W bieżącym sezonie, w części gospodarstw wyspecjalizowanych w uprawie pomidorów przy podporach, już w pierwszych tygodniach po posadzeniu rozsady w pole producentów zaskoczyło wystąpienie na roślinach ognisk nieznanej im choroby lub obserwowanej wcześniej w nasileniu niezwracającym uwagi. Jak wkrótce wstępnie określono, była to wywoływana przez wirus brązowa plamistość pomidora.
| Tam, gdzie wcześniej trafnie rozpoznano chorobę i niezwłocznie usunięto pierwsze porażone rośliny, uniknięto strat lub były one niewielkie. Choroba wystąpiła lokalnie również na pomidorach i papryce w „zimnych” tunelach. Porażenie roślin w polu było zapewne w dużym stopniu związane z długotrwałą wiosenną suszą, sprzyjającą wczesnemu pojawieniu się licznej populacji przenoszących wirusa wciornastków (zwłaszcza tytoniowca). | ||||
| Wirus brązowej plamistości pomidora | ||||
| TSWV — Tomato Spotted Wilt Tospovirus — może porażać ponad pięćset gatunków jedno- i dwuliściennych roślin zielnych (rocznych i bylin), w tym większość roślin uprawnych i liczne chwasty. W krajach o ciepłym klimacie stanowi powszechne i jedno z głównych zagrożeń podstawowych upraw. W Polsce występowanie tego wirusa obserwowano już w latach pięćdziesiątych na tytoniu i pomidorze (głównie w szklarniach). Klęskowe epidemie, wyniszczające uprawy pomidora, papryki oraz różnych roślin ozdobnych w wielu szklarniach wystąpiły w latach 1990–92 po zawleczeniu z importowanymi roślinami wciornastka zachodniego (Frankliniella occidentalis), wyjątkowo intensywnie przenoszącego wirusa i początkowo trudnego do zniszczenia z uwagi na nieregularne żerowanie i odporność na zoocydy. Wprawdzie sytuacja w szklarniach została wkrótce opanowana (wciornastek zachodni ginie poniżej 0°C), jednak pozostały liczne źródła wirusa — zainfekowane wieloletnie rośliny ozdobne i chwasty. Może on zakażać nasiona niektórych chwastów i roślin ozdobnych. Donoszono również o możliwości zakażenia nasion pomidora. | ||||
| Objawy porażenia | ||||
Najbardziej typowe zwykle są wyraźnie widoczne już na młodych roślinach, nawet na rozsadzie. Występuje silne zahamowanie wzrostu wierzchołków pędów (fot. 1), które wraz z niewyrośniętymi listkami są szarojasnozielone z licznymi, drobnymi, brunatnymi, nekrotycznymi cętkami i plamkami, zwykle obejmującymi także powierzchnię pędu i ogonków liści.
Wiele młodszych roślin brunatnieje i zamiera od wierzchołka. Na niektórych brunatne plamy na liściach zlewają się w nieregularne pierścienie. Rośliny, które przeżyją, rosną wolno, z objawami wyraźnej mozaikowatości liści (fot. 2), a nieliczne tworzące się owoce są zwykle zdeformowane, zdrobniałe, z chropowatą lub nierówną powierzchnią, często z brunatnymi, nieregularnymi plamami, czasem tworzącymi pierścienie.
Owoce takie, a także te zawiązane po infekcji, jeśli w ogóle dojrzewają, wybarwiają się w nieregularne, czasem okrągłe, żółtoczerwone plamy (fot. 3). Ponieważ niektóre objawy są często podobne dla różnych wirusów, poprawną diagnozę zapewniają jedynie testy laboratoryjne.
| ||||
| Źródła infekcji | ||||
| Ponieważ wirus ten jest nietrwały, przenoszenie mechaniczne z sokiem na narzędziach lub przez kontakt z chorymi roślinami jest zwykle słabe, jednak w przypadku intensywnego cięcia i podwiązywania pomidorów w uprawie przy palikach ten sposób zakażenia ma znaczenie praktyczne, chociaż nieporównanie mniejsze niż za pośrednictwem wciornastków. Wirusa przenoszą tylko dorosłe osobniki, rozwinięte z larw, które uprzednio przynajmniej przez 15 minut żywiły się sokiem chorych roślin (zdolność do przenoszenia wirusa powstaje dopiero po 5–10 dniach). Najbardziej pospolity w kraju wektor tego wirusa — wciornastek tytoniowiec (Thrips tabaci), to wielożerny szkodnik, szczególnie intensywnie występujący na warzywach cebulowych. Zimują dorosłe owady w resztkach posprzętnych oraz w wierzchniej warstwie gleby, wśród suchych łusek cebuli w przechowalniach, także na roślinach w szklarniach i w mieszkaniach. Po przezimowaniu samice znoszą pojedynczo po kilkadziesiąt jaj do tkanek roślin. Jedno pokolenie rozwija się 15–30 dni — szczególnie szybko przy ciepłej i suchej pogodzie. | ||||
| Zapobieganie zagrożeniu | ||||
| Powinno obejmować ograniczanie i eliminowanie wspomnianych potencjalnych źródeł zakażenia oraz zwalczanie wciornastków. Pożądane jest opryskanie zalecanymi w Programie ochrony warzyw insektycydami (patrz HO 1/2000) pól i ich obrzeży jesienią oraz wiosną, zwłaszcza po sezonie silnego wystąpienia szkodnika. Decydujące znaczenie może mieć bezzwłoczne usuwanie porażonych roślin (a nawet tylko podejrzanych) w pierwszych tygodniach po sadzeniu. Korzystne jest ich wycięcie sekatorem i pozostawienie do zamarcia. Usuwanie chorych egzemplarzy z pola zaraz po ich wyrwaniu stwarza ryzyko zainfekowania roślin sąsiednich. | ||||
