W Polsce najbardziej znaną odmianą śliwy odporną na wirus będący sprawcą ospowatości śliw (szarki) – PPV – jest ‘Jojo’. W innych krajach coraz częściej do uprawy wprowadzane są też inne odmiany, w tym niemieckiej hodowli, uważane także za odporne na PPV. Sadownicy, poza tą cechą, oceniają również przydatność drzew do uprawy oraz jakość owoców. Badania nad przydatnością różnych odmian śliwy do uprawy w sadach towarowych prowadzili w ostatnich latach m.in. naukowcy z Węgier – Agnes Monika Molnar, Marta Ladanyi i Szilvia Kovacs.
Ospowatość śliwy to choroba drzew owocowych wywoływana przez wirus ospowatości śliwy (Plum pox virus, PPV – fot. 1). Jest uznana za największe zagrożenie sadów śliwowych, brzoskwiniowych i morelowych, poraża także inne gatunki z rodzaju Prunus – ałyczę i antypkę.W niektórych krajach może atakować również wiśnie i czereśnie. Jedyną metodą ochrony drzew przed ospowatością śliwy jest uprawa odmian odpornych lub mało podatnych na patogen ją wywołujący.
Dlaczego zmieniać dobór odmian?
Śliwy to ważna część węgierskiej produkcji sadowniczej. Ich owoce są przeznaczane do bezpośredniej konsumpcji oraz jako surowiec do przetwórstwa ze względu na wysokie walory zarówno jakościowe, jak i odżywcze. Podobnie jest w Polsce. Według analizy GUS opublikowanej w lipcu br. sady śliwowe stanowią u nas niespełna 3% wszystkich sadów, a produkcja owoców tego gatunku wynosi około 94,9 tys. t rocznie. W węgierskich sadach, podobnie jak w polskich, największym zagrożeniem sadów śliwowych (Prunus domestica) jest wirus ospowatości śliw i powodowana przez niego choroba – szarka.
Wśród najczęściej w przeszłości uprawianych tam odmian była ciesząca się dużą popularnością odmiana ‘Besztercei szilva’, od lat 70. ub. w. wprowadzono do produkcji śliwę ‘Stanley’ oraz serbskie odmiany, takie jak ‘Čačanska Lepotica’, ‘Čačanska Rana’ i ‘Čačanska Rodna’. Nieco później zaczęto uprawiać amerykańską odmianę ‘Blufree’ i brytyjskiej hodowli – ‘President’. Kolejnym krokiem było wprowadzenie do uprawy towarowej odmian niemieckich wyhodowanych w stacji badawczej w Geisenheim przez dr. H. Jakobsa i na Uniwersytecie Hohenheim w Stuttgarcie przez dr. W. Hartmana. Obecnie do uprawy coraz częściej są wprowadzane nowsze i bardziej plenne niż uprawiane dotychczas odmiany wyhodowane w Niemczech, Rumunii czy Serbii, cechujące się atrakcyjnymi owocami, które spełniają wymagania konsumentów. Potencjalnie mają one być także mniej podatne na szarkę i gnicie owoców powodowane przez grzyby z rodzaju Monilinia.
W badaniach prowadzonych przez zespół węgierskich naukowców oceniano takie odmiany jak ‘Topfive’, ‘Toptaste’, ‘Tophit’ (fot. 2), ‘Topend Plus’ (fot. 3) i ‘Jojo’ (fot. 4). Wszystkie mają być odporne na PPV. Obserwacje prowadzono na drzewach, które rosły w sadzie Soroksar w północno-zachodniej części Węgier, gdzie roczna średnia temperatura to 11,9°C, ilość światła w ciągu roku – 2014 godz., natomiast suma opadów 500–560 mm (co nie jest wystarczające, dlatego sad jest nawadniany kroplowo, zazwyczaj w czasie dorastania owoców).
Fot. 2. 'Tophit'
Fot. 3. 'Topend Plus'
Fot. 4. 'Jojo'
Kwatery poszczególnych odmian były zakładane według schematu: ■ ‘Čačanska Rodna’ (fot. 5) i ‘Stanley’ (fot. 6) – w 2004 r.; ■ ‘Jojo’ i ‘Tophit’ – w 2005 r.; ■ ‘Topfive’, ‘Toptaste’ i ‘Topend Plus’– w 2008 r. Wszystkie uszlachetniane na siewce ałyczy (Myrobalan), stąd rozstawa sadzenia 5 x 3 m. Większość drzew w sadzie doświadczalnym prowadzonych jest w postaci wąskich szpalerów (forma korony: kolumnowa; ang. spindle),jedynie ‘Topend Plus’, ‘Toptaste’ i ‘Topfive’ w formie otwartej korony (ang. vase canopy).
