Mszyca malinianka (Amphorophora rubi) jest to błyszcząca, jasnożółta lub biała mszyca, długości 2,5–4,5 mm. Zimują czarne, błyszczące jaja na pędach, w pobliżu pąków. Larwy wylęgają się zwykle na początku kwietnia, żerują na dolnej stronie wierzchołkowych liści. Z czasem przekształcają się w założycielki rodu, dające początek kolejnym pokoleniom szkodnika. W czerwcu pojawiają się osobniki uskrzydlone, które przelatują na sąsiednie rośliny. W sezonie rozwija się co najmniej kilka pokoleń tej mszycy. Mszyce wysysają sok z komórek rośliny, w czego wyniku liście są skręcone i zdeformowane. Mszyca ta nie tworzy dużych kolonii, stąd szkody bezpośrednie nie są wielkie. Jednak jest ona wektorem 4 wirusów, które powodują groźne choroby maliny.
Mszyca malinowa (Aphis idaei) to niewielka, 1,6–2,2-milimetrowa, jasnozielona, plamista mszyca. Żeruje w dużych koloniach (szczególnie wiosną), na najmłodszych liściach i wierzchołkach pędów (fot. 1). W wyniku wysysania soków z komórek roślin dochodzi do deformacji liści, pędów i kwiatów. Zasiedlone rośliny mają zahamowany wzrost. Pokryte są także spadzią obficie wydzielaną przez żerujące mszyce. Ponadto mszyca ta przenosi groźne dla maliny wirusy.
Fot. 1. Kolonia mszycy malinowej na opanowanym pędzie
Jeśli stwierdzi się na jednostce kwalifikacyjnej do 1% pędów z niewielkimi koloniami mszyc lub wyraźnymi objawami ich wcześniejszego żerowania, dyskwalifikuje się uszkodzone rośliny. Jeśli porażenie jest większe, dyskwalifikowana jest oceniana odmiana i uznana za niezgodną z wymaganiami w danym roku.
Zwalczanie mszyc jest konieczne, by nie dopuścić do przenoszenia przez nie wirusów. Szkodniki zwalcza się po zauważeniu nawet pojedynczych osobników. Skuteczne są: Pirimor 500 WG, Aztec 140 EW, Pirimix 100 PC, Mospilan 20 SP, Bi 58 Nowy, Dimezyl 400 EC. W przypadku ponownego zaobserwowania mszyc — zabieg należy powtórzyć.
Szpeciel jeżynowiec (Acalitus essigi) występuje na jeżynie uprawnej i dziko rosnącej. Od kilkunastu lat jest poważnym zagrożeniem dla coraz powszechniej uprawianej jeżyny bezkolcowej. Jest to jeden z najmniejszych szpecieli, którego białe, wrzecionowatego kształtu, z dwiema parami nóg ciało ma niespełna 0,2 mm długości. Jaja są maleńkie, kuliste, składane w miejscach żerowania roztoczy. Larwy są podobne do osobników dorosłych, ale mniejsze. Szpeciele żerują na liściach, w kwiatach i na zawiązkach owoców. Nakłuwają tkankę, wysysają soki z komórek rośliny, ogładzając ją. Podczas żerowania wraz ze śliną wprowadzają do tkanek toksyczne substancje, które powodują, że owoce nie dojrzewają. Uszkadzany jest cały owoc lub jego część, która pozostaje jasnoczerwona (fot. 2) i twarda. Szpeciele zimują pod łuskami w pąkach oraz na stożkach wzrostu, dlatego też bardzo łatwo rozprzestrzeniane są z sadzonkami. W sezonie wegetacyjnym mogą być przenoszone na sąsiednie rośliny z prądami powietrza albo też przez owady i pajęczaki lub przechodzą po stykających się liściach roślin.
Fot. 2. Owoc jeżyny (z prawej) uszkodzony przez szpeciela jeżynowca
Na plantacjach elitarnych i reprodukcyjnych jeżyny należy pozostawić jeden pęd owocujący na każde 100 krzewów danej odmiany, jednak nie mniej niż 3 pędy na każdej odmianie. Jeśli stwierdzi się nawet pojedyncze owoce z objawami żerowania szpeciela jeżynowca, dyskwalifikuje się daną odmianę i uznaje za niezgodną z wymaganiami w danym roku. Materiał szkółkarski pozyskany z porażonej odmiany, będący w toku produkcji, ulega dyskwalifikacji.
