Zgorzel siewek jest groźną chorobą, gdyż porażone we wczesnych fazach rozwojowych rośliny mogą nie przetrwać lub ich rozwój jest znacznie opóźniony. Zgorzele siewek warzyw są powodowane głównie przez organizmy grzybopodobne Pythium spp. oraz Phytophthora spp., a także przez grzyby rodzajów: Olpidium, Fusarium, Rhizoctonia, Stemphylium, Phoma i Alternaria.
Patogeny wywołujące zgorzele siewek przed ich wschodami, powodują zamieranie kiełków, zanim rośliny pojawią się napowierzchni gleby. W wyniku tych porażeń na polu obserwuje się puste place. Zgorzele powschodowe obserwuje się na roślinach, które pojawiają się na powierzchni gleby, a część podliścieniowa młodych łodyżek – tuż przy ziemi – początkowo staje się wodnista, następnie brązowa, później czernieje, skutkiem szybko postępującej zgnilizny tkanek roślinnych. Ponieważ łodyżka w miejscu zgorzeli zwykle ulega nitkowatemu przewężeniu, dlatego następstwem tego jest osłabienie wzrostu rozsady, więdnięcie i przewracanie się roślin, a w końcu ich zamieranie.
Fuzaryjna zgorzel siewek kapusty
Źródła patogenów
Źródłami patogenów powodujących zgorzele mogą być: nasiona, podłoże, a także pojemniki, w których są uprawiane rośliny. Zgorzeli siewek mogą sprzyjać niekorzystne warunki siedliskowe, tj. zbyt wilgotne lub zalane podłoże, zbyt niska temperatura podłoża, niedostateczna ilość światła lub nadmierne zagęszczenie roślin. Czasem zamieranie siewek może być wywołane przez niewłaściwą pielęgnację uprawy, przy opryskiwaniu siewek roztworami nawozów lub fungicydów zwykle przy dużym nasłonecznieniu lub poddanie siewek szkodliwym gazom powstającym podczas spalania, gdy piec znajduje się w tunelu lub szklarni.
Wraz z materiałem siewnym można przenieść szereg szkodliwych grzybów, które mogą trwale zasiedlać okrywy nasienne, zwłaszcza gdy te są niedostatecznie wysuszone lub przechowywane w zbyt wilgotnym miejscu. Najczęściej będą to grzyby rodzajów: Alternaria (groźne zwłaszcza dla warzyw z rodziny Apiaceae), Fusarium, Phoma, Septoria czy Stemphylium oraz groźne patogeny bakteryjne.
Zgorzel korzeni papryki
Najlepiej nasiona do produkcji rozsady czy do bezpośredniego siewu zakupić zaprawione. Nasiona powinny być świeże, zakupione u sprawdzonego dostawcy, o dobrej zdolności kiełkowania z aktualną datą ważności. Należy pamiętać, że otoczkowane nasiona mogą zawierać zaprawę nasienną, ale trzeba sprawdzić opis na opakowaniu, bo czasem zdarza się, że zaprawa nie została użyta.
Do zaprawiania na sucho nasion: cebuli i pora, warzyw kapustnych, ogórka i innych warzyw dyniowatych, pomidora i papryki, sałaty, szpinaku, warzyw korzeniowych oraz w uprawach małoobszarowych warzyw strączkowych można zastosować preparat kontaktowy oparty na związku ditiokarbaminianowym – Zaprawę Nasienną T 75 DS/WS (w dawce w zależności od gatunku warzyw 2–5 g/kg nasion). Zabieg powinien być wykonany bezpośrednio przed siewem. Niestety ze względu na działanie kontaktowe preparatu jego działanie w glebie nie jest zbyt długie, dlatego w mniejszym stopniu ogranicza rozwój patogenów odglebowych niż patogenów odnasiennych.
Zgorzel siewek ogórka
Zaprawa płynna Sarox T 500 FS (mieszanina związku karboksyanilidowego i ditiokarbaminianowego) może być zastosowana do zaprawiania nasion: cebuli, grochu, fasoli szparagowej i marchwi. Preparat stosuje się w dawce 0,4 l/100 kg nasion z wykorzystaniem 0,4–0,5 l wody (zależnie od rośliny chronionej). Zaprawę o tym samym składzie, w innych proporcjach środków aktywnych – Vitavax 200 FS można wykorzystać do zaprawiania grochu w dawce 0,4 l/100 kg nasion z dodatkiem 0,4 l wody. Ze względu na zawartą w obu preparatach karboksynę (związek karboksyanilidowy) działanie ich jest także systemiczne, dzięki czemu będą dłużej oddziaływać także na patogeny odglebowe. Nie wolno łączyć tych zapraw z innymi, a nasiona do zaprawiania powinny być suche (wilgotność poniżej 16%).
Obecnie do zaprawiania nasion kapust głowiastych, marchwi i cebuli jest zarejestrowana płynna zaprawa Maxim 480 FS (zawierająca substancję z grupy fenylopiroli) w dawce 1 ml/kg nasion, z dodatkiem 10–1000 ml wody. Niestety działanie zaprawy jest tylko powierzchniowe.
