Mahonia bealei, M. japonica
Oba gatunki są do siebie podobne. Są to zimozielone krzewy dorastające w naturze do 4 m, u nas osiągają zapewne nie więcej niż 1–2 m wysokości. Wyprostowane pędy wyrastające z szyi korzeniowej w formie pęczka są rzadko rozgałęzione i ulistnione w górnej części. Pierzastozłożone liście, wyrastające w formie rozet, są bardzo dekoracyjne, składają się z 9–15 sztywnych, błyszczących i odlegle ostro ząbkowanych listków (fot. 1). U M. bealei mają lekko niebieskawy odcień. Osiągają długość 30–40 cm. Kwiatostany mahonii japońskiej są bardzo długie (10–20 cm) i zwisające, u M. bealei są krótsze, 7–15-centymetrowe i podniesione. W obydwu przypadkach są to grona żółtych, pachnących i bardzo wcześnie rozwijających się wiosną kwiatów. Owocami są kuliste, do 1 cm średnicy, czarne jagody z niebieskim nalotem.
FOT. 1. MAHONIA BEALEI
Mahonie te mają głęboki system korzeniowy i nie wydają odrostów korzeniowych. Mogą być wrażliwe na mrozy w naszych warunkach i dlatego polecane są jedynie dla najcieplejszych obszarów kraju. Najlepiej czują się na osłoniętych od wiatrów stanowiskach, w miejscach półcienistych i cienistych, są bardzo tolerancyjne względem światła. Znoszą sąsiedztwo drzew, są również odporne na zanieczyszczenia miejskie. Gleba powinna być żyzna, próchniczna i wilgotna, kwaśna do lekko zasadowej.
Rozmnażane są z nasion wysiewanych zaraz po zbiorze lub po stratyfikacji wiosną, a także z sadzonek pąkowych od czerwca do lipca (M. bealei) lub od października do listopada (M. japonica).
Styrakowiec japoński (Pterostyrax hispida)
Styrakowiec to duży, szybko rosnący i rozłożysty krzew, tworzący niekiedy niewielkie drzewa. Pochodzi z Japoni i Chin. Dorasta do 5 m wysokości. Ma bardzo egzotyczny wygląd. Liście są duże, do 20 cm długości, bardzo cienkie, owalne i drobno ząbkowane. Kwiaty rozwijają się na początku lata. Zebrane są w obfitych, zwisających wiechach, długości 10–20 cm (fot. 2). Są białe, przyjemnie pachną i mają długie, wystające ponad płatki, liczne pręciki. Kwitnienie jest bardzo obfite i daje efekt trochę podobny do tego u złotokapów. Jesienią między liśćmi zwisają liczne, długie owocostany z jasnobrązowymi, szczeciniastymi owocami. Liście jednak się nie przebarwiają.
FOT. 2. KWIATOSTANY STYRAKOWCA JAPOŃSKIEGO
Styrakowiec najlepiej rośnie na świeżych, żyznych i kwaśnych glebach oraz w słonecznym lub lekko zacienionym, osłoniętym miejscu. Jednoroczne długopędy dość późno kończą wegetację i mogą być uszkadzane przez wczesne mrozy, ale krzew szybko się regeneruje (po ostatniej zimie w Rogowie przemarzły jedynie najmłodsze pędy). Jego odporność na mróz jest umiarkowana w większości rejonów naszego kraju. Styrakowiec powinien mieć dużo miejsca wokół siebie, gdyż rozrasta się dość szeroko, a ponadto w zagęszczeniu nie można w pełni docenić walorów dekoracyjnych tego krzewu.
Najłatwiej rozmnaża się z nasion, które nie wymagają stratyfikowania, albo z sadzonek zielnych ukorzenianych w czerwcu, lipcu.
Kielichowiec chiński (Sinocalycanthus chinensis)
Jest to gatunek opisany dopiero w 1963 roku. Należy do reliktów systematycznych, których zdolności adaptacyjne pozwalają danemu gatunkowi na występowanie daleko poza jego naturalnym rejonem (w tym przypadku — prowincją Zhejiang w centralnych Chinach, w klimacie podzwrotnikowym). Na razie jest to bardzo rzadki krzew, rosnący w Polsce jedynie w arboretach w Rogowie i Glinnej, gdzie zresztą dokonano pierwszej jego introdukcji w Europie,
a także we Wrocławiu i Sycowie. Dorasta do wysokości 2–3 m. Ma rozłożysty pokrój i jasne pędy, a także duże, błyszczące, owalne liście długości około 15 cm. Kwiaty pojawiają się w połowie czerwca i zdobią krzew przez cały lipiec (fot. 3). Są duże, o średnicy 7 cm, czarkowate, z dwoma okółkami płatków. Zewnętrzny, większy okółek utworzony jest przez 8–10 białych, szerokich i zaokrąglonych płatków. Drugi, wewnętrzny — przez małe, żółte płatki, które otaczają słupek i pręciki. Kwiaty są bardzo dekoracyjne, podobne z daleka do kwiatów niektórych późno kwitnących magnolii (np. Magnolia sieboldii), ale bardzo wrażliwe na obfite deszcze (szybko wtedy przekwitają lub zamierają).
FOT. 3. SINOCALYCANTHUS CHINENSIS
Kielichowiec chiński jest dość odporny na nasze mrozy — bardzo niska temperatura (–30oC) uszkadza jedynie pędy. Krzew dobrze rośnie w półcieniu. Powinien być sadzony na stanowiskach osłoniętych od silnych wiatrów, gdyż jego duże liście są delikatne i łatwo ulegają mechanicznym uszkodzeniom. Na podstawie dotychczasowych obserwacji kilku rosnących w Polsce egzemplarzy można przypuszczać, że krzew ten może być uprawiany prawie w całym kraju, choć z pewnością znacznie większe szanse na przezimowanie będą miały okazy sadzone w cieplejszych, zachodnich rejonach Polski. Wymaga on zdecydowanie dalszych obserwacji oraz doświadczeń nad metodami rozmnażania z nasion, które w Rogowie są stratyfikowane i wysiewane wiosną, i z sadzonek zielnych lub półzdrewniałych latem.
