DOSTĘP ŚWIATŁA DO ROŚLIN MATECZNYCH A UKORZENIANIE SADZONEK

Etiolacja i jej modyfikacje

Według Zygmunta Hejnowicza, etiolacja to zmiany w budowie anatomicznej i czynnościach fiz­jologicznych rośliny wyrosłej w ciemności lub głębokim zacienieniu. Zmiany te objawiają się zanikiem chlorofilu, obecnością karotenoidów (powodujących żółte zabarwienie), nadmiernym wydłużeniem pędów oraz znaczną zawartością wody w tkankach. Etiolowane pędy mają też mniejsze liście i dłuższe międzywęźla. Tkanki takich roślin pozbawione są zdrewniałych włókien i zbudowane są z komórek o cieńszych ścianach.

Rozróżnia się kilka sposobów etiolacji. Etiolac­ja właściwa polega na wzroście pędu w ciemnoś­ci od początku jego rozwoju. Wybielanie (z angielskiego blanching) to eliminowanie dostępu światła do pędu lub jego części, które już rozwinęły się w świetle. Bandażowanie (z angielskiego banding) jest natomiast metodą owijania materiałem eliminującym światło podstawy przyszłej sadzonki. Jako materiał na opaskę służy czarna folia polietylenowa, folia aluminiowa lub opaska samoprzylepna.

Doświadczenia

Wzrost zainteresowania wykorzystaniem etiolacji obserwuje się od czasu użycia jej przez Edwarda Frolicha w 1961 roku do rozmnażania awokado. Jego metoda polegała na przetrzymaniu roślin matecznych w ciemnym pomieszczeniu do czasu, gdy pędy osiągnęły około 7,5 cm długości. Następnie ich podstawy umieszczono w kołnierzu wypełnionym wermikulitem w celu wyeliminowania dostępu światła. Dalsze modyfikacje, które służyły zwiększeniu liczby pozyskiwanych etiolowanych pędów, polegały na użyciu giberelin oraz cytokinin.

Wiele prac nad etiolacją roślin matecznych przeprowadzono w stacji badawczej w East
Malling w Anglii. Używano tam konstrukcji osłaniającej rośliny mateczne w okresie pękania pąków, którą zdejmowano, gdy pędy osiągnęły 8–10 cm długości. Następnie pędy bandażowano do czasu rozwoju liści. Kilka lat pracy z różnymi gatunkami ugruntowało przekonanie, że etiolacja może dać znaczne korzyści jako metoda wstępnego traktowania roślin matecznych wielu gatunków drzew i krzewów ozdobnych (np. jabłoni, ketmii, lilaków czy lip). Dla wielu z nich okresem etiolacji wymaganym w celu wytworzenia materiału na sadzonki o optymalnych parametrach są mniej więcej cztery tygodnie stosowania okrycia.

Doświadczenia z East Malling z podkładką 'M.9′ dla jabłoni sugerują, że używanie przykryć z minimalną wentylacją (dającą natężenie promieniowania słonecznego około 2,5%) było równie efektywne dla tworzenia się systemu korzeniowego sadzonek, jak całkowita ciemność. Aby uniknąć problemów z występowaniem chorób, przykrycia były wentylowane przez rozszczelnianie, dziurawienie powłoki lub wycinanie części folii przy podstawie przykrycia.

Po etiolacji rośliny mateczne wymagają dob­rych warunków do intensywnego wzrostu — długiego dnia oraz dużej intensywności światła. Po stresie spowodowanym ciemnością, czyli brakiem możliwości asymilacji dwutlenku węgla, dalsze zahamowanie wzrostu wpływa już bardzo negatywnie na ukorzenianie się sadzonek.

Praktyka szkółkarska

Etiolowanie (fot. 1, 2) czy bandażowanie roślin matecznych przed pobraniem sadzonek może
poprawić ukorzenienie u gatunków niełatwo tworzących korzenie, ale mogą to być zabiegi trudne i kosztowne do przeprowadzenia w praktyce, zwłaszcza w przypadku dorosłych drzew.

Fot. 1. Pędy perukowca bezpośrednio po zdjęciu materiału cieniującego

Fot. 2. Etiolowane pędy perukowca po dwóch tygodniach hartowania

Sugeruje się użycie przewiewnych materiałów zamiast czarnej folii, aby zapobiec zbytniemu wzrostowi temperatury i wilgotności pod przykryciem, a — w efekcie — rozwojowi chorób oraz nadmiernemu stresowi roślin.

