Objawy
Szklistość miąższu to choroba fizjologiczna powstająca przed zbiorem owoców. Ma postać wodnistych obszarów w miąższu jabłek. Opanowane partie miąższu stają się przesiąknięte i przezroczyste (fot. 1) wskutek nagromadzenia się cieczy w przestworach międzykomórkowych. Nie ma zgodności w literaturze, co do charakteru tej cieczy — niewątpliwie w jej składzie znajduje się sorbitol, cukier prosty, o bardziej słodkim smaku niż fruktoza. Stąd też jedząc owoce, w których stwierdza się występowanie szklistości miąższu, odnosi się wrażenie, że są znacznie słodsze od zdrowych tej samej odmiany. Zawartość ekstraktu w soku ze zdrowych i chorych owoców jest porównywalna. Głównymi cukrami wchodzącymi w skład soku ze zdrowych owoców są sacharoza, glukoza i fruktoza, a dla owoców ze szklistością również wspomniany sorbitol.
Fot. 1. Wodnisto-przezroczyste partie miąższu
W normalnych warunkach sorbitol odnajdywany jest głównie jako ważny składnik soków krążących w roślinie. Nie jest on bezpośrednio wykorzystywany przez miąższ owoców, musi zostać wcześniej przekształcony we fruktozę. W przypadku wystąpienia szklistości miąższu wspomniana konwersja nie zachodzi.
W przypadkach lekkiego lub umiarkowanego przebiegu choroby zmienione obszary występują głównie w okolicach wiązek sitowo-naczyniowych i w pobliżu gniazd nasiennych (fot. 2, 3). Objawy szklistości mogą jednak pojawić się w dowolnym miejscu w miąższu, w skrajnych przypadkach obejmując prawie cały owoc (fot. 4). Gdy choroba występuje w dużym nasileniu, zaatakowane obszary miąższu są twarde i przezroczyste. Ponadto, w przypadku intensywnego wystąpienia szklistości, w miąższu występuje nagromadzenie etanolu i aldehydu octowego. Oba te związki występujące w dużych ilościach są toksyczne dla miąższu owoców, powodują jego brązowienie i ostatecznie rozpad podczas przechowywania (fot. 5). Niekiedy objawy szklistości widoczne są również na zewnątrz owocu (fot. 6).
Fot. 2. Niewielkie zmiany w miąższu
Fot. 3. Zmiany chorobowe w pobliżu gniazda nasiennego
Fot. 4. Szklistość miąższu obejmująca niemal cały przekrój owocu
Fot. 5. Rozpad po szklistości
Fot. 6. Objawy szklistości mogą być także widoczne na skórce owocu
Przyczyny występowania
Ze względu na przyczyny powstawania możemy wyróżnić dwa rodzaje szklistości miąższu. Pierwszy typ związany jest z osiąganiem przez owoce dojrzałości zbiorczej. Wystąpieniu choroby sprzyjają długotrwałe okresy upałów i suszy w okresie wegetacji oraz znaczne wahania temperatury przed zbiorem. Wysoka temperatura w okresie uzyskiwania przez owoce dojrzałości również sprzyja wystąpieniu choroby. Rozwój choroby nasila się, gdy owoce przejrzewają. Czynnikami sprzyjającymi powstawaniu choroby są: nadmiernie wyrośnięte owoce, wysoki stosunek liści do owoców, nadmierne przerzedzanie i silne cięcie drzew. Zabiegi agrotechniczne opóźniające dojrzewanie owoców ograniczają występowanie choroby.
Drugi typ choroby nie jest związany ze stadium dojrzałości jabłek. Objawy mogą się pojawić nawet w połowie sezonu wegetacyjnego, w czasie silnych upałów lub bezpośrednio po nich. Jabłka wystawione na bezpośrednie działania promieni słonecznych są bardziej narażone na wystąpienie szklistości miąższu. Często nasilenie objawów związane jest z wystąpieniem oparzelizny słonecznej.