Sinofranchetia chinensis
Ma znaczenie raczej jako ciekawostka niż typowa roślina ozdobna. Jest jedynym przedstawicielem swojego rodzaju, który reprezentuje rodzinę Lardizabalaceae (tę samą, do której należy palecznik chiński — Decaisnea fargesii). Jest niewielkim, szybko rosnącym i dwupiennym pnączem, dorastającym do wysokości 5–10 m, o czerwonych młodych pędach owijających się wokół podpór. Liście są trójlistkowe, o owalnych do odwrotnie jajowatych listkach, lekko niebieskawe od spodu. Kwiaty pojawiające się w maju, są dość drobne, mało dekoracyjne, białe, umieszczone w zwisających, 10-centymetrowych gronach. Ciekawe natomiast są owoce — kuliste, mięsiste, barwy lila, około 1,5–2-centymetrowej średnicy (fot. 4) — zwykle zgrupowane po trzy, jadalne. Dojrzewają w październiku.
FOT. 4. SINOFRANCHETIA CHINENSIS
Sinofranchetia chinensis najlepiej rośnie w półcieniu albo na słońcu. Wymaga żyznych gleb, które mogą być piaszczyste bądź gliniaste. Nasada krzewu powinna być okrywana na zimę, gdyż może przemarzać. Roślina bywa też uszkadzana przez późnowiosenne przymrozki.
Rozmnaża się z nasion wysiewanych zaraz po zbiorze, które wschodzą wiosną następnego roku. Można też sadzonkować w lipcu, sierpniu (sadzonki półzdrewniałe).
Styrak japoński (Styrax japonica), styrak wielkolistny (S. obassia)
Dwa wyżej wymienione styraki są najbardziej dekoracyjne (szczególnie S. japonica) i najodporniejsze na mróz spośród ponad 100 gatunków z rodzaju Styrax. Styrak japoński osiąga u nas kilkumetrową wysokość — jest krzewem o horyzontalnie rozpostartych gałęziach ze zwisającymi końcami. Liście, długości 2–8 cm, są eliptyczne, zaostrzone. Białe kwiaty z licznymi żółtymi pręcikami pojawiają się wczesnym latem i zwisają po kilka na długich szypułkach. Kwitnienie jest bardzo obfite (fot. 5).
FOT. 5. KWIATY STYRAKA JAPOŃSKIEGO
Styrax obassia osiąga większe rozmiary niż poprzedni gatunek — może być małym drzewkiem (do 10 m wysokości). Młode pędy mają charakterystyczne owłosienie. Liście — duże, bardzo dekoracyjne — są szerokojajowate, od spodu miękko owłosione, w górnej połowie odlegle ząbkowane. Kwiaty, podobne jak u S. japonica, pojawiają się mniej obficie i zebrane są w długie, 20-centymetrowe, zwisające grona (fot. 6). Styrak wielkolistny jest nieco wrażliwszy na mrozy od japońskiego.
FOT. 6. STYRAK WIELKOLISTNY W OKRESIE KWITNIENIA
Styraki lubią gliniasto-piaszczyste, kwaśne gleby i słoneczne albo półcieniste stanowiska. Krzewy te należy sadzić w pewnej odległości od innych roślin, gdyż wyróżniają się dekoracyjnym rozłożystym pokrojem.
Dobrze rozmnażają się ze stratyfikowanych nasion, ale młode siewki są bardzo wrażliwe na mrozy.
Symplocos paniculata
Jest to rozłożysty, wolno rosnący krzew, czasami drzewkowaty, dorastający do 4 m wysokości. Liście o pomarszczonej blaszce, 4–7-centymetrowej długości, są owalne do odwrotnie jajowatych. Nie przebarwiają się jesienią. Kwiaty — drobne, białe i pachnące — zebrane są w gęste, małe, kilkucentymetrowej długości wiechy. Kwitnienie przypada na późną wiosnę (V–VI) i jest dość obfite (fot. 7). Jednakże prawdziwą ozdobę S. paniculata stanowią owoce — bardzo liczne, dość drobne, kuliste jagody średnicy 3–8 mm (fot. 8), o niespotykanej, lazurowoniebieskiej barwie (zdarzają się także okazy o białych owocach). Gatunek ten najlepiej owocuje sadzony w większych grupach (zapylenie wyłącznie krzyżowe). Jeśli owoce nie zostaną zjedzone przez ptaki, wiszą przez całą jesień aż do opadnięcia wszystkich liści.
FOT. 7. SYMPLOCOS PANICULATA W OKRESIE KWITNIENIA
FOT. 8. SYMPLOCOS PANICULATA – OWOCE
Symplocos najlepiej rośnie w pełnym słońcu, ewentualnie w lekkim zacienieniu oraz na przepuszczalnych, świeżych i kwaśnych glebach.
Krzew ten rozmnaża się przez nasiona wysiewane zaraz po zbiorze jesienią lub stratyfikowane
i wysiewane wczesną wiosną. Mogą przelegiwać rok i dłużej, zanim skiełkują. Inną metodą mnożenia jest sadzonkowanie — sadzonki półzdrewniałe można pobierać w lipcu, sierpniu. Łatwo się ukorzeniają w ciągu 4 tygodni.
