Jesion pensylwański (Fraxinus pennsylvanica) w stanie naturalnym występuje w Ameryce Północnej — od Nowej Szkocji do Manitoby na północy i do Florydy oraz Teksasu na południu. Rośnie tam na terenach aluwialnych, częściowo zalewanych, oraz w dolinach rzek. Według M. A. Dirra — amerykańskiego dendrologa, autora Manual of Woody Landscape Plants — ten gatunek jesionu wprowadzono do uprawy w 1824 r. Włodzimierz Seneta podaje, że nastąpiło to w 1783 roku, a w krakowskim Ogrodzie Botanicznym miał rosnąć już w 1808 r.
W Polsce jesion pensylwański spotykany jest najczęściej po rodzimym jesionie wyniosłym. Rośnie przede wszystkim przy drogach i wzdłuż ulic, rzadziej w parkach. Wnika także do lasów położonych w pobliżu dróg. Miejscami tworzy obfite samosiewy. Przydatny jest do sadzenia w zadrzewieniach krajobrazowych oraz na osiedlach w miastach, najlepiej na glebach świeżych. Drzewa jednak łatwo przystosowują się do różnych gleb, nawet suchych. U tego gatunku dekoracyjny jest pokrój korony (ze zwieszającymi się gałęziami). Atrakcyjne są także liście, które przebarwiają się na intensywnie żółty kolor już około połowy września, a czasami jeszcze wcześniej (fot. 1), ale bardzo szybko opadają. Gatunek ten jest całkowicie odporny na mróz i może być uprawiany w całym kraju.
Fot. 1. Jesion pensylwański wczesną jesienią
Rys. 1. Jesion pensylwański — fragment pędu i liść
W ojczyźnie tworzy drzewa wysokości 15–20 m (rekordzista z Cass County w stanie Minnesota ma aż 29 metrów). W Polsce wysokość drzew na ogół nie przekracza 15 m. Okazy rosnące swobodnie tworzą krótkie pnie zwieńczone gęstą koroną. Pąki są brązowe, zaostrzone i węższe niż u jesionu wyniosłego. Liście (długości do 30 cm) składają się z 5–9 listków. Rozdzielnopłciowe kwiaty rozwijają się przed liśćmi. Owoce — skrzydlaki z bardzo wąskim skrzydełkiem — opadają zimą i wiosną.
Jesion pensylwański ma ogromny zasięg naturalnego występowania i prawdopodobnie dlatego jest bardzo zmienny. M. A. Dirr nie wymienia podgatunków ani odmian podawanych przez dendrologów europejskich (w tym W. Senetę) uważając, że są one „tworami wirtualnymi” (do takich zalicza m.in. odmiany ’Aucubifolia’ — fot. 2 — i ’Variegata’). Opisuje 25 odmian, w tym ’Emerald’, ’Honeyshade’, ’Kindrid’, ’Marshall’s Seedless’, ’Newport’, ’Patmore’ i ’Summit’. Ta ostatnia ceniona jest w Wielkiej Brytanii. Drzewa mają wyraźne przewodniki, szerokostożkowate korony oraz ładne błyszczące liście, przebarwiające się jesienią na piękny złocistożółty kolor.
Fot. 2. Liście odmiany 'Aucubifolia’ jesionu pensylwańskiego
P. Lombards wyselekcjonował w Holandii około 1950 roku odmianę ’Zundert’, której drzewa osiągają wysokość 15–20 m, a ich szerokostożkowate korony mogą mieć szerokość 10–12 m. Odmiana ta zalecana jest do sadzenia wzdłuż szerokich ulic oraz na innych terenach zieleni miejskiej. Odmiana kulista ’Crispa’ — wyselekcjonowana przez F. Rożyńskiego z Podzamcza — tworzy kuliste korony o dwóch rodzajach liści. Te z wczesnego przyrostu wiosennego są zbliżone wyglądem do liści gatunku, późniejsze natomiast są kędzierzawe i skrzywione względem własnej osi (fot. 3). Odmiana ta prowadzona w formie piennej tworzy małe drzewa, a u okazów starszych korona staje się luźniejsza i mniej regularna.
