Pierwsza polska odmiana
Podczas seminarium Sylwestrowi Bonifacemu Nowosielskiemu, Hannie Karwowskiej, Henrykowi Rojkowi i Kazimierzowi Pliszce — twórcom pierwszej polskiej odmiany borówki wysokiej 'Bonifacy’ — wręczono dyplomy.
Krzewy tej odmiany mają pędy wzniesione do góry, nie zagęszczają się i nie pokładają pod ciężarem owoców. Sześcioletnie krzewy dorastają do wysokości 180 centymetrów. Odmiana ta kwitnie nieco później niż 'Bluecrop’, a owoce dojrzewają w podobnym terminie jak 'Bluecrop’, są kuliste, duże (średnica 14–20 mm), mają aromatyczny smak (fot. 1). Jak podaje dr Kazimierz Pliszka, plenność kilkuletniego krzewu wynosi 3–4 kilogramy. U odmiany tej nie stwierdzono również wyraźnej podatności na choroby grzybowe występujące na krzewach innych odmian borówki wysokiej w Polsce.
Fot. 1. Owoce odmiany 'Bonifacy’ są kuliste, duże i mają dobry smak
Zapylanie kwiatów
Jak informowała dr Monika Bieniasz z Akademii Rolniczej w Krakowie, w uprawie borówki wysokiej bardzo ważną rolę, oprócz stanowiska i mikroklimatu, odgrywa zapylenie kwiatów. Na przykład owoce odmiany 'Blue-crop’ powstałe ze swobodnego zapylenia, były nawet dwukrotnie większe niż pochodzące z zapylenia włas-nym pyłkiem. U badanych odmian (’Bluecrop’, 'Darrow’, 'Heerma’ i 'Croatan’) więcej również było zawiązanych owoców i, w zależności od roku, liczba ta była większa o 2–15% lub 20–40%.
Wyniki prezentowane przez dr M. Bieniasz dotyczące krzyżowego zapylenia kwiatów borówki wysokiej potwierdzały również obserwacje prowadzone przez dr. Karola Giejdasza z AR w Poznaniu. Aby jednak doszło do zapylenia krzyżowego, warto wprowadzić na plantację owady zapylające. W przypadku borówki wysokiej — kwiaty predysponują do tak zwanego zapylenia wibracyjnego. Do tego zapylenia najlepsze okazują się trzmiele. Owady te można wprowadzić na plantację korzystając z komercyjnych uli. Na hektar plantacji potrzebne jest 6–8 rodzin trzmieli, można do tego wykorzystać na przykład 2 lub 3 małe, trzyrodzinne ule. Optymalne zapylenie stwierdzano obserwując na krzewie od 1 do 4 robotnic trzmieli.
Owadami zapylającymi dla borówki wysokiej w polskich warunkach są także pszczoły miodne, pszczolinki borówczanki, prowadzone są również próby z wykorzystaniem murarki ogrodowej. Według jednego z obecnych na konferencji producentów, ten ostatni owad wprowadzony na plantację w specjalnych gniazdach nie sprawdził się, z uwagi na wybieranie innych roślin kwitnących w tym samym czasie co borówka wysoka. Murarka ogrodowa dobrze sprawdziła się jednak jako owad zapylający w przestrzeniach izolowanych.
Szara pleśń
Mgr Tomasz Krupa ze SGGW przedstawił wyniki doświadczenia nad ograniczaniem porażenia owoców borówki wysokiej przez szarą pleśń zarówno na krzewie, jak i podczas przechowywania oraz sprzedaży. W niektórych krajach do ochrony roślin przed szarą pleśnią (Botrytis cinerea) polecane są fungicydy zawierające tolylfluanid, kaptan lub środki benzimidazolowe. Na przykład w Wielkiej Brytanii na plantacjach, na których wdrożono system EUREPGAP, do ochrony owoców przed szarą pleśnią powodującą gnicie owoców dopuszczony jest Euparen Multi 50 WG. Jak informował T. Krupa, w prowadzonych doświadczeniach krzewy borówki opryskiwano 2-krotnie w okresie kwitnienia fungicydem benzimidazolowym, z zachowaniem 21-dniowej karencji. Stwierdzono wyraźny wpływ fungicydu na ograniczenie pleśnienia owoców, mniej było również owoców zgniłych po kilku tygodniach przechowywania. Jeszcze większe różnice w udziale zgniłych owoców stwierdzano po wyjęciu ich z chłodni i przetrzymywaniu ich przez pięć dni w temperaturze pokojowej — najmniej zgniłych stwierdzano w kombinacji opryskiwanej. Podobne tendencje zaobserwowano dla owoców przechowywanych w KA (optymalny skład gazowy wyznaczony dla jagód borówki wysokiej to 12% CO2 : 12% O2).