Profilaktyka i zwalczanie. Plantacje mateczne i szkółki powinny być zakładane tylko ze zdrowych sadzonek, wolnych od szkodnika. Bardzo ważna jest także izolacja przestrzenna plantacji matecznych i szkółek od zasiedlonych przez szpeciela krzewów i plantacji owocujących. Ponadto plantacje należy profilaktycznie opryskiwać zapobiegając wystąpieniu tego szpeciela. Nieowocujące rośliny chroni się środkiem Omite 30 WP (1,5–2,25 kg/ha). Zabiegi wykonuje się po ukazaniu się liści i powtarza co 10–14 dni, przynajmniej przez okres, kiedy kwitną krzewy owocujące.
Przebarwiacz malinowy (Phyllocoptes gracilis) występuje w Polsce na malinie i jeżynie uprawnej oraz dziko rosnącej. Jest to maleńki szpeciel, o ciele długości około 0,15 mm, wrzecionowatego kształtu, z dwiema parami nóg. Jaja są kuliste, maleńkie. Larwy są podobne do osobników dorosłych. Szpeciele żerują na dolnej stronie wyrośniętych liści, wysysając sok z komórek. Na uszkodzonych liściach pojawiają się jasnozielone, następnie żółknące, mozaikowate plamy. Liście matowieją. Opanowane rośliny słabo rosną i źle plonują.
Zimują samice szpeciela w pąkach maliny. W okresie wegetacji rozwija się 4–6 pokoleń tego szkodnika, który rozprzestrzeniany jest wraz z sadzonkami.
Nie ma wytycznych odnośnie kwalifikacji.
Profilaktyka i zwalczanie. Plantacje maliny należy zakładać tylko ze zdrowych, kwalifikowanych sadzonek, wolnych od tego szkodnika.
Na plantacjach matecznych i w szkółkach konieczne jest profilaktyczne opryskiwanie roślin zapobiegające wystąpieniu przebarwiacza malinowego. Zaleca się Omite 30 WP (1,5–2,25 kg/ha).
Przędziorek chmielowiec (Tetranychus urticae) to pajęczak długości około 0,5 mm. Samice zimujące są ceglastopomarańczowe, osobniki letnie — żółto-zielone. W sezonie rozwija się 3–5 pokoleń przędziorka. Rozwojowi szkodnika sprzyja ciepła i sucha pogoda. Przędziorki żerują na dolnej stronie wyrośniętych liści żywiąc się sokiem roślin. Ogładzają rośliny, w czego wyniku liście są przebarwione, żółkną (fot. 3) i zasychają, a całe krzewy są osłabione i uzyskuje się z nich mniej sadzonek.
Fot. 3. Liść uszkodzony przez przędziorka chmielowca
Jeśli stwierdzi się objawy żerowania przędziorka na więcej niż 1% roślin, plantacja jest dyskwalifikowana jako mateczna.
Zwalczanie prowadzi się po zauważeniu szkodnika lub pierwszych objawów jego obecności na plantacji. Do tego celu poleca się głównie akarycydy specyficzne: Magus 200 SC, Nissorun 050 EC, Omite 30 WP (tylko w lecie, gdyż może powodować okresowe przebarwienia na dolnej stronie młodych liści), Ortus 05 SC, Pennstyl 25 WP lub Pennstyl 600 SC. Skuteczność akarycydów (głównie Omite i Pennstylu) jest wyższa w temperaturze 20–220C.
Przy zwalczaniu przędziorka chmielowca i szpecieli bardzo ważna jest technika opryskiwania. Zalecane środki działają głównie kontaktowo, dlatego należy tak opryskiwać, aby ciecz użytkowa została naniesiona zwłaszcza na dolną stronę liści, pąki kwiatowe i kwiaty, czyli tam, gdzie żerują i przebywają szkodniki.