Podatność odmian
Szklistość miąższu może wystąpić w owocach każdej z odmian jabłoni. Częściej można ją spotkać w rejonach świata o suchym klimacie. Do szczególnie podatnych na tę chorobę należą 'Jonatan’, 'Koksa Pomarańczowa’, 'Stayman’, 'Winesap’, 'Close’, 'James Grieve’, 'Witos’, 'Gloster’. Do mniej podatnych można zaliczyć odmiany 'Cortland’, 'Golden Delicious’, 'Granny Smith’ i 'McIntosh’.
Ograniczenie i zapobieganie występowania
Ograniczenie choroby sprowadza się przede wszystkim do zbioru owoców w optymalnym terminie. Zabiegi zwiększające powierzchnię rumieńca, zwłaszcza te, które opóźniają opadanie owoców, sprzyjają rozwojowi choroby. Pozwalamy wówczas na przejrzewanie owoców na drzewach. W takich przypadkach stwierdzano wystąpienie szklistości miąższu w jabłkach uznanych za mało podatne na chorobę, np. 'McIntosh’.
Wskazane jest, by w okresie bezpośrednio poprzedzającym zbiory sadownicy sprawdzali, czy w miąższu owoców nie występują charakterystyczne szklisto-przezroczyste obszary. W pierwszej kolejności ocenie powinny podlegać owoce z zewnętrznej, południowo-zachodniej części korony. W celu uniknięcia strat, w przypadku stwierdzenia występowania szklistości miąższu, zaleca się jak najszybszą sprzedaż owoców po zbiorze.
Jak wcześniej wspomniano, spowolnienie dojrzewania owoców w okresie zbiorów może ograniczać występowanie szklistości miąższu. Jednym z czynników wpływających na szybkość procesów dojrzewania jest zawartość wapnia w owocach. Im więcej tego składnika w jabłkach, tym procesy dojrzewania są wolniejsze. Zatem stosowanie roztworów soli wapnia do pozakorzeniowego dokarmiania owoców może ograniczać powstawanie szklistości miąższu. Natomiast zbyt wysokie dawki azotu i boru mogą sprzyjać powstawaniu choroby.
Szklistość miąższu nie rozwija się po zbiorze owoców. Jeżeli zmiany w miąższu są niewielkie (fot. 2), mogą one zaniknąć podczas przechowywania. Zaleca się wtedy opóźnienie schładzania owoców oraz nieco wyższą niż optymalna temperaturę ich przechowywania. Należy jednak pamiętać, że w takiej sytuacji owoce szybciej dojrzewają i krótszy jest czas ich przechowywania. Jak wskazują dane z literatury, prawdopodobieństwo wchłonięcia się szklistości podczas przechowywania jest znacznie większe u odmian o twardym miąższu.
Jeżeli zmiany w miąższu są znaczne (fot. 4), szklistość nie ulegnie wchłonięciu, nawet w wyższej temperaturze przechowywania. Ponadto, jak wspomniano na wstępie artykułu, występuje duże ryzyko pojawienia się rozpadów wewnętrznych.
W związku z tym, że choroba rozwija się przede wszystkim wewnątrz owocu, problemem jest ocena, w jak dużym nasileniu w danym sezonie występuje. Do niedawna nie można było stwierdzić występowania choroby bez przekrojenia owocu. Obecnie coraz częściej pojawia się możliwość wykorzystania niedestrukcyjnych metod wykrywania szklistości miąższu. Do tego celu stosuje się metody optyczne polegające na pomiarze przepuszczalności światła przez owoce lub rezonans magnetyczny. Mimo obiecujących wyników badań, wykorzystanie tego typu urządzeń w praktyce nie jest zbyt powszechne. Niewątpliwie barierą jest cena modułów do niedestrukcyjnych metod oceny jakości owoców.
Jabłka, w których szklistość występuje w dużym nasileniu, z reguły mają większy ciężar właściwy niż owoce zdrowe. Dzięki temu możliwe jest ich rozdzielenie. Wykorzystuje się w tym celu specjalne urządzenia sortujące, które napełnione są roztworami alkoholu o tak dobranej gęstości, by owoce zdrowe przemieszczały się w wierzchniej warstwie roztworu, a owoce ze szklistością opadały na dno, skąd są usuwane do osobnych skrzyń.
