu pojawiają się pierwsze samice zimowe. – Przędziorek owocowiec (Panonychus ulmi) najczęściej zasiedla liście odmiany 'Wredei’, które wskutek żerowania szkodnika brązowieją, a ich brzegi zasychają. U tego gatunku przędziorka zimują intensywnie czerwone jaja (kształtu cebulki), składane w zagłębieniach na dolnej stronie pędu lub w pobliżu pąków (fot. 1). Od połowy kwietnia lęgną się pierwsze larwy, a ostatnie — 3 tygodnie później. Po 6–10 dniach tworzą się z nich czerwone samice z ostro zakończonymi szczecinami umieszczonymi na jasnych wzgórkach po stronie grzbietowej ciała. Jaja letnie są początkowo zielonkawożółte, a później lekko czerwienieją. W ciągu roku rozwija się 5 pokoleń szkodnika.
Zwalczanie najlepiej rozpocząć w momencie wykrycia pierwszych uszkodzeń na liściach. Zabiegi należy wykonywać najpóźniej do momentu pojawienia się zimujących samic przędziorka chmielowca lub samic przędziorka owocowca składających jaja zimowe, tj. do sierpnia. Optymalny termin zwalczania przędziorka chmielowca przypada na koniec maja, kiedy z jaj złożonych przez zimujące samice wylęgają się larwy. Przędziorka owocowca zwalcza się natomiast na początku lub w połowie maja. W maju, przeciwko młodym larwom, najlepiej zastosować do opryskiwania Nissorun 10 EC (0,1%) lub Magus 200 SC (0,06%). W późniejszym okresie, gdy pojawią się osobniki dorosłe, można użyć preparatu Vertimec 018 EC (0,05%) i Talstar 100 EC (0,05%). | ||||||
| WCIORNASTKI | ||||||
| – Wciornastek różówek (Thrips fuscipennis) to kolejny szkodnik niebezpieczny przede wszystkim dla odmiany 'Jaqueline Hillier’. Jego liczne larwy żerują na wierzchołkach pędów, w rozwijających się liściach. Uszkodzone liście są źle wykształcone, pokryte nekrotycznymi plamami, a wzrost pędów ulega zahamowaniu. Samice szkodnika (w populacji jest ich znacznie więcej niż samców) mają długość około 1,5 mm, są ciemnobrązowe z ciemnymi skrzydłami. Zimują w szczelinach kory, resztkach roślinnych. Uaktywniają się od początku kwietnia składając jaja w tkankę rozwijających się liści. Larwy żerują od początku maja aż do końca września, są bezskrzydłe, białożółte z zaciemnieniami na czułkach, nogach i końcu odwłoka. Zwalczanie. W celu jednoczesnego zniszczenia larw wciornastka i przędziorków najlepiej opryskiwać rośliny w połowie maja mieszaniną preparatów Marshal 250 EC (0,1%) i Talstar 100 EC (0,05%). | ||||||
| PIEWIKI | ||||||
| – Skoczek wiąziak (Kyboasca bipunctata) szczególnie silnie uszkadza co roku odmianę 'Jaqueline Hillier’. Pod wpływem żerowania licznych larw i osobników dorosłych dochodzi do całkowitego bielenia liści. Osobniki dorosłe mają dwie pary przezroczystych skrzydeł, pierwsza z nich jest jasnozielona do żółtozielonej, z małą, czarną plamką przy wierzchołku (fot. 2).
Zwalczanie. Po zauważeniu pierwszych uszkodzeń należy opryskać wiązy jednym z preparatów owadobójczych o działaniu kontaktowym, najlepiej z grupy pyretroidów (np. Sumi-Alpha 050 EC — 0,04%). | ||||||
| CZERWCE | ||||||
| – Czerwiec wiązowiec, syn. łysik wiązowiec (Gossyparia spuria) występuje na wiązach rosnących w miastach powodując zamieranie pędów. W szkółkach natomiast jest nieliczny i nie stanowi większego zagrożenia. Samice tego szkodnika mają ciało owalne, długości 2,5–3 mm, lekko wypukłe, ciemnobrązowe, otoczone szarobiałą wydzieliną woskową (fot. 3). W czerwcu samica składa około 250 jaj. Od końca sierpnia lęgną się larwy, które bytują i żerują na dolnej stronie liści. Zimują larwy II stadium rozwojowego w szczelinach kory. Wiosną, po przezimowaniu, przechodzą na młode pędy i liście, gdzie żerują. W czerwcu osiągają dojrzałość. W ciągu roku rozwija się jedno pokolenie tego szkodnika.
