Są one efektem uszkodzenia komórek skórki (epidermy) owocu przez wszystkie możliwe negatywnie oddziaływujące czynniki zewnętrzne. Ordzawienia powstają w wyniku naturalnego procesu tworzenia się tkanki korkowej, co jest procesem naturalnym i - jeżeli czynnik uszkadzający komórki skórki wystąpi - trudnym do zapobieżenia. Mogą występować w postaci mniej lub bardziej zagęszczonej siateczki lub plam ciągłych pokrywających owoc w różnym stopniu.
Często takie objawy występują tylko w zagłębieniu szypułkowym lub w części przykielichowej jabłka. Niekiedy są tak intensywne, że uniemożliwiają równomierne rozrastanie się owocu, a nawet powodują jego pękanie. Najczęściej ordzawienia powstają we wczesnym stadium wzrostu jabłek, od stadium różowego pąka do 30–40 dni po kwitnieniu. Najbardziej wrażliwe na ordzawianie się są zawiązki w 2-3 tygodniu po kwitnieniu. Wprzypadku owoców „Konferencji” okres podatności na ordzawienia jest jeszcze dłuższy i sięga do 3 miesięcy po kwitnieniu. W tym czasie owoce szybko powiększają objętość, a jeszcze szybciej swoją zewnętrzną powierzchnię, warstwa kutikuli jest cienka i łatwo zakłócić jej formowanie, a ona właśnie jest odpowiedzialna za ochronę komórek skórki przed czynnikami zewnętrznymi.
Czynniki sprzyjające lub ograniczające występowanie ordzawień:
Odmiana to podstawowy element układanki
Jabłka różnych odmian w tych samych warunkach ordzawiają się w różnym stopniu, a ich skłonność do tego jest przekazywana genetycznie. To geny decydują o budowie zewnętrznych warstw owocu, w tym kutykuli — warstwy wosku zabezpieczającego skórkę przed uszkodzeniem pochodzącymi z zewnątrz. Szczególnie łatwo ordzawiają się jabłka odmian z cienką kutykulą, zbudowaną z jednolitej, mało elastycznej substancji woskowej. Natomiast odmiany o grubej kutikuli, zbudowanej z płytek wosku luźno zachodzących na siebie są mniej podatne na uszkodzenia skórki i co z tym idzie ordzawiania.
Przykładem odmiany łatwo się ordzawiającej jest 'Golden Delicious', intensywnie i często ordzawiają się jabłka odmiany ‘Piękna z Boskoop’. Odmiany ordzawiające się rzadziej i w mniejszym stopniu to: 'Elstar', 'Gala', 'Šampion', 'Rubinette', 'Melrose'.
Kolejną grupę stanowią odmiany ordzawiające się głównie z powodu porażenia przez mączniaka jabłoni, na przykład 'Idared', 'Cortland', 'Lodel', 'Paulared' lub przez pordzewiacza jabłoniowego, na przykład 'Jonagold‘ ‘Rubin’ i sporty. Od wielu lat prowadzone są prace hodowlane nad poszukiwaniem nowych odmian i ich sportów odpornych na ordzawianie się. W tych pracach wykorzystywany jest fakt genetycznej skłonności lub braku skłonności do ordzawiania się owoców.
Położenie owocu w koronie drzewa
Nie wszystkie jabłka na tym samym drzewie ordzawiają się w równym stopniu: najładniejsze owoce, znajdujące się na peryferiach korony, są najbardziej narażone na zmiany pogody i uszkodzenia mrozowe lub gradowe oraz negatywne działanie silnego strumienia cieczy roboczej, dlatego ordzawiają się najsilniej.
Niejednakowo ordzawiają się także jabłka umieszczone na tym samym krótkopędzie. Owoce z kwiatów centralnych ordzawiają się słabiej niż pozostałe. Związane jest to z lepszym zaopatrzeniem ich w wodę i często bardziej płaskim zagłębieniem szypułkowym ograniczającym gromadzenie się tam wody. W tym sezonie na niektórych odmianach pozostały owoce właśnie z kwiatów peryferycznych, czyli bardziej „endogennie” narażonych na ordzawienia.
