Celem niniejszego artykułu jest próba wyjaśnienia problemu i odpowiedzi na pytanie dlaczego nie zawsze uzyskuje się wysoką skuteczność w zwalczaniu roztoczy roślinożernych na krzewach jagodowych oraz na truskawce. Przyczyn może być co najmniej kilka, np.:
● nieodpowiednia technika opryskiwania, co najczęściej może mieć miejsce na plantacjach truskawki oraz innych niewielkich powierzchniowo uprawach;
● zbyt niska lub wysoka temperatura podczas zabiegu;
● zmycie środka przez deszcz − już 20 mm opad deszczu zmywa środki kontaktowe, a do takich należą akarycydy;
● zbyt duże zagęszczenie roślin, utrudniające pokrycie liści, szczególnie znajdujących się w środku krzewów, przez krople cieczy użytkowej podczas zabiegu;
● nadużywanie, czyli stosowanie zbyt często (np. kilka razy w sezonie lub w kolejnych sezonach) danej substancji czynnej lub tego samego środka;
● zbyt późne wykonanie zabiegu, kiedy populacja szkodnika jest już bardzo liczna i są obecne różne stadia rozwojowe. W takiej sytuacji konieczne może być wykonanie dwu zabiegów lub jednego, ale mieszaniną dwu środków o uzupełniającym się działaniu (np. fenpiroksymat – Ortus 05 SC który zwalcza osobniki dorosłe i larwy, oraz heksytiazoks – Nissorun Strong 250 SC zwalczający jaja i larwy). Ponadto po każdym zabiegu należy ocenić jego skuteczność, gdyż jest to podstawa do dalszego postępowania.
Roztocza na jagodowych
Wśród roztoczy roślinożernych, występujących na roślinach jagodowych, gatunkiem dominującym i występującym bardzo często oraz licznie jest przędziorek chmielowiec, a lokalnie na malinie – także przędziorek malinowiec. Ze szpecieli na porzeczkach występuje wielkopąkowiec porzeczkowy, na malinie − przebarwiacz malinowy, zaś na jeżynie − przebarwiacz jeżynowy. W uprawie truskawki duże szkody wyrządza roztocz truskawkowiec. Wszystkie wymienione gatunki roztoczy wydają kilka pokoleń (zwykle 3−5) w ciągu roku, dlatego też przez cały sezon konieczne jest prowadzenie lustracji plantacji, by w porę wykryć szkodnika, ocenić jego liczebność i skalę zagrożenia. Działania te stanowią podstawę w podejmowaniu decyzji o potrzebie zwalczania.
Przędziorek chmielowiec
Wszystkie stadia rozwojowe przędziorka chmielowca żerują na dolnej stronie liści, wysysają soki roślinne, ogładzają żywiciela, co skutkuje słabszym wzrostem i plonowaniem roślin. Stadium zimującym jest samica, karminowej barwy, która zimuje w kryjówkach − głównie w resztkach roślinnych lub pomiędzy grudkami gleby, a także w spękaniach na pędach krzewów. Samice stają się aktywne wiosną, ale okres ich wychodzenia może być rozciągnięty w czasie, zależnie od pogody, głównie od temperatury. Samice zimujące trudniej jest zwalczyć niż osobniki letnie. Wiosną zasiedlają one najpierw liście w dolnej części krzewów lub zielone liście truskawki.
Żerując na dolnej stronie liści, wydzielają delikatną pajęczynę pokrywającą liście, pod którą często składane są jaja oraz żerują larwy. Dlatego chcąc je zniszczyć, trzeba zastosować taką technikę opryskiwania, która pozwoli pokryć dolną powierzchnię liści i szkodnika kroplami cieczy użytkowej. Wszystkie dostępne obecnie środki przędziorkobójcze, także Ortus 05 SC, działają bowiem kontaktowo. Dla zwiększenia penetracji cieczy użytkowej, warto do cieczy użytkowej dodać środek zwilżający, co pozwoli uzyskać lepsze zwalczanie szkodnika, szczególnie na liściach pokrytych pajęczyną.
ardzo dobrym terminem zwalczania przędziorka jest okres wylęgania się larw z jaj złożonych przez samice zimujące, co ma miejsce zwykle podczas kwitnienia roślin, ale zwalczanie można wykonać dopiero po pełni kwitnienia lub tuż po kwitnieniu. Użyty w tym czasie Ortus 05 SC na porzeczce czarnej i czerwonej będzie zwalczał przędziorka chmielowca i wielkopąkowca porzeczkowego po wyjściu szpecieli z pąków.
