Wpływ miejsca uszlachetnienia
Reakcja drzew na podwyższenie miejsca uszlachetnienia może być bardzo zróżnicowana i uzależniona nie tylko od konkretnej odmiany, ale również od podkładki czy warunków klimatyczno-glebowych. Do zakładania sadów poleca się różne odmiany. Jak dotąd, dla wielu z nich nie jest znana optymalna wysokość uszlachetniania, która mogłaby ułatwić prowadzenie drzew w sadzie, a tym samym zwiększyć jego opłacalność. W Polsce jedną z chętniej sadzonych odmian jest 'Sampion’. Słaby wzrost drzew, wczesne wejście w okres owocowania, duża plenność oraz smaczne i atrakcyjne owoce to niepodważalne atuty tej odmiany. Podobnie 'Red Boskoop’ — jest mało wrażliwy na choroby, a jego owoce są szczególnie przydatne do przetwórstwa domowego, przez co coraz chętniej poszukiwane przez konsumentów. Silny wzrost tej odmiany powoduje jednak, że może być uszlachetniana tylko na podkładkach karłowych. Ze względu na duże różnice we wzroście pomiędzy tymi odmianami, ich reakcja na podwyższenie miejsca okulizacji jest różna.
Wyżej czy niżej?
Wiosną 1993 roku w Stacji Doświadczalnej w Samotworze posadziliśmy jednoroczne okulanty 'Sampiona’ i 'Red Boskoopa’ na podkładkach 'M.26′ i 'M.9′, uszlachetnione na wysokościach 5 cm i 25 cm od powierzchni gleby. Drzewa posadzono w rozstawie 3 m x 1,2 m (2778 drzew/ha), o około 5 cm głębiej niż rosły w szkółce. Miejsce uszlachetnienia znalazło się więc bezpośrednio nad powierzchnią gleby oraz na wysokości około 20 cm. Jabłonie formowano w postaci wolno stojącego wrzeciona, z corocznym cięciem prześwietlającym wykonywanym po kwitnieniu od 4. roku. Od 1993 roku w międzyrzędziach utrzymywano często koszoną murawę, natomiast w rzędach — ugór herbicydowy. Ochrona chemiczna oraz inne zabiegi agrotechniczne wykonywane były według zaleceń dla sadów produkcyjnych.
Różnice we wzroście drzew między podkładkami w przypadku stosunkowo słabo rosnącej odmiany 'ampion’ (fot. 1 a, b, c, d) były znacznie mniejsze w porównaniu z silnie rosnącym 'Red Boskoopem’ (fot. 2 a, b, c, d). Drzewa z dłuższymi odcinkami podkładek nad powierzchnią gruntu reagowały podobnym, silnym zahamowaniem wzrostu. Wyraźnie najsłabszym wzrostem charakteryzowały się wysoko okulizowane drzewa 'Sampiona’ na podkładce 'M.9′ (tab. 1).
Wyżej uszlachetnione jabłonie cechował słabszy wzrost i wyższy współczynnik plenności. Drzewa takie miały mniejsze, słabo zagęszczone korony z dużą liczbą krótkopędów zakończonych pąkami kwiatowymi. Wpływ wysokiej okulizacji na plonowanie drzew nie był już tak jednoznaczny i zależał zarówno od odmiany, jak i podkładki. Do 9. roku po posadzeniu wyżej uszlachetnione jabłonie 'Sampiona’ na podkładce 'M.26′ owocowały niewiele lepiej w porównaniu z tymi okulizowanymi na wysokości 5 cm. Niekorzystny wpływ wysokiej okulizacji na plonowanie 'Sampiona’ obserwowano na podkładce 'M.9′. Silnie rosnące jabłonie 'Red Boskoop’ reagowały korzystnie na wyższe uszlachetnienie na obu podkładkach, lecz wyraźniejszy wzrost plonów odnotowano na 'M.26′ (tab. 2).
Zastosowane w doświadczeniu podkładki nie miały wyraźnego wpływu na średnią masę jednego owocu u 'Red Boskoopa’, natomiast u 'Sampiona’ mniejsze jabłka zbierano z drzew na 'M.9′ (tab. 3). Znacznie większy wpływ na wielkość jabłek miała odmiana. Dłuższy odcinek podkładki spowodował zmniejszenie średniej masy owocu odmiany 'Sampion’ na obu podkładkach. Najmniejsze jabłka tej odmiany zbierano z wysoko okulizowanych drzew na 'M.9′. Mogło to być spowodowane większym zagęszczeniem owoców w koronach małych drzew i — co się z tym wiąże — większą konkurencją o składniki pokarmowe. Dłuższy odcinek podkładki u 'Red Boskoopa’ nie powodował drobnienia owoców. Przeciwnie, z wysoko uszlachetnionych drzew na 'M.26′ zbierano jabłka większe. U obu odmian, bez względu na zastosowaną podkładkę, wysoka okulizacja wyraźnie poprawiała wybarwienie owoców (mniej zagęszczone korony drzew).
Wnioski
Wysoka okulizacja okazała się bardzo skutecznym sposobem na osłabienie wzrostu drzew. Dlatego należy ją polecać przede wszystkim dla odmian o silnym wzroście (np. 'Red Boskoop’), zwłaszcza na podkładkach półkarłowych. Wysokie uszlachetnianie jabłoni charakteryzujących się genetycznie słabym wzrostem (np. 'Sampion’) nie ma racjonalnego uzasadnienia i na podkładkach karłowych może doprowadzić do nadmiernego osłabienia wzrostu, a tym samym do spadku plonu oraz silnego zdrobnienia owoców. Aby uniknąć takich kłopotów, lepiej jest sadzić 'Sampiona’ na podkładce 'M.26′ okulizowanej na wysokości około 15 cm, a w przypadku wyższego uszlachetnienia — głębiej sadzić podkładki. Ponieważ jest to odmiana wykazująca tendencje do nadmiernej plenności, wysokie uszlachetnienie drzew należy łączyć z przerzedzaniem zawiązków. Dla odmiany 'Red Boskoop’ można polecać tylko podkładki karłowe okulizowane na wysokości około 15–25 cm od powierzchni gleby. Na gorszych stanowiskach, na których stosowanie podkładek karłowych obarczone jest dużym ryzykiem, wskazane jest sadzenie drzew na podkładkach półkarłowych, lecz wysoko uszlachetnionych (20–30 cm).