Ze wszystkich testowanych odmian największą odpornością na PPV charakteryzowała się odmiana ‘Jojo’. Niewielkie objawy chorobowe w postaci przebarwień widoczne były na liściach odmian ‘Tophit’,‘Toptaste’ i ‘Topfive’, a najsilniejsze porażenie wirusem obserwowano na drzewach odmiany ‘Topend Plus’.
Jedną z przyczyn wprowadzenia do uprawy na Węgrzech śliw odmian niemieckiej hodowli jest możliwość wydłużenia sezonu na owoce tego gatunku. Ten wymóg spełnia odmiana ‘Topend Plus’, której owoce można zbierać do połowy października. W przypadku odmian ‘Jojo’i ‘Topfive’ wyznaczenie właściwego terminu zbioru bywa kłopotliwe, gdyż owoce wybarwiają się, zanim osiągną dojrzałość zbiorczą. Najlepszą metodą sprawdzenia dojrzałości jest analiza zawartości ekstraktu w miąższu. Odmiana ‘Topend Plus’ kwitnie średnio wcześnie, podczas gdy ‘Jojo’i ‘Topfive’ w środku sezonu, a pora kwitnienia dla odmian ‘Tophit’ i ‘Toptaste’ jest określana jako średnio późna. W porównaniu do bardziej powszechnie uprawianych odmian, także w Polsce, ‘Čačanska Rodna’ kwitła średnio wcześnie, podczas gdy ‘Stanley’– średnio późno i późno. Jedyny sezon, w którym straty plonu zależały od wiosennego przymrozku, to 2012 r., a odmiany, które wówczas ucierpiały, to ‘Jojo’ i ‘Čačanska Rodna’.
Fot. 5. ‘Čačanska Rodna’
Węgierskie wyniki doświadczenia potwierdziły przydatność niemieckich odmian śliwy do towarowej produkcji zarówno pod względem zawiązania owoców, jak i plenności. Pąki widoczne są nie tylko na krótkopędach, lecz także na dłuższych i starszych gałęziach. U odmian ‘Tophit’ i ‘Topfive’ zaobserwowano tendencję do nadmiernego zawiązania owoców, co może prowadzić do przemiennego owocowania. W przypadku tych dwóch odmian polecane jest więc silniejsze cięcie, w efekcie którego plonowanie będzie mniejsze.
Fot. 6. 'Stanley'
Obserwacje charakteru wzrostu drzew w warunkach Węgier wskazały na konieczność zwrócenia szczególnej uwagi podczas formowania korony. W przypadku większości niemieckich odmian typowe jes traczej wyrastanie pędów pod ostrym kątem w stosunku do przewodnika, wyjątek stanowi ‘Jojo’.
Walory owoców
Pod względem rynku zbytu podczas dwuletnich badań (2012–2013) przeprowadzono również badania pod kątem jakości owoców. Największe wydają drzewa ‘Tophit’ i ‘Topend Plus’, ich średnia masa wyniosła odpowiednio 56 g w 2012 r. i 44 g w 2013 r. ‘Toptaste’ i ‘Topfive’ wydają natomiast średniej wielkości owoce, a ‘Jojo’ – podobnie jak odmiany porównawcze – najmniejsze.‘Topend Plus’ w literaturze opisywana jest jako odmiana wielkoowocowa, z masą owocu przewyższającą 50 g, natomiast u ‘Tophit’ przekraczają one nawet 65 g. Większość owoców charakteryzowała się wydłużonym kształtem, typowym dla śliwek produkowanych na Węgrzech. Najbardziej jędrne i przydatne do transportu na dalekie odległości okazały się owoce odmiany ‘Topfive’ (3 kG/cm2), a najbardziej miękkie były śliwki ‘Topend Plus’. Pod względem wartości odżywczych i jakości owoców najlepsze rezultaty osiągnięto w przypadku odmiany ‘Toptaste’, która pod względem zawartości ekstraktu (27,8–29,6° Brix)znacznie wyprzedziła „rywalki” (18–21° Brix).
Dorota Łabanowska-Bury
Fot. 1. D. Łabanowska-Bury, fot. 2-6: Zygmunt Grzyb
(Na podstawie publikacji naukowej EVALUATION OF THE PRODUCTIONTRAITS AND FRUIT QUALITY OF GERMAN PLUMCULTIVARS zamieszczonej w periodyku ACTA UNIVERSITATISAGRICULTURAE ET SILVICULTURAE MENDELIANAE BRUNENSIS, Volume 64/ 1, 2016).
Artykuł pochodzi z numeru 10/2016 MPS „Sad”