W uprawie porzeczki i agrestu
Ortus 05 SC jest bardzo ważnym ogniwem w zwalczaniu wielkopąkowca na porzeczce czarnej, jednego z najgroźniejszych szkodników tej uprawy. Szpeciele zasiedlają tworzące się wiosną w kątach liści nowe pąki, a żerując wprowadzają do komórek substancje powodujące nadmierne rozrastanie się pąków i ich zasychanie, ogołacanie pędów, oraz redukcję owocowania. Wielkopąkowiec porzeczkowy jest także wektorem wirusa powodującego rewersję porzeczki czarnej. Szpeciele oraz wirus w krótkim czasie mogą zniszczyć plantacje, powodując słabe owocowanie, a w skutek tego spadek opłacalności produkcji.
Objawy żerowania wielkopąkowca porzeczkowego na porzeczce czarnej
Obecnie nie ma możliwości zwalczania wirusa, zaleca się jedynie zwalczanie wielkopąkowca. Zabieg ten znacząco ogranicza rozprzestrzenianie się wirusa powodującego rewersję. Dlatego też warto podkreślić, że wiosną br. do zwalczania tego szpeciela można już zaproponować odpowiedni program: np. Siarkol 80 WP stosowany około 2 tygodnie przed kwitnieniem, Ortus 05 SC stosowany przed pełnią i ewentualnie (jeśli jest taka potrzeba) po pełni kwitnienia oraz Envidor 240 SC stosowany uzupełniająco bezpośrednio po kwitnieniu. Fungicyd zastosowany w pierwszym zabiegu zwalcza sprawcę amerykańskiego mączniaka agrestu (ograniczając jednocześnie liczebność populacji przędziorka i wielkopąkowca), zaś akarycydy w kolejnych zabiegach zwalczają przędziorka chmielowca i wielkopąkowca porzeczkowego, bądź ograniczają jego populację.
Ortus 05 SC obecnie zalecany jest także do ochrony plantacji agrestu. Środek zastosowany jeden raz w sezonie, po kwitnieniu krzewów lub po zakończonym zbiorze owoców skutecznie zwalcza przędziorki.
W uprawie maliny
W uprawie maliny Ortus 05 SC zaleca się stosować do zwalczania przędziorka chmielowca, jednocześnie środek ogranicza liczebność populacji przędziorka malinowca i przebarwiacza malinowego. Biologia obydwu przędziorków (chmielowca i malinowca) jest podobna, zimują samice. Przędziorki od wiosny do końca sierpnia lub nawet dłużej, żerują na dolnej stronie liści. Uszkadzają liście, ogładzają rośliny, powodują przedwczesne zasychanie i opadanie liści, co przyczynia się do redukcji plonu i osłabia jego jakość.
Przędziorki są jednymi z najważniejszych szkodników maliny, zarówno odmian owocujących na pędach jednorocznych jak i dwuletnich. W przypadku przebarwiacza malinowego także zimują samice, ukryte w pąkach maliny, pomiędzy łuskami. Szkodnik ten wznawia aktywność wiosną, osobniki żerują na dolnej stronie liści, na kwiatach, i zawiązkach owoców, ogładzając roślinę. Szpeciel jest wektorem wirusa plamistości liści maliny. Zarówno przędziorki jak i szpeciel powodują mozaikowate przebarwienie liści, nierównomierne dojrzewanie i rozpadanie się owoców, osłabienie wzrostu i plonowania. Obecnie nie ma zarejestrowanych środków do zwalczania tego szpeciela.
Ochrona plantacji przed przędziorkami przyczynia się do ograniczenia populacji tego szkodnika. W ochronie plantacji, na których stwierdzono występowanie lub podejrzewa się obecność szpeciela, zaleca się przy okazji zwalczania przędziorków, stosowanie akarycydów wraz ze środkami zwilżającymi, które zwiększają penetrację cieczy pomiędzy włoskami, gdzie żerują szpeciele. W uprawie maliny Ortus 05 SC może być zastosowany tylko 1 raz w sezonie, najlepiej użyć go przed kwitnieniem lub po pełni kwitnienia na wszystkich odmianach bądź po zbiorze, ale tylko na malinie owocującej na pędach drugorocznych w czerwcu i na początku lipca.