Fot. 3. Fraxinus pennsylvanica 'Crispa’ — liście
Jesion amerykański (F. americana) ma niemal taki sam areał naturalnego występowania, jak gatunek poprzedni. Tworzy drzewa wysokości do 36 m, ale takie spotykane są rzadko (przeciętna wysokość wynosi 25–30 m). Pnie są wysmukłe, a korony szerokie. Pąki są ciemnobrązowe, czasami prawie czarne. Liście, długości 20–37 cm, składają się z 7–9 wydłużonych i długo zaostrzonych listków, na wierzchu ciemnozielonych, na spodzie sinawych. Na przełomie jesieni i lata zmieniają one barwę na żółtą, fioletowawą lub purpurową
(fot. 4). Skrzydlaki mają długość 2,5–5 cm (fot. 5). Gatunek ten, bardzo zmienny pod względem morfologicznym, w Stanach Zjednoczonych jest najważniejszym gospodarczo jesionem, przydatnym do sadzenia w parkach i zadrzewieniach krajobrazowych.
Fot. 4. Przebarwiające się jesiony amerykańskie w warunkach naturalnych
Fot. 5. Fraxinus americana — owoce
Rys. 2. Jesion amerykański
Dobrze znosi przesadzanie. Najlepiej rośnie na głębokich, żyznych i zdrenowanych glebach (znosi różny ich odczyn) oraz stanowiskach słonecznych. W ojczyźnie do uprawy zalecane jest 13 odmian pochodzenia klonalnego, m.in., ’Autumn Applause’, ’Autumn Purple’ — obydwie o liściach jesienią czerwonopurpurowych, ’Champaign County’ i ’Rosehill’ — o liściach brązowoczerwonych. W Europie opisano inne odmiany klonalne, a oprócz nich kilka form i odmian botanicznych, np. orzecholistną (var. juglandifolia) i drobnoowockową (var. microcarpa), które spotykane są także w Polsce.
Jesion wąskolistny (F. angustifolia) w stanie naturalnym występuje w południowej Europie, w zachodniej części obszaru śródziemnomorskiego i w północnej Afryce. Jest to gatunek bardzo zmienny, z podgatunkami i odmianami często o wątpliwej zasadności wyróżniania (zaliczanymi do innych gatunków lub obdarzonymi inną rangą taksonomiczną). Drzewa gatunku typowego przypominają wyglądem jesion wyniosły. Osiągają wysokość do 18–20 m. Pąki są zwykle ciemnobrązowe. Liście są złożone z 7–13 wąskich listków, na brzegu piłkowanych, na wierzchu ciemnozielonych i błyszczących. Jesion ten jest drzewem światłolubnym i wytrzymałym na suszę. U nas może być sadzony w parkach, na nowych osiedlach mieszkaniowych w miastach oraz w zadrzewieniach krajobrazowych.
Jesion mannowy (F. ornus) należy do sekcji Ornus — „mannowców”, czyli gatunków, których kwiaty mają koronę złożoną zwykle z czterech bardzo wąskich, białych płatków, długości do 1,5 cm. Główny areał jego naturalnego występowania znajduje się w rejonie śródziemnomorskim. Nie jest wiec odporny na mróz (strefa 7a USDA). Kwiaty, zebrane w gęste wiechy (długości do 15 cm) na wierzchołkach tegorocznych ulistnionych pędów (fot. 6), rozwijają się od połowy maja i w czerwcu i wyglądają efektownie. W klimacie łagodniejszym niż nasz, jesion ten tworzy małe drzewa wysokości 10–12 m (fot. 7). U nas — z powodu przemarzania podczas surowych zim — rośnie przeważnie krzewiasto. Spotykany bywa w zachodniej części Polski.
Fot. 6. Fraxinus ornus — kwiatostany …
Fot. 7. … i korona drzewa
Rys. 3. Jesion mannowy
Liście, długości 10–25 cm, złożone są zwykle z 7 listków (klinowato schodzących do osadki liścia), na wierzchu ciemnozielonych i błyszczących. Pąki są szarobrązowe, pokryte włoskami. Jest to również bardzo zmienny gatunek i nie ma pewności, czy odmiany: orzecholistna (var. juglandifolia), okrągłolistna (var. rotundifolia) i pstrolistna (’Variegata’) znajdują się obecnie w polskich ogrodach. Najprawdopodobniej nie ma u nas również odmian takich, jak ’Anita’, ’Arie Peters’ i ’Rotterdam’, uprawianych np. w Holandii i Anglii. Jesion mannowy jest ciepłolubny i światłolubny, toleruje suszę glebową. W naszych szkółkach nie jest obecnie rozmnażany.
Oprócz wymienionych gatunków, w Polsce spotykane są pojedyncze okazy jesionu szerokolistnego (oregońskiego) — F. latifolia, mandżurskiego (F. mandshurica), czarnego (F. nigra) i być może — kutnerowatego (F. tomentosa).