Pryszczarek namalinek łodygowy (Resseliella theobaldi) to muchówka długości 1,5–2 mm. Jaja są małe, wydłużone, około 0,3-milimetrowe, zielonkawobiałe, składane po kilka lub kilkanaście w jednym miejscu, w zranienia lub spękania na jednorocznych pędach. Larwy (fot. 4) są beznogie, przezroczyste, później pomarańczowe, dorastają do 2,5 mm długości. Żerują pod skórką pędów niszcząc je. W sezonie rozwijają się 3 lub 4 pokolenia tego szkodnika. Lot muchówek i składanie jaj trwa od połowy maja lub początku czerwca do sierpnia albo początku września. Miejsca uszkodzone przez larwy pryszczarka są często zasiedlane przez grzyby patogeniczne, powodujące zamieranie pędów maliny. Te dwa czynniki (pryszczarek i grzyby wywołujące choroby) w sprzyjających warunkach niszczą znaczną część pędów (często 60% lub więcej). Uszkodzone pędy więdną, zasychają i wyłamują się. Pryszczarek i grzyby atakujące młode pędy są rozprzestrzeniane wraz z sadzonkami.
Fot. 4. Larwy pryszczarka namalinka łodygowego
Przy porażeniu przez pryszczarka do 5% pędów dyskwalifikuje się zasiedlone rośliny, zaś przy wyższym porażeniu — całą plantację mateczną.
Zwalczanie wykonuje się w okresie intensywnego lotu muchówek, zanim złożą jaja. Pierwszy zabieg potrzebny jest, gdy młode pędy mają 20–30 cm wysokości, a dalsze zabiegi powinno się przeprowadzić w odstępach około 2-tygodniowych od czerwca do sierpnia — zależnie od potrzeby. Zaleca się środki o działaniu kontaktowo-wgłębnym, np. Owadofos 540 EC, Sumithion Super 1000 EC, Nurelle D 550 EC, Basudin 600 EW.
Pryszczarek malinowiec (Lasioptera rubi) to muchówka wielkości około 2 mm. Pojawia się na plantacji w końcu kwietnia i w maju. Samice składają jaja w grupach po kilka lub kilkanaście sztuk u podstawy pąków. Larwy wgryzają się do wnętrza pędów i tam żerują. Wydzielana przez nie substancja powoduje rozrastanie się tkanek, a w wyniku tego tworzą się galasowate narośle (fot. 5) długości do 5 cm i szerokości 2–3 cm. Larwy w naroślach pozostają do wiosny następnego roku. W ostatnich latach pryszczarek występuje coraz częściej i liczniej. Rozprzestrzeniany jest także z sadzonkami.
Fot. 5. Pęd uszkodzony przez pryszczarka malinowca
Jeśli stwierdzi się na jednostce kwalifikacyjnej do 5% pędów z galasowatymi naroślami powodowanymi przez larwy pryszczarka malinowca, dyskwalifikowane są uszkodzone rośliny. Jeśli porażonych jest więcej niż 5% pędów, odmianę uznaje się za niezgodną z wymaganiami w danym roku.
Zwalczanie polega na wycinaniu i paleniu pędów z naroślami. Na zagrożonych uprawach zaleca się zabieg chemiczny w okresie lotu muchówek (w końcu kwietnia i w maju), tymi samymi środkami, które są polecane do zwalczania pryszczarka namalinka łodygowego.
Przeziernik malinowiec (Bembecia hylaeiformis) to motyl, którego skrzydła mają rozpiętość 22–26 mm, są przezroczyste z ciemnobrązowym wzorem. Na odwłoku motyla znajduje się 7 żółtych, poprzecznych pasów. Lot motyli trwa od końca czerwca lub początku lipca do początku września. Jaja składane są na dolną część pędów, a wylęgłe gąsienice żerują w rdzeniu korzenia głównego i dolnej części pędu (fot. 6). Uszkodzone pędy są osłabione i często się wyłamują. Gąsienice mogą być rozprzestrzeniane wraz z sadzonkami.
Fot. 6. Gąsienica przeziernika malinowca
Jeśli stwierdzi się na jednostce kwalifikacyjnej do 5% pędów z galasowatymi naroślami powodowanymi przez larwy przeziernika malinowca, dyskwalifikowane są uszkodzone rośliny. Jeśli porażonych jest więcej niż 5% pędów, odmianę uznaje się za niezgodną z wymaganiami w danym roku.
Zwalczanie. Terminy zabiegów najlepiej ustalić odławiając motyle w pułapki feromonowe, które zawiesza się na krzewach w pierwszej dekadzie czerwca. Zagrożone uprawy opryskuje się w okresie intensywnego lotu motyli. Zaleca się środki działające kontaktowo i wgłębnie, np. Sumithion Super 1000 EC, Owadofos 540 EC, Nurelle D 550 EC.