Stwierdzono, że sadzonki uzyskane z roślin zacienianych miały lepsze parametry wzrostu i rozwoju niż sadzonki, które wyrosły w całkowitych ciemnościach. Brian Maynard i Nina Bassuk badali wpływ cieniowania roślin matecznych na późniejsze ukorzenianie się sadzonek (wykres), między innymi klonu strzępiastokorego (Acer griseum), uważanego za gatunek trudny do rozmnażania. Redukowali oni ilość światła o 60% oraz 80% i stwierdzili, że cieniowanie znacznie zwiększyło procent ukorzenienia sadzonek oraz liczbę i długość korzeni. Sadzonki pobierane z roś­lin cieniowanych tworzyły lepiej wykształcony system korzeniowy w porównaniu z kontrolnymi (sadzonki z roślin z naturalnym oświetleniem), a zwiększona do 80% redukcja światła dawała lepsze rezultaty niż 60% zmniejszenie jego natężenia. Wyniki te zostały potwierdzone również w badaniach nad ukorzenianiem grabu.

Także w innych badaniach wykazano, że nie zawsze całkowite wyeliminowanie światła jest wymagane dla stymulowania ukorzeniania się sadzonek, np. 50% zacienianie roślin matecznych dalii (Dahlia sp.) poprawiło procent ukorzeniania się sadzonek z 7% do 75%, zaś 40% zacienienie roślin matecznych świerka sitkajskiego (Picea sitchensis) zwiększyło procent ukorzeniania się o około 25%. Podstawową korzyścią z częś­ciowego, a nie całkowitego zacienienia jest fakt, że pędy rosnące przy wyższym natężeniu świat­ła mogą łatwiej przystosować się później do pełnego nasłonecznienia. Są też mniej podatne na porażenie przez szarą pleśń (Botrytis cinerea) i odporniejsze na poparzenia słoneczne, które często występują na roślinach etiolowanych, pozbawionych ochronnego pigmentu. Ponadto sadzonki z pędów częściowo zacienianych można pobierać nawet dwa tygodnie wcześniej, ponieważ nie muszą być długo hartowane, jak w przypadku wykorzystania pełnej etiolacji. Zacienienie dolnej części sadzonek podczas tworzenia się korzeni przybyszowych jest zawsze korzystne i następuje po umieszczeniu sadzonek w podłożu do ukorzeniania.

Wyniki naszych własnych doświadczeń wskazują, że najlepsze efekty ukorzeniania sadzonek można uzyskać łącząc zacienianie z dostarczaniem sadzonkom auksyn, np. w ukorzeniaczach pudrowych.

Należy jednak wspomnieć, że wyniki badań nad etiolacją i zacienianiem mateczników nie są jednoznaczne, np. zacienianie roślin matecznych Citrus sinensis przed pobraniem z nich sadzonek nie miało żadnego wpływu na ukorzenianie, zaś cieniowanie roślin z rodzaju Cupressaceae wyraźnie osłabia ten proces.

Wpływ różnych sposobów etiolacji roślin matecznych odmian lilaka pospolitego (Syringa vulgaris) na ukorzenianie sadzonek*

* według B. Maynarda i N. Bassuk

Cieniowanie

Warto zwrócić uwagę także na inny aspekt wykorzystania cieniowania roślin matecznych, który umożliwia pobranie dobrej jakości sadzonek. Chodzi tu o wiele odmian krzewów ozdobnych o dużej wrażliwości na silne promieniowanie słoneczne. Mateczniki tych odmian muszą być przynajmniej lekko cieniowane, gdyż już w okresie pierwszych majowych upałów mogą być tak silnie uszkodzone przez słońce, że liczba pobranych z nich sadzonek będzie niewielka i mogą one mieć złą jakość. Do cieniowania wystarcza zwyk­le pojedyncza warstwa siatki cieniującej. Do odmian, których mateczniki warto cieniować, należą zwłaszcza formy żółtolistne i pstrolistne, np.: Berberis thunbergii 'Aurea’, Hydrangea ser­rata ’Golden Sunlight’, Forsythia ’Golden Times’, Weigela ’Olimpiade’ i 'Looymansii Aurea’ czy Picea glauca ’Daisy’s White’.