Ortus 05 SC dopiero niedawno został zarejestrowany do stosowania w uprawie maliny, dlatego zjawisko odporności szkodników teoretycznie w tej uprawie i na tą substancję czynną nie powinno występować. Produkt bowiem nie był zalecany do ochrony tej rośliny w Polsce (wyjątek może stanowić przebarwiacz malinowy, jeśli został zawleczony z roślinami np. odmiany 'Glen Ample' z krajów zachodnich, gdzie Ortus 05 SC mógł być stosowany zgodnie z prawem wcześniej niż w Polsce).
W uprawie truskawki
Na plantacjach truskawki Ortus 05 SC stosowany jest do zwalczania przędziorka chmielowca oraz ruchomych stadiów roztocza truskawkowca. Obecność tego roztocza notuje się na wielu plantacjach, w zmiennym nasileniu. Larwy i dorosłe osobniki szkodnika żerują na najmłodszych liściach, ale także na kwiatach i zawiązkach owocowych. Prowadzi to do osłabienia wzrostu roślin (nawet ich karłowacenia) oraz redukcji plonu; owoce są drobne, twarde i słabo dojrzewają, tracą wartość handlową. Niestety, najważniejszym źródłem tego szkodnika na plantacji owocującej są sadzonki (często są one pobierane z plantacji owocujących, o różnej zdrowotności). W celu prawidłowej ochrony plantacji truskawki musi być spełniony podstawowy warunek, konieczne jest bowiem zastosowanie takiej techniki opryskiwania, która umożliwi pokrycie cieczą użytkową dolnej strony liści gdzie żerują przędziorki oraz dobre pokrycie najmłodszych, zwiniętych jeszcze liści, na których żeruje roztocz i samice składają jaja. W uprawie truskawki Ortus 05 SC może być zastosowany tylko jeden raz w sezonie, wiosną lub po zbiorze owoców (jeśli ma miejsce w lipcu a najpóźniej w pierwszej połowie sierpnia).
Skuteczny środek
Ortus 05 SC stosowany w doświadczeniach wykazał dobrą skuteczność zwalczania przędziorków, wynoszącą w uprawie truskawki i porzeczki powyżej 70–98% a nawet 100%, na malinie zaś 88−90%. Są to wyniki średnie z kilkuletnich doświadczeń, przeprowadzonych w różnym czasie i w różnych warunkach. Ortus 05 SC zastosowany dwa razy w sezonie do zwalczania wielkopąkowca porzeczkowego redukował liczbę uszkodzonych pąków o 68−85%, a w programie z Siarkolem 80 WP zastosowanym przed kwitnieniem, nawet o 95%, zależnie od doświadczenia i plantacji.
Zapobiec odporności
Ograniczenie liczby zabiegów danym środkiem do jednego lub dwóch w sezonie na konkretnym gatunku rośliny ma na celu zapobieganie selekcji ras odpornych szkodników. Jednak zdarzają się sytuacje, kiedy konieczne jest wykonanie większej liczby aplikacji w roku (by uzyskać dobre zwalczanie przędziorków i innych roztoczy). Dlatego też warto wiedzieć, że od obecnego sezonu, oprócz preparatu Ortus 05 SC do zwalczania przędziorków i innych roztoczy (czasami przy okazji, gdyż nie zawsze są wymienione w etykiecie) na roślinach jagodowych można włączyć inne akarycydy, np. zawierające abamektynę (Acaramik 018 EC lub Safran 18 EC w uprawie truskawki i maliny; Vertigo 018 EC w uprawie truskawki oraz Envidor 240 SC w uprawie porzeczki czarnej). Będą one bardzo przydatne do rotacji. Dodatkowo w uprawie wszystkich krzewów owocowych i truskawki, do zwalczania głównie przędziorków, można stosować środki działające mechanicznie, kontaktowo, takie jak Siltac EC, Emulpar’ 940 EC oraz Afik, które doskonale wpisują się w strategię antyodpornościową.
„Zwalczyć” odporność
W sytuacji, gdy podejrzewamy, że przyczyną niższej skuteczności zabiegu zwalczającego przędziorki, może być wykształcenie się odporności, można skorzystać z opracowanej w Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach szybkiej metody oceny odporności przędziorka na dany produkt (metoda laboratoryjna). Po wykryciu odporności, celowe jest zastosowanie odpowiedniej taktyki antyodpornościowej, zaprzestanie na okres 3 lat stosowania substancji na którą stwierdzono odporność. W tym czasie roztocze należy zwalczać środkami z innych grup chemicznych a następnie w sposób umiarkowany powracać do stosowania danego produktu.
Tekst i zdjęcia: prof. dr hab. Barbara Łabanowska, Instytut Ogrodnictwa, Skierniewice