Zgorzel siewek selera korzeniowego
Świeże nasiona warzyw kapustnych można poddać termicznemu odkażaniu, co ma istotne znaczenie w ograniczaniu nie tylko sprawców zgorzeli siewek, ale także chorobotwórczych bakterii – np. sprawcy czarnej zgnilizny kapustnych. W tym celu należy moczyć nasiona przez 20–30 minut w wodzie o temperaturze 48–50ºC. Odkażanie termiczne może osłabić zdolność kiełkowania nasion, dlatego ten zabieg można wykonać na nasionach bezpośrednio przed siewem.
Odkażaj podłoże
Zdarza się, że przyczyną zgorzeli siewek może być podłoże użyte do produkcji rozsady czy skażona ziemia na rozsadniku. Przy zakupie gotowego podłoża trzeba zwrócić uwagę na producenta, który jest gwarantem jakości oferowanego towaru. Jeżeli jednak nie ma się gwarancji, co do jakości wykorzystywanego do produkcji rozsady podłoża, należy je zdezynfekować– najlepiej przez parowanie.
Rozsadniki dla warzyw kapustnych powinny być usytuowane w miejscach, gdzie te warzywa nie były uprawiane przez kilka lat. Również trzeba starannie niszczyć chwasty będące żywicielami patogenów wywołujących zgorzele siewek.
Odkażanie termiczne ziemi inspektowej czy kompostowej oraz substratów torfowych przez parowanie wykonuje się na pryzmach lub w parownikach. Temperatura parowanego podłoża powinna wynosić 80–90ºC i być utrzymywana przez 30 minut. Zabieg ten niszczy formy przetrwalne wielu uciążliwych patogenów, w tym bakterii, organizmów grzybopodobnych i grzybów, a także nasiona chwastów i szkodniki bytujące w glebie.
Tylko dla papryki uprawianej pod osłonami dopuszczalne jest wykonanie odkażania chemicznego podłoża preparatem Basamid 97 GR zawierającym dazomet – związek z grupy tiodazyn. Jednak najlepiej zabieg ten zlecić wyspecjalizowanym służbom. Po chemicznym odkażaniu podłoża – po odpowiednim okresie, zależnym od temperatury gleby na głębokości 10 cm, aby upewnić się o tym, że nie ma fitotoksycznych pozostałości po zastosowanym preparacie – można wykonać test rzeżuchowy.
Odkażanie pojemników, hal produkcyjnych i narzędzi
Obok podłoża istotne znaczenie ma czystość pojemników, w których będą wysiewane nasiona, lub później rośnie rozsada. Również miejsca, gdzie przygotowywane jest podłoże, czy zasypywane są podłożem skrzynki lub pojemniki – stoły, parapety, podłogi oraz narzędzia powinny być odkażane przed każdym cyklem uprawy. Szczególną uwagę należy zwrócić na pojemniki używane w poprzednich sezonach. Nie należy wykorzystywać skrzynek drewnianych do wysiewu nasion, gdyż nie można ich skutecznie zdezynfekować, przez co mogą być stałym źródłem groźnych patogenów. Wielodoniczki i inne pojemniki z tworzyw sztucznych, oprócz dokładnego umycia, należy odkazić, używając do tego celu 2-proc. roztworu podchlorynu sodu (lub preparatu na nim opartego). Po odkażeniu pojemniki zaleca się pozostawić na kilka godzin w celu całkowitego odparowania chloru, który może być toksyczny dla młodych roślin.
Podobnie do odkażania pojemników i narzędzi można zastosować 2% roztwór preparatu Menno Florades 90 SL (zawiera kwas benzoesowy), nie dopuszczając do kontaktu tego preparatu z roślinami.
Innym dezynfektantem jest Huwa San TR 50 (zawierający nadtlenek wodoru i srebro koloidalne) stosowany do dezynfekcji pojemników i narzędzi w stężeniu 1–2%, a do oprysku roślin najczęściej w stężeniu 0,05%.
Interwencja
Do interwencyjnego podlewania siewek, gdy już wystąpi zgorzel na ogórku, pomidorze, sałacie, kapuście głowiastej lub kalafiorze – można zastosować preparat zawierający propamokarb (związek z grupy pochodnych kwasu karbaminowego) w dawce 0,15% w ilości 3–6 l cieczy użytkowej/m2. Preparat Previcur Energy 840 SL lub jego generyk Vima Propamofos zawierające obok propamokarbu dodatkowo fosetyl glinu (związek fosfonowy) można zastosować interwencyjnie przez podlewanie rozsady pomidora, ogórka, kapust lub papryki w dawce 0,1–0,15% (mniejsze dawki w uprawie na wełnie mineralnej) w ilości 2–3 l cieczy użytkowej/m2. Wymienione preparaty działają najlepiej na organizmy grzybopodobne rodzaju Aphanomyces, Phytophthora i Pythium, są mniej skuteczne wobec grzybów właściwych. Należy uważać na to, aby podlewać rośliny najlepiej podczas pochmurnych dni, aby nie spowodować uszkodzeń siewek (zwłaszcza liścieni i liści) przy dużym nasłonecznieniu. Nie zaleca się również łączenia tych fungicydów z nawozami lub dokarmiania rośliny po zabiegu interwencyjnym, gdyż może to przyczynić się do zasolenia podłoża i narazić młode siewki na dodatkowy stres.
Tekst i zdjęcia: dr hab. Jacek Nawrocki, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie
Artykuł pochodzi z numeru 2/2017 miesięcznika „Warzywa”
