Fot. 1. Jednoroczne szczepy dębu szypułkowego
|
|
|
Odkłady |
|
W przypadku dwóch ostatnich, wymienionych we wstępie, sposobów rozmnażania wykorzystuje się zdolność dębów do tworzenia korzeni przybyszowych. W lesie spotyka się czasami ukorzenione dolne gałęzie dębu szypułkowego, z których może powstać nawet kilkanaście odkładów. Po odcięciu od drzewa matecznego stanowią one samodzielne rośliny, przydatne do sadzenia na miejsce stałe. Moje obserwacje wykazały, że najlepiej ukorzeniają się dolne gałęzie dębu szypułkowego, przylegające do gleby oraz przykryte ściółką i opanowane przez błonkówki z rodzaju Cynips. Owady te nakłuwając tkanki rośliny wywołują powstawanie, zwłaszcza w sąsiedztwie szyjki korzeniowej, specyficznych galasów, które zawierają auksyny, stymulujące tworzenie się korzeni przybyszowych, nawet na stosunkowo grubych gałęziach. W starym lesie dęby bywają pozrastane korzeniami, tworząc tak zwane osobniki zbiorowe. W przypadku dębów szypułkowego i bezszypułkowego (Q. petraea), po ich ścięciu, z szyi korzeniowej pozostawionego pniaka wyrastają często liczne pędy odroślowe. Leśnicy wykorzystują je czasami do tzw. odroślowego odnowienia lasu. Pędy te, obsypane kopczykiem wilgotnej ziemi, po dwóch latach są już dobrze ukorzenione. Świadczy to o możliwości rozmnażania dębów przez odkłady, o której literatura szkółkarska nawet nie wspomina (taki sposób rozmnażania ma oczywiście znaczenie amatorskie). |
|
Szczepienie |
|
W ten sposób najczęściej rozmnaża się odmiany dębów oraz niektóre gatunki dębów obcego pochodzenia. Szczepienie przeprowadza się zwykle w połowie marca, w szklarni lub w namiocie foliowym. Dla dwóch dębów rodzimych podkładkami są 2-, czasami 3-letnie, siewki gatunków, uprawiane w pojemnikach, najlepiej o ściankach z naniesionymi związkami miedzi, zapobiegającymi przerastaniu korzenia głównego przez otwór w dnie. Część szkółkarzy używa podkładek 3-letnich z odkrytym systemem korzeniowym, które były raz przesadzane. Szczepi się je wtedy w ręku (fot. 2).
Fot. 2. Szczepienie dębów w ręku
|
Szczepienie przez stosowanie, także z języczkiem, w klin lub na przystawkę boczną wykonuje się po zaobserwowaniu aktywności korzeni. Podkładki wnosi się do szklarni lub namiotu kilka tygodni przed szczepieniem. Na zrazy używane są przeważnie pędy dwuletnie, czasami jednoroczne, np. formy stożkowatej dębu szypułkowego (Q. robur f. fastigiata). Pobiera się je bezpośrednio przed szczepieniem. Zrastanie komponentów następuje w warunkach umiarkowanej wilgotności i ciepła. Niektóre gatunki obcego pochodzenia i ich odmiany można z dobrym skutkiem szczepić w sierpniu, na przystawkę boczną. W tym przypadku jako zrazów używa się wystarczająco zdrewniałych pędów z liśćmi. Miejsca szczepienia nie smaruje się maścią ogrodniczą ani innymi substancjami, a szczepy umieszcza w namiocie foliowym. Odmianę stożkowatą dębu szypułkowego można także szczepić na odcinkach korzeni. Powinny one mieć 10–12 cm długości. Sadzi się je pionowo do doniczek napełnionych lekkim podłożem, przykrytym na wierzchu torfem wysokim. Po wniesieniu do szklarni (w pierwszych dniach grudnia) doniczki przykrywa się folią i utrzymuje na początku temperaturę 12oC, później 18oC. Po dwóch miesiącach, gdy wytworzą się korzenie boczne, można przystępować do szczepienia na przystawkę boczną. Doniczki ze szczepami ustawia się na stołach wyłożonych wilgotnym torfem, przykrywa folią i cieniuje podczas słonecznych dni. Folię odchyla się dopiero po dwóch tygodniach, najpierw na godzinę dziennie, potem stopniowo przedłuża okres wietrzenia, a po czterech tygodniach zdejmuje osłonę całkowicie. Młode, rosnące pędy są wrażliwe na mączniaka prawdziwego dębu, dlatego trzeba je starannie chronić przed tą chorobą. Podobne próby szczepienia na korzeniach odmian dębu czerwonego (Q. rubra) i błotnego (Q. palustris) okazały się nieskuteczne. Dotychczas nie ma jeszcze wyselekcjonowanych podkładek, dlatego trudno dokładnie przewidywać skuteczność