Wydłużyć podaż
W produkcji borówki wysokiej próbuje się wydłużać podaż owoców nie tylko przez wybór odmian o różnym terminie dojrzewania jagód, ale również przez przyspieszenie dojrzewania pod osłonami lub przez opóźnianie terminu zbioru przez okrycie plantacji daszkami. Plantac-je pod osłonami znajdują się już w Holandii, Belgii, Portugalii i Hiszpanii, również krajowi plantatorzy próbują wdrażać tego typu uprawy. Jak informował dr K. Pliszka, przykrycie folią w styczniu borówki spowodowało przyspieszenie zbioru owoców nawet o 30 dni, a owoce zbierano przez dwa tygodnie. Jeżeli rośliny uprawia się w donicach, należy zabezpieczyć ich system korzeniowy, gdy temperatura będzie spadała do –12°C. Aby zminimalizować początkowe koszty prowadzenia tego typu uprawy warto sadzić starsze, minimum 4- lub 5-letnie krzewy. Polecana rozstawa roślin to 0,75–1, 0 m x 1,6–2,0 m, co daje zagęszczenie od 5000 do 8300 roślin/ha. Bardzo ważne jest również utrzymanie właściwego mikroklimatu w tunelu i zapewnienie możliwości wietrzenia uprawy w okresie bardzo wysokiej temperatury, która może doprowadzić do zahamowania wzrostu roślin i niewyrastania owoców. Według dr. K. Pliszki, odmianami polecanymi do przyspieszania owocowania są 'Bluetta’, 'Earliblue’, 'Duke’, 'Puru’, 'Nui’ i 'Sunrise’.
Prowadzona w uprawie pod osłonami fertygacja prowadziła do zasolenia podłoża, dlatego konieczne było jego kilkakrotne przemywanie. Dobre wyniki dawało zamontowanie zraszaczy podkoronowych, które w okresie kwitnienia korzystnie wpływały na mikroklimat w szklarni, zwiększając wilgotność powietrza. Należy jednak pamiętać, iż zbyt duża wilgotność może doprowadzać do porażenia roślin przez choroby grzybowe. Osoby decydujące się na rozpoczęcie tego typy uprawy muszą sobie zdawać sprawę z tego, że owoce pochodzące z przyspieszanych upraw w naszych warunkach klimatycznych będą konkurować z tymi zbieranymi w innych strefach klimatycznych. Nieopłacalne okazało się opóźnianie terminu zbioru owoców, z uwagi na bardzo dobre wyniki przechowywania jagód borówki wysokiej w chłodniach z KA.
Nawożenie
Jak informował dr Kazimierz Smolarz ze SGGW, borówka wysoka ma stosunkowo niewielkie wymagania pokarmowe, ze względu jednak na płytki system korzeniowy i zakładanie plantacji na glebach o małej pojemności kompleksu sorpcyjnego wymaga racjonalnego nawożenia składnikami, których brak może hamować wzrost i ograniczać plonowanie roślin.
Przy ściółkowaniu plantacji trocinami konieczne jest coroczne jej nawożenie (fot. 2). Nawożenie można prowadzić na podstawie dawek orientacyjnych lub analizy materiału roślinnego i gleby. Dr K. Ścibisz polecał nawożenie azotem w dawce 30–50 kg N/ha w formie siarczanu amonowego lub mocznika podzielonej na trzy zabiegi — pierwszy w okresie nabrzmiewania pąków, drugi bezpośrednio po kwitnieniu, a ostatni w okresie zakończenia silnego wzrostu owoców (zwykle druga połowa czerwca). Należy również pamiętać o rozsypywaniu nawozów na szerokość rozrastania się systemu korzeniowego.