Zwalczanie. W celu zniszczenia zimujących larw należy wczesną wiosna opryskać drzewa preparatem Promanal 60 EC (2%). Środek ten niszczy także zimujące stadia innych szkodników. | ||||||
| MSZYCE | ||||||
| – Zdobniczka wiązowa, syn. mszyca wiązowo-platanowa (Tinocallis platani) zasiedla młode pędy wielu gatunków wiązów. Najczęściej larwy i osobniki dorosłe przebywają na dolnej stronie liści, w nielicznych koloniach. Żerując nie powodują zmiany barwy liści, jedynie ich brzegi podwijają się lekko do dołu. Jednak przy dużej wilgotności powietrza mszyce rozmnażają się intensywnie, a ich żerowanie doprowadza do żółknięcia liści. Owady dodatkowo wydzielają obficie spadź, na której rozwijają się grzyby sadzakowe ograniczające powierzchnię asymilacyjną i zmniejszające wartość dekoracyjną roślin. Uskrzydlona dzieworódka długości 2–2,2 mm jest barwy żółtej do zielonkawobiałej z czarnobrązowym wzorem w formie poprzecznych pasów na odwłoku, ma czarne, krótkie syfony kształtu pniakowatego i sześcioczłonowe czułki. Zimują jaja na korze młodych pędów wokół pąków. Larwy lęgną się pod koniec kwietnia lub na początku maja i żerują na rozwijających się liściach. Rozwój jednego pokolenia trwa 10–15 dni, a w ciągu roku rozwija się 9–10 pokoleń. Pod koniec września lub na początku października samice (po kopulacji) składają jaja zimowe na jednorocznych pędach, przy podstawie pąków. – Bawełnica wiązowo-turzycowa, syn. kogutnica wiązowa (Colopha compressa). Jej żywicielem pierwotnym jest wiąz polny, szypułkowy i górski (wszystkie nasze rodzime gatunki), a wtórnym są turzyce (Carex spp.). Od połowy maja na górnej stronie opanowanych przez szkodnika liści wiązu, w pobliżu nerwu głównego, tworzą się płaskie, jasnozielone narośle w kształcie koguciego grzebienia, wysokości 10–14 mm, które z czasem czerwienieją (fot. 4). W lipcu z „dojrzałych” narośli wydostają się formy uskrzydlone mszyc, które przelatują na turzyce i zasiedlają ich korzenie. We wrześniu, październiku szkodnik ten powraca na wiązy, choć część mszyc może pozostać na korzeniach roślin z rodziny ciborowatych (Cyperaceae), np. wełnianki, i rozwijać się na nich przez zimę.
– Bawełnica wiązowo-porzeczkowa (Schizoneura ulmi). Żywicielem pierwotnym tej mszycy są wiązy, a wtórnym — porzeczki i agrest, w tym porzeczka krwista (Ribes sanguineum). Mszyce żerujące na liściach wiązu powodują galasowate zawinięcie się brzegu blaszki do dołu i przebarwienie na żółto (fot. 5). W przypadku porzeczek i agrestu szkodnik opanowuje korzenie, osłabiając wzrost krzewów.
Zimują pojedyncze jaja w szczelinach kory pni wiązów. Wiosną lęgną się larwy, które żerują na dolnej stronie liści, pod osłoną kłaczkowatej, niebieskawej lub białawej wydzieliny woskowej. W czerwcu i lipcu pojawiają się formy uskrzydlone, które przelatują na porzeczkę i agrest. Na korzeniach tych krzewów formują kolonie osłonięte białą wydzieliną woskową. Jesienią wracają na wiązy i tutaj rozwija się pokolenie płciowe szkodnika. Samice tej generacji składają tylko po jednym jaju, które zimuje. – Bawełnica wiązowo-gruszowa (Eriosoma lanuginosum). Żywicielem pierwotnym tego dwudomnego gatunku są wiązy, szczególnie odmiana 'Wredei’, a wtórnym — grusze. Na opanowanych przez szkodnika liściach wiązu tworzą się pojedyncze, duże (o średnicy 25–50 mm), workowate narośle, początkowo zielonożółte, później żółtobrązowe (fot. 6).
Zimują jaja w spękaniach kory wiązów. Od połowy kwietnia, w okresie rozwijania się pierwszych liści, wylęgają się larwy — w przyszłości założycielki rodu — powodujące tworzenie się na liściach narośli. Wewnątrz tych tworów założycielki rodzą 180–300 larw, z których rozwijają się uskrzydlone migrantki. W drugiej połowie czerwca te ostatnie przelatują na grusze i zasiedlają ich korzenie, gdzie wydają kilka pokoleń i tam zimują. We wrześniu następnego roku powracają na wiązy. Samice rodzą po 7, 8 larw, z których rozwijają się samice. Te ostanie po kopulacji składają po jednym jaju w szczeliny kory pni i konarów. – Bawełnica wiązowo-zbożowa, syn. torebnica wiązowa (Tetraneura ulmi) występuje powszechnie na wiązach, głównie na odmianie 'Wredei’ — jako żywicielu pierwotnym. Jej żywicielami wtórnymi są różne gatunki traw. Na górnej stronie zasiedlonych przez bawełnicę liści wiązów tworzą się liczne, owalne, błyszczące galasy wysokości 10–15 mm i szerokości 6–8 mm, na wąskiej nóżce (fot. 7). Początkowo są one ciemnozielone, później żółtozielone, a po opuszczeniu przez mszyce brązowieją i zasychają szpecąc liście. Na jednym liściu może być 20–30 galasów. Silnie porażone liście przedwcześnie się starzeją i w końcu lipca lub na początku sierpnia opadają.