szczepienia, wyrażoną procentem przyjęć oraz trwałością nowego organizmu. Drzewa formy stożkowatej dębu szypułkowego, otrzymane w wyniku szczepienia są na ogół długowieczne, ale trwałość żółtolistnej odmiany 'Concordia’ bywa różna. Po szczepieniu odmian dębu czerwonego na podkładkach gatunku często występuje niezgodność fizjologiczna, której przyczyn dotychczas nie wyjaśniono. Odmiany dębu błotnego szczepi się podobnie jak szypułkowego, a także okulizuje wiosną pąkiem (oczkiem) żywym na dwuletnich podkładkach gatunku. Odmianę okazałą dębu szkarłatnego (Q. coccinea 'Splendens’) szczepi się przez stosowanie lub w rozszczep na dwuletnich podkładkach gatunku, w drugiej połowie sierpnia. Na temat szczepienia innych gatunków obcego pochodzenia i ich odmian nie mamy w kraju wystarczającego rozeznania (ale istnieje obszerna literatura obcojęzyczna dotycząca tych taksonów). |
|
Rozmnażanie za pomocą sadzonek |
|
Sadzonkowanie daje możliwość rozmnożenia wyselekcjonowanych typów, wyróżniających się np. szybszym wzrostem lub specyficznym pokrojem oraz bardziej tolerancyjnych wobec mączniaka prawdziwego. Ta metoda rozmnażania dębów bywa coraz częściej praktykowana. Przechodziła ona dość długą ewolucję, zanim stała się skuteczna. Według profesora Wolfganga Spethmanna z Niemiec, który przeprowadził liczne doświadczenia z tego zakresu, sukces w rozmnażaniu dębu szypułkowego i bezszypułkowego za pomocą sadzonek można osiągnąć po spełnieniu następujących warunków: – Roślinami matecznymi powinny być 2–7-letnie siewki (im młodsze, tym lepsze). Jeżeli są one w lutym przycinane na wysokości 5 cm, można je wykorzystywać przez 10–12 lat. Dawka azotu stosowana do nawożenia roślin matecznych nie powinna przekraczać 70 kg/ha. – Sadzonki wierzchołkowe, długości 10–20 cm, należy pobierać bezpośrednio po zakończeniu wiosennego przyrostu pędów, ale przed wykształceniem pąków. Liście są wtedy jeszcze żółtozielone. Okres ten przypada zwykle na pierwszą połowę czerwca, ale w Polsce może się przeciągać nawet do końca tego miesiąca. Na sadzonce pozostawia się tylko górne liście. – Dolne końce sadzonek traktuje się kwasem indolilo-3-masłowym (IBA) w stężeniu 0,5%, z dodatkiem fungicydu Euparen 50 WP (10%), a następnie umieszcza na zamgławianych zagonach, w nieogrzewanym namiocie foliowym. – Jako podłoża należy używać mieszanki torfu wysokiego z piaskiem (2 : 1), o kwaśnym odczynie (pH 3,2–4,5), z dodatkiem 2–3 kg nawozu Osmocote (3–4-miesięcznego). W najwcześniejszych terminach sadzonkowania korzystne podłoże stanowił także żwir. Podłoże nie może być zbyt mokre. – Od początku września ukorzenione sadzonki zaczyna się hartować przez zmniejszanie częstotliwości zamgławiania. Do listopada osiągają one 40–100 cm wysokości. – Rośliny powinny zimować na zagonach, na których się ukorzeniły, w nieogrzewanym namiocie. Im wcześniej wykona się sadzonkowanie, tym więcej roślin przeżywa zimę (75–100%). – Na przełomie marca i kwietnia rośliny się wykopuje i sadzi do szkółki gruntowej. Czas dalszej produkcji zależy od przeznaczenia roślin. |
|
Kultury tkankowe |
|
Dęby można również rozmnażać in vitro. W przypadku dębu szypułkowego eksplantaty pobiera się z młodych siewek oraz pędów odroślowych drzew dojrzałych. Odpowiednia jest pożywka Hellera z dodatkiem 1 mM siarczanu amonowego [(NH4)2SO4]. Wierzchołek pędów sterylizuje się w 70% alkoholu przez 30 sekund, następnie w podchlorynie wapnia o stężeniu 3–5% (5 minut), po czym przemywa trzykrotnie w sterylnej wodzie destylowanej przez 2–3 godziny. Do inicjacji kultury stężenie beznzyloadeniny (BA) wynosi 1 mg/dm3, a do namnażania pędów — 0,1 mg/dm3. Ukorzenienie nowych pędów na pożywce ukorzeniającej sięgało 83%, jeśli eksplantaty pochodziły z roślin juwenilnych i około 63%, gdy pobierano je z pędów odroślowych okazów dojrzałych. Do stymulacji ukorzeniania pędów można użyć IBA w stężeniu 1 mg/dm3 (moczenie w roztworze tej auksyny przez 2 minuty), po czym umieszcza się je na odpowiedniej pożywce. |