Fot. 2. Coroczne nawożenie plantacji borówki wysokiej ściółkowanych trocinami
jest konieczne
Orientacyjna dawka potasu to 50–75 kg K2O/ha. Potas stosujemy w formie siarczanu potasowego, kalimagnezji lub soli potasowej. Nawożenie tym związkiem przeprowadza się przed założeniem plantacji i dopiero od trzeciego roku po posadzeniu roślin prowadzi się coroczne nawożenie tym składnikiem. Nawozy te (zwłaszcza formy chlorkowe) rozsypujemy jesienią.
Ostatnio poleca się stosować fosfor w niższej z zalecanych dawek (30 kg P2O5/ha), do nawożenia używamy superfosfatu, superfosfatu potrójnego lub fosforanu amonowego. Superfosfaty wykorzystujemy jesienią, a fosforan amonowy — wiosną w okresie pierwszego nawożenia azotowego.
Na glebach lekkich polecane jest również nawożenie magnezem w dawce 20–80 kg MgO/ha. Nawozy magnezowe rozsypujemy jednorazowo w zasięgu korzeni.
Jak podawał dr K. Ścibisz, aby określić precyzyjnie zapotrzebowanie roślin borówki wysokiej na składniki pokarmowe warto przeprowadzić analizę materiału roślinnego. Z odmiany 'Bluecrop’ pobieramy w drugiej połowie lipca lub na początku sierpnia 250 liści z nieowocujących pędów zrywając przemiennie 3., 4. lub 5. liść od wierzchołka. Otrzymane wyniki analiz odnosimy do opracowanych liczb granicznych.
Mikronawadnianie
Jak informował doc. dr hab. Waldemar Treder z ISK, przy coraz mniejszych zasobach wodnych na świecie bardzo ważne staje się wdrażanie w życie integrowanej gospodarki wodnej. Jednym z jej elementów są linie nawodnieniowe. Cienkie linie nawodnieniowe bardzo dobrze sprawdzają się na plantacjach borówki wysokiej jeśli rozkłada się je pod warstwą trocin lub w glebie. Przy doborze rozstaw emiterów w rzędzie należy uwzględniać między innymi rozstaw roślin i rodzaj gleby. Aby kontrolować wilgotność gleby, warto zainwestować w tensjometry, które pozwalają określić dostępność wody dla roślin. Z informacji przedstawianych przez doc. dr. hab. W. Tredera (fot. 3), na plantacjach nawadnianych od kilku lat, a także tam, gdzie wprowadza się dużo materii organicznej, bardzo ważna, a wręcz konieczna jest fertygacja. W prowadzonych doświadczeniach w ISK, fertygacja borówki wysokiej płynnym nawozem opracowanym w Instytucie Nawozów Sztucznych w Puławach stymulowała wzrost roślin i przyczyniła się do wzrostu planowania, w porównaniu z krzewami z nawożeniem posypowym. Dokładnego opracowania wymaga jeszcze wielkość podawanych w ten sposób dawek nawozów.
Fot. 3. Według doc. dr. hab. W. Tredera (z prawej), na plantacjach nawadnianych od kilku lat, a także tam, gdzie wprowadzamy dużo materii organicznej, konieczna jest fertygacja
Cięcie odmładzające
Z informacji przedstawionych przez dr. Wojciecha Stępnia ze SGGW wynika, że na wieloletnich plantacjach borówki wysokiej bardzo dobre efekty daje cięcie odmładzające krzewów. Z wyników trzyletnich doświadczeń prowadzonych na krzewach 'Bluecropa’ i 'Jerseya’ posadzonych w 1976 roku cięcie odmładzające polegające na skróceniu wszystkich pędów na wysokości 20 cm i 70 cm od ziemi wpłynęło pozytywnie na liczbę jednorocznych przyrostów i plonowanie.
W kombinacji kontrolnej prowadzono tylko cięcie sanitarne roślin. Najwięcej silnych młodych przyrostów z dużą liczbą dorodnych owoców stwierdzono na krzewach w drugim roku po cięciu, gdy pędy skracano na wysokości 20 centymetrów od ziemi.