Zimują jaja w szczelinach i pod łuskami kory pni oraz konarów wiązów. Mogą także zimować bezskrzydłe dzieworódki na korzeniach traw. Masowe wylęganie się larw z jaj zimowych ma miejsce w okresie nabrzmiewania pąków, tj. w połowie kwietnia lub na początku maja. Larwy początkowo żerują na powierzchni pąków, później — pomiędzy nerwami na dolnej stronie liści. Pod wpływem substancji zawartych w ślinie szkodnika tkanka liścia silnie się rozrasta i na górnej stronie blaszki pojawia się narośl. Od końca czerwca do połowy lipca w naroślach tworzą się szczeliny, przez które wychodzą uskrzydlone założycielki rodu i przelatują na trawy. Od września do października powracają na wiązy, gdzie samice składają tylko po jednym jaju pod odstającą korę. Zwalczanie. Począwszy od jesieni (po opadnięciu liści) aż do wiosny (do momentu pękania pąków), pnie i konary drzew, na których żerowały mszyce w okresie wegetacji, należy opryskiwać preparatem olejowym Promanal 60 EC (2%) lub zoocydem o działaniu kontaktowym, najlepiej z grupy pyretroidów (np. Fastac 10 EC — 0,02%). W okresie wegetacji do zwalczania mszyc zaleca się preparaty o działaniu układowym lub gazowym (np. Mospilan 20 SP — 0,01%). | ||||||
| KOLISZKI | ||||||
| – Miodówka wiązowa (Cacopsylla ulmi). Larwy i osobniki dorosłe żerują na dolnej stronie liści wiązu szypułkowego. W obrębie miejsc żerowania, ale na górnej stronie blaszki liściowej, pojawiają się żółtobiałe, mozaikowate odbarwienia. Dodatkowo liście pokryte są lepką wydzieliną szkodnika, tzw. rosą miodową. Dorosłe miodówki mają długość 3–3,9 mm, są zielonożółte z bezbarwnymi przednimi skrzydłami. Zimują jaja, z których wiosną lęgną się larwy. Od połowy maja pojawiają się liczne osobniki dorosłe, które przebywają wzdłuż nerwów głównych, na górnej stronie liścia (fot. 8).
Zwalczanie. W okresie wylęgania się larw z jaj zimowych należy opryskać drzewa preparatem o działaniu kontaktowym (np. Sumi-Alpha 050 EC — 0,04%). | ||||||
| MINOWCE | ||||||
| – Zwiotka wiązowa (Fenusa ulmi) jest błonkówką z rodziny pilarzowatych (Tenthredinae). Jej larwy żerują (od czerwca do lipca, a następnie we wrześniu) najczęściej na odmianie 'Pendula’. Larwy wyjadają miękisz począwszy od brzegu liścia lub pomiędzy nerwami tworząc tzw. miny. Często na jednym liściu znajduje się kilka brązowych min. Larwa ma długość do 10 mm, jest żółtawobiała z jasnobrązową głową i nogami w brązowe paski. Po stronie brzusznej — na pierwszym segmencie — widoczny jest czarny skleryt, a na następnych — czarne kropki. Owady dorosłe mają długość 3–4 mm, są czarne, błyszczące z krótkimi czułkami i lekko przydymionymi skrzydłami. W ciągu roku rozwijają się 2 pokolenia szkodnika. Zwalczanie. Wiosną, w okresie lotu błonkówek, tj. od końca kwietnia do lipca, a następnie w sierpniu, należy opryskiwać drzewa co 7–10 dni preparatami z grupy pyretroidów (np. Fastac 10 EC — 0,015%). W okresie żerowania larw w minach powinno się użyć zoocydów o działaniu wgłębnym (np. Sumithion 500 EC — 0,15%). – Jotek wiązowy (Trichocampus ulmi) to również błonkówka z rodziny pilarzowatych. Jej larwy żerują na liściach od czerwca do września wygryzając dziury pomiędzy nerwami, często powodują gołożer. Larwa ma długość do 17 mm, jest zielona z jasnożółtym pasem wzdłuż ciała, brązowożółtą głową z ciemnymi plamami i 10 parami nóg (fot. 9).
Zwalczanie. Po zauważeniu pierwszych uszkodzeń i wykryciu larw drzewa należy opryskać preparatem o działaniu kontaktowym (np. Fastac 10 EC — 0,015%) lub wgłębnym (np. Sumithion 500 EC — 0,15%). | ||||||
Na szczepionym wiązie zaczęły wyrastać dzikie pędy w bardzo dużej ilości. Co z nimi należy zrobić