Warunki atmosferyczne
To bardzo ważny czynnik wpływający na ordzawienia. Owoce eksponowane na zmienne warunki pogody ordzawiają się łatwiej, niż te ukryte wewnątrz korony. Spośród czynników klimatycznych sprzyjających ordzawieniom najważniejszym jest wysoka wilgotność powietrza i deszcze. Istnieje ścisła zależność między wysoką wilgotnością względną powietrza i liczbą dni z deszczem, a intensywnością ordzawień.
Kolejny czynnik wpływający na ordzawienia to temperatura. Nawet jednorazowy spadek temperatury do 0°C w okresie dużej wrażliwości stwarza warunki do silnego ordzawiania się. Niska temperatura wiosną lub wczesną jesienią powoduje uszkodzenia tkanek przewodzących pod pąkami, pogarsza zaopatrzenie owoców w wodę, co sprzyja ich ordzawianiu się.
Zawiązki ordzawiają się szczególnie łatwo, jeśli temperatura nocą po kwitnieniu jest wysoka (powyżej 17°C) – powodując szybkie tempo wzrostu zawiązków oraz gdy noce obfitują w rosy. Gdy po kilku dniach niskiej temperatury przychodzi gwałtowne ocieplenie jabłka i gruszki ordzawiają się intensywnie. Także intensywne nasłonecznienie może powodować polimeryzację wosku czyniąc kutykulę wrażliwszą na uszkodzenia. Silnie ordzawiają się jabłka, jeśli po okresie intensywnego nasłonecznienia wystąpią opady deszczu lub mróz lub odwrotnie po okresie chłodu wyskoczy bardzo ciepła i sucha pogoda.
Należy unikać w tym okresie stosowania preparatów uszkadzających skórkę oraz mieszania preparatów, nawet jeśli stosowane osobno nie ordzawiają zawiązków. Uważa się, że duże wahania temperatury mają wyraźny wpływ na częstotliwość i intensywność występowania ordzawień.
Stan fizjologiczny owoców
Często przyczyną ordzawień są zakłócenia w produkcji endogennych giberelin. Gibereliny w zawiązkach syntezowane są od 8-9 dnia od opadania płatków kwiatowych. Jabłka z małą liczbą nasion (a więc produkujące mało giberelin), ordzawiają się łatwiej. Także na drzewach rosnących na skłonach, w warunkach dobrego nasłonecznienia, owoce ordzawiają się słabiej, ponieważ produkują więcej giberelin.
Warunki glebowe
Na glebach ciężkich, zimnych, o wysokim poziomie wody gruntowej jabłka ordzawiają się szczególnie łatwo. Łatwo ulegają temu defektowi jabłka z drzew nawożonych wysokimi dawkami azotu (powodującego szybki wzrost komórek). Takie owoce tworzą delikatną, łatwo uszkadzającą się skórkę.
Ordzawieniom przeciwdziała wysokie nawożenie borem i fosforem oraz potasem. Zapobiega im także nawadnianie sadów w okresie największej wrażliwości owoców na uszkodzenia – susza w okresie do 6 tygodni po kwitnieniu sprzyja ordzawieniom. W okresie podziałów komórkowych wartość siły ssącej gleby powinna wynosić 20-30 Kpa, dalej – pomiędzy 6 a 12 tygodniem po kwitnieniu 30–60 Kpa, na 6 tygodni przed zbiorami siła ssąca gleby powinna wynosić tyle, ile w okresie podziałów komórkowych.
Aby unikać ordzawień owoców należy:
– unikać sadzenia odmian wrażliwych na ordzawianie się w miejscach wilgotnych i na glebie zbyt zwięzłej;
– odmian łatwo ordzawiających się nie powinno się uprawiać w rejonach o wilgotnej i chłodnej wiośnie, a także w zagłębieniach terenu;
– przerzedzając zawiązki należy usuwać owoce z kwiatów bocznych, ponieważ łatwiej się ordzawiają niż te z kwiatów centralnych.
Marcin Oleszczak, Intermag
